“เจ้าคุณพระประยูรวงศ์"
จากรักแรกพบของพระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว สู่ ราชนิกูลอันมีศักดิ์เป็นที่ทรงเคารพนับถือ เสมอด้วย สมเด็จเจ้าพระยา...
เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ (แพ)
ที่มา : หอจดหมายเหตุแห่งชาติ
ลงสี : นายโพยม (ฉายาทรรศน์)
เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ (แพ) ถือเป็นผู้มีบทบาทสำคัญในราชสำนักฝ่ายใน โดยมีฐานะเป็นเจ้าคุณจอมมารดา หัวหน้าพระสนมทั้งปวงในรัชกาลที่ ๕ ถึงรัชกาลที่ ๖
ในส่วนประวัติของเจ้าคุณพระประยูรวงศ์ นั้น เดิมท่านเกิดในวงศ์ราชนิกุลสาย "บุนนาค" เป็นธิดา ของเจ้าพระยาสุรวงศ์ไวยวัธน์(วอน) กับ ท่านผู้หญิงอิ่ม มีชื่อว่า "คุณแพ"
เมื่อเจริญวัยได้ ประมาณ ๑๓ ปี ในปี พ.ศ. ๒๔๑๐ พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าฯ เมื่อครั้งยังเป็นสมเด็จเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ ได้ทรงทอดพระเนตรเห็นคุณแพ เป็นครั้งแรก เมื่อครั้งตามเสด็จพระองค์เจ้าหญิงโสมาวดีชมละครวังหน้า ซึ่งเป็นที่พอพระทัยตั้งแต่แรกเห็น จนนำไปสู่การของพระบรมราชานุญาต จากสมเด็จพระบรมราชชนก ทำการอภิเษกสมรส เป็นหม่อมแพ
จนเมื่อพระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าฯ สวรรคต ในปี พ.ศ.๒๔๑๑ สมเด็จเจ้าฟ้าจุฬาลงกรณ์ ได้เสด็จขึ้นครองราชย์สมบัติเป็นพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๕ ทรงสถาปนาให้ หม่อมแพ เป็นเจ้าจอมมารดาแพ และมีพระประสูติกาลพระราชธิดาทั้งสิ้น ๓ พระองค์ คือ
๑.พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีวิไลยลักษณ์ สุนทรศักดิกัลยาวดี กรมขุนสุพรรณภาควดี
๒.พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุวพักตร์วิไลยพรรณ
๓.พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบัณฑรวรรณวโรภาษ
พระบาทสมเด็จพระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงอุ้มพระเจ้าลูกเธอ พระองค์เจ้าศรีวิไลยลักษณ์ สุนทรศักดิกัลยาวดี ที่มา : หอจดหมายเหตุแห่งชาติ
จากขวาของรูป เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ และพระธิดาที่ทรงประทับยืนตามพระชนม์มายุ คือ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าศรีวิไลยลักษณ์ สุนทรศักดิกัลยาวดี ,พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าสุวพักตร์วิไลยพรรณ และ พระเจ้าบรมวงศ์เธอ พระองค์เจ้าบัณฑรวรรณวโรภาษ ที่มา : หอจดหมายเหตุแห่งชาติ
โดยนับจาก รัชกาลที่ ๕ เสด็จขึ้นครองราชสมบัติแล้ว แม้พระองค์จะมีเจ้าจอม เจ้าจอมมารดา ตลอดจนพระภรรยาเจ้า มากขึ้นตามพระราชฐานะของพระมหากษัตริย์ตามโบราณราชประเพณี เจ้าจอมมารดาแพ ก็ได้ถวายงานใกล้ชิด
โดยในแต่ละวันจะทำหน้าที่ถวายการปรนนิบัติ ในเวลาเช้าเมื่อทรงตื่นบรรทม ถวายเครื่องพระสําอาง ตั้งเครื่องพระกระยาหารต้ม ตอนบ่ายถวายการปรนนิบัติอีกครั้งเมื่อเสร็จพระราชกรณียกิจช่วงเช้า กลางคืนเมื่อพระเจ้าอยู่หัวเข้าที่บรรทมแล้ว ท่านจึงเข้าไปนอนในห้องบรรทมจนเช้า และปรนนิบัติเช่นเดิมเป็นกิจวัตร
นอกจากนี้เมื่อมีประสูติกาลพระหน่อ เจ้าจอมมารดาแพ จะเป็นผู้ทำหน้าที่เบิกพระโอษฐ์พระโอรส พระธิดา ทุกพระองค์ในรัชกาลที่ ๕
ด้วยเหตุนี้จึงทำให้เจ้าจอมมารดาแพ จึงเป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยในการกำกับดูแลกิจการฝ่ายในหลายๆด้าน ประหนึ่งเป็นหัวหน้าของสนมทั้งปวงตลอดรัชกาลที่ ๕
เมื่อถึงในสมัยรัชกาลที่ ๖ พระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ทรงโปรดเกล้าให้เลื่อนเจ้าจอมมารดาแพ ขึ้นเป็น "คุณจอมมารดา" และ เป็น "เจ้าคุณพระ" (Royal Noble Consort) ซึ่งถือว่ามีศักดิ์เทียบเท่ากับขุนนางในตำแหน่ง "สมเด็จเจ้าพระยา"
ดังข้อความตามพระบรมราชโองการประกาศ เลื่อนเจ้าคุณจอมมารดาแพ ขึ้นเป็น เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ ในวันที่ ๒๖ กันยายน พุทธศักราช ๒๔๖๔ ความว่า
" มีพระบรมราชโองการในพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีสินทรมหาวชิราวุธ พระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว ดำรัสเหนือเกล้าฯสั่งว่าเจ้าคุณจอมมารดาแพ เป็นผู้ได้มีความดีความชอบมาเป็นอันมาก เริ่มต้นสมเด็จพระอัยกาธิราชได้ดำรัสขอมาพระราชทานเป็นบาทบริจาริกาในสมเด็จพระบรมชนกนาถ ได้เป็นผู้ร่วมทุกข์ร่วมสุขตลอดมาแต่ในรัชกาลที่ ๔ ครั้นเมื่อได้เถลิงถวัลยราชสมบัติแล้ว ทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯชุบเลี้ยงไว้ในตำแหน่งพระสนมเอกเป็นเจ้าจอมมารดาผู้ใหญ่ ได้รับราชการสนองพระเดชพระคุณด้วยความซึ่อตรงจงรักภักดีสุจริตเป็นที่ไว้วางพระราชหฤทัยเป็นอย่างยิ่งยั่งยืนตลอดมา
จึงทรงพระกรุณาโปรดเกล้าฯยกย่องให้มียศบรรดาศักดิ์เป็นเจ้าคุณจอมมารดา เมื่อวันที่ ๒๑ เมษายน พ.ศ.๒๔๔๗ มีความดีความชอบแจ้งอยู่ในกระแสพระบรมราชโองการนั้นแล้ว เจ้าคุณจอมมารดาแพเป็นผู้มีหฤทัยสัตย์ซื่อมั่นคงอยู่ในความกตัญญูกตเวทีต่อพระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีศรีสินทรมหาจุฬาลงกรณ์ พระจุลจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวเสมอมาตลอดจนสิ้นรัชกาลที่ ๕
แต่ส่วนความดีความชอบของเจ้าคุณจอมมารดาแพ ซึ่งได้มีมาแล้วเฉพาะในใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาท เริ่มแต่พระบรมราชสมภพ ได้เป็นผู้เบิกพระโอษฐ์ปฐมฤกษ์แห่งความเจริญพระราชศิริสวัสดิ์พิพัฒน์มงคลเป็นเบื้องต้นสืบมา และทั้งเจ้าคุณจอมมารดาแพมีความจงรักภักดีเฉพาะใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทตั้งแต่ยังทรงพระเยาว์มาเป็นอย่างนิ่ง จนได้ทรงคุ้นเคยสนิทแต่ดั้งเดิมมา
ครั้นได้เสด็จเถลิงถวัลยราชสมบัติแล้วทรงประจักษ์แก่พระราชหฤทัยว่าเจ้าคุณจอมมารดาแพมีความจงรักสวามิภักดิ์ต่อใต้ฝ่าละอองธุลีพระบาทยั่งยืนเสมอ มีกมลจิตซื่อสัตย์สุจริตนับถือพระบรมราชวงศ์ และโอบอ้อมอารีแก่ญาติวงศ์ตลอดจนข้าทูลละอองธุลีพระบาททั่วไป ประกอบทั้งมีอัชญาสัยและมารยาทเรียบร้อยเป็นอันดี สมกับที่เป็นผู้ที่ได้เนื่องอยู่ในราชนิกูลอันมีศักดิ์ เป็นที่ทรงเคารพนับถือนัก สมควรจะเลื่อนยศบรรดาศักดิ์เพิ่มเกียรติยศให้ยิ่งขึ้น
จึงมีพระบรมราชโองการดำรัสสั่งให้เลื่อนบรรดาศักดิ์เจ้าคุณจอมมารดาแพขึ้นเป็น "เจ้าคุณพระประยูรวงศ์" จงเจริญชนมายุพรรณสุขพลศิริสวัสดิ์พิพัฒนมงคลธรสารสมบัติบริวาร สมบูรณ์ทุกประการเทอญ"
พระบรมราชโองการประกาศ เลื่อนเจ้าคุณจอมมารดาแพ ขึ้นเป็น เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ เมื่อวันที่ ๒๖ กันยายน พุทธศักราช ๒๔๖๔
จะเห็นได้ว่าฐานะของ เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ ถือเป็นตำแหน่งของสตรีฝ่ายในที่มาจากสามัญชน ซึ่งมีเกียรติยศสูงที่สุด หากนับรองลงมาจากตำแหน่งพระอัครมเหสี และพระราชชายา ถือเป็นเจ้าจอมมารดาผู้ใหญ่ที่เคารพของพระบรมวงศานุวงศ์จวบจนถึงแก่พิราลัยเมื่อวันที่ ๒๒ มีนาคม พ.ศ.๒๔๘๖ รวมอายุ ๙๐ ปี
เจ้าคุณพระประยูรวงศ์ (แพ) ถ่ายภาพเมื่ออายุครบ ๗๐ ปี ในเดือนพฤศจิกายน พ.ศ. ๒๔๖๗ ในสมัยรัชกาลพระบาทสมเด็จพระมงกุฎเกล้าเจ้าอยู่หัว
ที่มา : หอจดหมายเหตุแห่งชาติ
ลงสี : นายโพยม ( ฉายาทรรศน์)
อ้างอิง
- 15
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
