ความรู้สึกผิดของไอน์สไตน์
Blockdit Originals ซีรีส์บทความพิเศษ
วันที่ 14 มีนาคม 1954 เป็นวันคล้ายวันเกิดครบรอบ 75 ปีของไอน์สไตน์ เขาได้รับของขวัญเป็นนกแก้วตัวหนึ่ง
ไอน์สไตน์ชอบนกตัวนี้มาก ตั้งชื่อมันว่า บีโบ
วันหนึ่งเขาเห็นบีโบท่าทางซึม ๆ เงื่องหงอย จึงคิดว่านกมีอาการซึมเศร้า เขาจึงเล่าขำขันให้บีโบฟัง
แต่ขำขันของเขาไม่ตลก
บางทีเขาเองนั่นแหละเป็นโรคซึมเศร้า เพราะคนซึมเศร้าย่อมพูดตลกไม่ออก
คนชาญฉลาดอย่างไอน์สไตน์ก็ซึมเศร้าหรือ?
เขาอาจไม่เคยเป็นโรคซึมเศร้า แต่อาจจะเป็นหลังจากเขาได้รับข่าวของเหตุการณ์หนึ่งเมื่อเก้าปีก่อน
ฮิโรชิมา
ระเบิดปรมาณูคร่าชีวิตมนุษย์ไปหลายแสนคน อาวุธร้ายที่อิงทฤษฎีฟิสิกส์และสมการ E=mc2 ของเขา
วันหนึ่งในปี 1939 หกปีหลังจากฮิตเลอร์ขึ้นเป็นใหญ่ในเยอรมนี ไอน์สไตน์กำลังพักร้อนที่ ลอง ไอแลนด์ นิวยอร์ก ชายสามคนไปหาเขา ได้แก่ ลีโอ ไซลาร์ด (Leo Szilard) เอ็ดเวิร์ด เทลเลอร์ (Edward Teller) กับ ยูจีน วิกเนอร์ (Eugene Wigner) ทั้งสามเป็นนักฟิสิกส์เชื้อสายฮังกาเรียน
ลีโอ ไซลาร์ด เคยเป็นลูกศิษย์และผู้ร่วมงานของไอน์สไตน์ ทั้งสองเคยร่วมพัฒนาตู้เย็นประหยัดพลังงาน โครงการตู้เย็นล้มเหลว แต่ทั้งสองยังติดต่อกันเสมอ
ไซลาร์ดบอกไอน์สไตน์ว่า "สาระทฤษฎีของคุณคือพลังงานและมวลสลับรูปกันได้ เป็นรากฐานของพลังงานนิวเคลียร์ จึงสามารถต่อยอดให้สร้างระเบิดปรมาณูได้"
ไอน์สไตน์ถาม "อย่างไร?"
"ผมตั้งคำถามว่าจะเกิดอะไรขึ้นถ้าเรายิงนิวตรอนซึ่งไม่มีประจุไฟฟ้าเข้าไปในศูนย์กลางของอะตอม มันจะเกิดปฏิกิริยาลูกโซ่ทางนิวเคลียร์ ปลดปล่อยเอาพลังงานมหาศาลออกมาจากนิวเคลียสของอะตอม ผมคำนวณตัวเลข จึงรู้ว่าด้วยมวลสารเพียงไม่กี่ปอนด์ ก็สามารถก่อกระบวนการปฏิกิริยาลูกโซ่ ปลดปล่อยพลังงานมหาศาลที่สามารถให้พลังงานสำหรับเมืองทั้งเมือง..."
ลีโอ ไซลาร์ด / เอ็ดเวิร์ด เทลเลอร์
ไซลาร์ดนิ่งไป แล้วพูดต่อ "แต่ก็มีอำนาจทำลายล้างเมืองทั้งเมืองได้เช่นกัน"
ไซลาร์ดขยายความการคำนวณของเขาให้ไอน์สไตน์ฟังว่า จะทำให้เกิดปฏิกิริยาลูกโซ่อย่างไร
ไอน์สไตน์ตกใจเมื่อรู้ว่าทฤษฎีสัมพัทธภาพพิเศษของเขาสามารถเป็นรากฐานให้พัฒนาอาวุธนิวเคลียร์ เขาร้องว่า "ผมไม่เคยคิดเรื่องอาวุธมาก่อนเลย"
ไอน์สไตน์ซักถามไซลาร์ดหลายข้อ เมื่อบทสนทนาด้านวิชาการยุติ เขาก็เชื่อแล้วว่าระเบิดปรมาณูเป็นสิ่งที่สร้างได้จริง
เขารู้ว่า หากเป็นแค่ทฤษฎี ไซลาร์ดคงไม่พานักฟิสิกส์มือดีอีกสองคนถ่อมาหาเขาเพื่อแจ้งเรื่องนี้ มันต้องมีอะไรมากกว่านั้น
ไซลาร์ดบอกว่า "นักฟิสิกส์เยอรมันกำลังพัฒนาอาวุธนิวเคลียร์"
"ใครทำ?"
"ไฮเซนเบิร์ก"
ไฮเซนเบิร์กก็คือ เวอร์เนอร์ ไฮเซนเบิร์ก (Werner Heisenberg) สุดยอดนักวิทยาศาสตร์ชาวเยอรมัน ผู้บุกเบิกสาย ควอนตัม เมคานิคส์ และได้รับรางวัลโนเบลสาขาฟิสิกส์
ยูจีน วิกเนอร์ / เวอร์เนอร์ ไฮเซนเบิร์ก
"ถ้าพวกเยอรมันได้ยูเรเนียมจากคองโก ก็สามารถเริ่มสร้างระเบิดได้ทันที ผมจึงเห็นว่าเราต้องเตือนคนอื่น"
"เตือนใคร?"
แขกทั้งสามเสนอให้ไอน์สไตน์เขียนจดหมายไปถึงสมเด็จพระราชินีเบลเยียม เพราะไอน์สไตน์รู้จักพระองค์เป็นการส่วนตัว
ไอน์สไตน์เป็นพวกต่อต้านสงครามและความรุนแรงเสมอมา แต่เขาต้องคิดหนักว่าจะทำอย่างไร หากนาซีสร้างระเบิดปรมาณูสำเร็จ โลกจะเปลี่ยนโฉมโดยสิ้นเชิง
ฮิตเลอร์ไม่แยแสชีวิตมนุษย์ หากมีระเบิดปรมาณูย่อมไม่ลังเลที่จะใช้มัน
ไอน์สไตน์ลังเลที่จะเขียนจดหมายถึงพระราชินี แต่ตกลงเขียนไปถึงเอกอัครราชทูตเบลเยียมแทน
ในเวลาเดียวกัน ไซลาร์ดไปหา อเล็กซานเดอร์ ซาคส์ (Alexander Sachs) นักเศรษฐศาสตร์ผู้เป็นเพื่อนกับประธานาธิบดีสหรัฐฯ แฟรงกลิน ดี. รูสเวลท์ ซาคส์แนะนำให้เขียนจดหมายถึงประธานาธิบดี เสนอให้สร้างระเบิดนิวเคลียร์ ซาคส์จะเป็นผู้นำจดหมายไปถึงมือท่านด้วยตัวเอง
แฟรงกลิน ดี. รูสเวลท์
ไซลาร์ดจึงร่างจดหมายถึงประธานาธิบดี โดยอิงจากจดหมายของไอน์สไตน์ที่เขียนถึงเอกอัครราชทูตเบลเยียม
ไอน์สไตน์เป็นผู้เซ็นจดหมาย
อเล็กซานเดอร์ ซาคส์ ยื่นจดหมายให้ประธานาธิบดีรูสเวลท์ในวันที่ 11 ตุลาคม 1939 อธิบายที่มาที่ไปให้ผู้นำสหรัฐฯฟังก่อนให้อ่าน
ท่อนหนึ่งของจดหมายเขียนว่า
"ในช่วงสี่เดือนที่ผ่านมา มีเรื่องที่ทำให้เป็นไปได้ว่าจากงานของจูลิออตในฝรั่งเศส และเฟอร์มี และไชลาร์ดในอเมริกา ว่าเป็นไปได้ที่จะสร้างปฏิกิริยาลูกโซ่นิวเคลียร์โดยการใช้มวลจำนวนมากของแร่ยูเรเนียม ซึ่งจะปลดปล่อยพลังงานมหาศาลและจะก่อให้เกิดองค์ประกอบใหม่ที่คล้ายเรเดียมจำนวนมาก บัดนี้ดูเป็นที่แน่นอนว่าสิ่งนี้สามารถสร้างขึ้นได้ในอนาคตอันใกล้ ปรากฏการณ์ใหม่นี้ยังสามารถนำไปสู่การสร้างระเบิด และมองเห็นว่าแม้จะไม่แน่นอนนักว่า อาจจะสร้างระเบิดทรงอานุภาพร้ายแรงใหม่ได้..."
ไอน์สไตน์เป็นนักวิทยาศาสตร์อัจฉริยะที่เมื่อส่งเสียง ใคร ๆ ก็รับฟัง รวมทั้งประธานาธิบดีรูสเวลท์
ซาคส์บอกรูสเวลท์ว่า ยุคแห่งพลังงานนิวเคลียร์มาถึงแล้ว ไม่ช้าหรือเร็วก็จะมีคนสร้างระเบิด "และใช้ทำลายเพื่อนบ้าน"
ประธานาธิบดีกล่าวว่า "อเล็กซ์ สิ่งที่คุณกำลังตามอยู่คือการดูว่าพวกนาซีไม่ระเบิดเราทิ้ง"
"ถูกต้องครับ" ซาคส์ตอบ
ประธานาธิบดีรูสเวลท์จึงเรียกนายพล เอ็ดวิน วัตสัน มาพบ บอกว่า "มีงานให้ทำแล้ว"
ในที่สุดโครงการแมนฮัตตัน (Manhattan Project) ก็ถือกำเนิด สถานที่ทดลองคือรัฐ นิว เม็กซิโก มันเป็นโครงการขนาดยักษ์ ใช้กำลังคนหลายหมื่นคน นำโดย รอเบิร์ต ออพเพนไฮเมอร์ (Robert Oppenheimer) ดึงตัวนักวิทยาศาสตร์ชั้นยอดมารวมกันสร้างอาวุธมหาประลัย
จดหมายจากไอน์สไตน์ถึงประธานาธิบดี แฟรงกลิน ดี. รูสเวลท์
แต่ไอน์สไตน์ไม่ได้ร่วมโครงการแมนฮัตตัน เอฟบีไอเสนอเบื้องบนว่าไม่ควรให้ไอน์สไตน์เกี่ยวข้องกับโครงการนี้โดยเด็ดขาด เพราะนิสัยของเขาไม่กลัวที่จะพูด หลายปีที่ลี้ภัยในอเมริกา ไอน์สไตน์พูดเรื่องต่าง ๆ เช่น การเหยียดผิว การต่อต้านสงคราม การต่อต้านลัทธิทุนนิยม จนเอฟบีไอต้องแอบตามไอน์สไตน์ไปทุกที่ ดักฟังเสียงโทรศัพท์ บันทึกกิจกรรมต่าง ๆ ของเขา
ดังนั้นไอน์สไตน์แม้มีส่วนเกี่ยวข้องทางอ้อมกับระเบิดปรมาณู แต่ไม่ใช่ผู้สร้าง
อย่างไรก็ตาม เมื่อพูดถึงระเบิดปรมาณู ชาวโลกก็มักคิดว่าไอน์สไตน์เป็นบิดาของระเบิดนิวเคลียร์ ทั้งที่สมการ E=mc2 เพียงอธิบายรากฐานของระเบิดปรมาณูทางอ้อม มันไม่ใช่สูตรการสร้างระเบิด
ประธานาธิบดีรูสเวลท์ถึงแก่อสัญกรรมในปี 1945 ก่อนสงครามโลกครั้งที่สองยุติ แฮร์รี ทรูแมน ขึ้นมาแทน และเป็นคนสั่งทิ้งระเบิดปรมาณูลูกแรกที่ฮิโรชิมา ตามด้วยลูกที่สองที่นางาซากิ
เมื่อไอน์สไตน์เห็นภาพควันรูปเห็ดเหนือฟ้าฮิโรชิมา เขารู้สึกปวดร้าวใจอย่างยิ่ง อุทานว่า "Woe is me!" (โอ้! สวรรค์! ช่างร้ายจริง ๆ)
ตลอดชีวิตที่เหลือ เขาพยายามทำกิจกรรมต่อต้านสงครามนิวเคลียร์ เพราะรู้สึกผิดที่ตนเองเกี่ยวข้องทางอ้อมกับอาวุธมหาประลัยนี้
ความฉลาดระดับอัจฉริยะของเขากลายเป็นการเปิดประตูความชั่วร้ายโดยไม่ตั้งใจ
แต่วิทยาศาสตร์ต้องก้าวต่อไป และมันยากจะรู้ว่าใครจะนำวิทยาศาสตร์ไปใช้ในทางชั่วร้ายหรือไม่
หลังสงคราม มีคนถามไอน์สไตน์เสมอว่า "ทำไมคุณจึงร่วมมือในโครงการสร้างระเบิดปรมาณู ทั้งที่รู้ดีถึงพลังการทำลายล้างของมัน?"
เขาไม่รู้จะตอบว่าอะไร
ระเบิดปรมาณูที่ฮิโรชิมา
แต่การโทษไอน์สไตน์ว่าเป็นต้นเหตุของการสร้างระเบิดปรมาณู หรือเป็นบิดาของระเบิดปรมาณูอาจไม่ถูกต้อง
นักฟิสิกส์ สตีเฟน ฮอว์กิง เขียนว่า การตำหนิว่าไอน์สไตน์เป็นต้นเหตุของระเบิดปรมาณูก็เหมือนตำหนิ ไอแซค นิวตัน ว่าทำให้เครื่องบินตกซึ่งเป็นผลมาจากแรงโน้มถ่วง เพราะต่อให้ไอน์สไตน์ไม่ใช่คนค้นพบความสัมพันธ์ของมวลกับพลังงาน ก็จะมีนักวิทยาศาสตร์คนอื่นพบจนได้
ทุกทุกเทคโนโลยีเป็นดาบสองคม ความดีกับความชั่วร้ายเป็นคนละด้านของเหรียญเดียวกัน
อย่างไรก็ตาม ไอน์สไตน์มักรู้สึกว่าตนเองรับผิดชอบต่อความวุ่นวายทั้งหลายในโลกที่สืบเนื่องมาจากระเบิดปรมาณู
เขาเขียนในปี 1952 ว่า "ผมตระหนักดีถึงอันตรายใหญ่หลวงต่อมนุษยชาติ ถ้าการทดลองระเบิดปรมาณูสำเร็จ แต่ผมมองไม่เห็นทางออกอื่นเลย"
เขาเสียใจอย่างยิ่งที่มีส่วนร่วมแม้ในทางอ้อม เขาเคยให้สัมภาษณ์นิตยสาร Newsweek ว่า "ถ้าผมรู้ว่าพวกเยอรมันพัฒนาระเบิดปรมาณูไม่สำเร็จ ผมจะไม่ขยับนิ้วเลย"
แต่เขาไม่รู้
นักฟิสิกส์คนอื่น ๆ ที่เกี่ยวข้องก็ไม่มีใครรู้ และทั้งหมดล้วนรู้สึกผิดเช่นกันเมื่อเห็นผลลัพธ์ที่เกิดขึ้นที่ญี่ปุ่น โดยเฉพาะ รอเบิร์ต ออพเพนไฮเมอร์ หัวหน้าทีมโครงการแมนฮัตตัน
ไอน์สไตน์กับออกเพนไฮเมอร์
ในปี 1947 ออพเพนไฮเมอร์รับตำแหน่งผู้อำนวยการ The Institute for Advanced Study สถาบันที่ไอน์สไตน์ทำงาน ทั้งสองคุยกันเสมอ ไอน์สไตน์ยกย่องออพเพนไฮเมอร์มาก จุดหนึ่งที่ทั้งสองเหมือนกันคือต่างรู้สึกผิดที่เกี่ยวข้องกับระเบิดปรมาณู
ในด้านการสงคราม มันอาจจะเป็นสิ่งที่ต้องกระทำ แต่ในด้านมโนธรรม จิตวิญญาณของเขาถูกกัดกินขาดวิ่น
หลายปีหลังสงคราม แขกคนหนึ่งมาเยี่ยมไอน์สไตน์ คือนักฟิสิกส์ เวอร์เนอร์ ไฮเซนเบิร์ก ผู้นำทีมเยอรมันสร้างระเบิดปรมาณู ผู้ที่ไอน์สไตน์เรียกว่า "นาซีตัวเบิ้ม"
ไฮเซนเบิร์กโชคดีที่ทำโครงการระเบิดปรมาณูไม่สำเร็จ จึงไม่ต้องรู้สึกผิดไปตลอดชีวิตเหมือนไอน์สไตน์และออพเพนไฮเมอร์
ไม่กี่เดือนก่อนไอน์สไตน์ตาย นักเคมีนาม ไลนัส พอลลิง (Linus Pauling) ไปเยี่ยมไอน์สไตน์ที่พรินซตัน
พอลลิงเป็นนักวิทยาศาสตร์สำคัญที่สุดคนหนึ่งในประวัติศาสตร์โลก มีผลงานด้านเคมีและอื่น ๆ จนได้รับรางวัลโนเบล
ไอน์สไตน์บอกพอลลิงว่า "ผมทำความผิดใหญ่หลวงที่สุดในชีวิต เมื่อผมเซ็นชื่อในจดหมายถึงประธานาธิบดีรูสเวลท์ แนะนำเขาว่าควรสร้างระเปิดปรมาณู"
หากไอน์สไตน์ยังมีชีวิตอยู่อีกหลายปี เขาคงยินดีที่พอลลิงกลายเป็นหัวหอกในการต่อต้านอาวุธนิวเคลียร์ของโลก และมีบทบาทโน้มน้าวใจสหรัฐฯ โซเวียต อังกฤษให้ตกลงเซ็นสนธิสัญญาแบนการทดลองนิวเคลียร์
เก้าปีหลังจากไอน์สไตน์ตาย พอลลิงก็ได้รับรางวัลโนเบลอีกรอบ คราวนี้เป็นสาขาสันติภาพ
บางทีสิ่งเลวร้ายที่เกิดขึ้นก็เป็นจุดเริ่มต้นของความหวังใหม่แห่งสันติภาพ
ปีต่อมาบีโบติดเชื้อ แล้วส่งต่อให้ไอน์สไตน์ แต่เขาเป็นห่วงนกแก้วมากกว่า อาการของมันไม่ค่อยดี
สัตว์แพทย์บอกว่ามันต้องรับการฉีดยาถึงสิบสามเข็ม ไอน์สไตน์กลัวว่ามันจะไม่รอด
เขารู้สึกโล่งอกเมื่อบีโบรอดตายหลังจากฉีดยาไปสองเข็ม
นกแก้วรอดตาย แต่ไม่ใช่คนหลายแสนคนที่ฮิโรชิมาและนางาซากิ นกแก้วพ้นจากความทรมาน แต่ไม่ใช่คนอีกจำนวนมากที่ทนทุกข์เพราะพิษปรมาณูไปตลอดชีวิต
เชื้อโรคแห่งความรู้สึกผิดร้ายกาจกว่าเชื้อโรคของนกแก้วมากนัก เพราะมันฝังติดตัวไปตลอดชีวิต ไม่มียาชนิดใดสามารถรักษาหาย
เขาตายในปีเดียวกับที่นกแก้วหายป่วย
- 298
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
