แม่น้ำคด น้ำไม่คด
โทรเลขจากเซ็นฉบับนี้มีเรื่องว่า “แม่น้ำคด น้ำไม่คด” ท่านทั้งหลายต้องฟังดูให้ดี ๆ แม่น้ำคด น้ำไม่คด แต่คนมองไปที่แม่น้ำเห็นแม่น้ำคดไปคดมา ก็เลยคิดว่าน้ำนั้นคดไปเสียด้วย. เดี๋ยวนี้เขาบอกให้มองให้ดี ๆ ว่า ที่คดไปคดมานั้นมันลำน้ำ ส่วนน้ำนั้นเป็นอณูน้อย ๆ ไม่มีทางจะคด ความรู้สึกจึงขัดกันอยู่ หรือไขว้กันอยู่.
อธิบายข้อนี้มีประโยชน์ในเมื่อเอามาจับกับสิ่งที่เรียกว่าจิต ในจิตนั้นมันมีกิเลสประกอบอยู่ด้วย, กิเลสต่างหากเป็นผู้คด แต่คนดูไม่ดี กลายเป็นหาความเอากับจิต ว่าจิตคด. ตามหลักทั่วไป จิตล้วน ๆ จิตเดิมแท้ หรือจิตประภัสสรด้วยแล้ว ยิ่งไม่มีคด แต่ครั้นความเป็นประภัสสรเสียไป มีกิเลสเกิดขึ้นแก่จิต อาการคดของกิเลสทำให้ดูเป็นว่าจิตนั้นก็คด หน้าที่ของคนก็จะต้องควบคุมจิตไม่ให้เกิดกิเลส เมื่อมีอารมณ์แห่งกิเลสเข้ามา ก็รู้สึกตัว ป้องกันเอาไว้ได้ จิตก็อยู่ในสภาพเดิมที่ไม่คด. ข้อนี้ก็เพื่อจะป้องกันไม่ให้เข้าใจผิด ไปหาความเอาผิด ๆ กับจิตว่าจิตคด.
ผู้ที่เคยมองอย่างสะเพร่า ๆ เคยเห็นเป็นน้ำคด ก็ควรจะดูน้ำเสียใหม่ ที่คดที่เห็นคดไกลไปสุดสายตา นั้นมันเป็นลำน้ำ เป็นแม่น้ำลำคลอง, ส่วนตัวน้ำแท้ ๆ เป็นธาตุชนิดหนึ่งนั้น ไม่ต้องมีคดมีตรงอะไร, แม้ว่ามันจะเปลี่ยนรูปไปตามลำคลอง ตัวน้ำแท้ ๆ มันก็ไม่ได้คด, ขอให้เข้าใจกันเสียใหม่.
ความข้อนี้ เป็นคำกลอนอ่านได้ดังนี้ :-
แม่น้ำคด ส่วนน้ำ นั้นไม่คด
ไม่แกล้งปด ดูให้ดี มีเหตุผล
กายกับใจ ไม่ลามก ไม่วกวน
แต่กิเลส แสนกล นั้นเหลือคด
จิตล้วน ๆ นั้นเป็น ประภัสสร
กิเลสจร ครอบงำ ทำยุ่งหมด
กิเลสเปรียบ ลำน้ำ ที่เลี้ยวลด
จิตเปรียบน้ำ ตามกฎ ไม่คดงอ
อันจิตว่าง มีได้ ในกายวุ่น
ในน้ำขุ่น มีน้ำใส ไม่หลอกหนอ
ในสงสาร มีนิพพาน อยู่มากพอ
แต่ละข้อ งวยงง ชวนสงกา
พระตรัสให้ ตัดป่า อย่าตัดไม้
ไม่เข้าใจ ตัดได้ อย่างไรหนา
รู้แยกน้ำ จากแม่น้ำ ตามว่ามา
จึงนับว่า ผู้ฉลาด สามารถเอย ฯ
คำที่ต้องการคำอธิบาย ก็คือ จิตว่างมีได้ในกายวุ่น กายวุ่น คด ๆ งอ ๆ เหมือนแม่น้ำ, ส่วนจิตว่างนั้น คือจิตแท้ ๆ ไม่มีกิเลสนั้น ไม่คดไม่งออะไร, ดูให้ดี ดูกระทั่งให้เห็นว่า ในน้ำขุ่น ขุ่นสักเท่าไรก็ตามใจ ในนั้นก็มีน้ำใสอยู่ ทีนี้ก็ดูต่อไปถึงกับว่า ในวัฏฏสงสาร อันวุ่นวายโกลาหลนั้น มีความดับของมันที่จะหาได้อยู่ เรียกว่ามีนิพพาน หาพบได้ในวัฏฏสงสาร. อีกอย่างหนึ่งก็ว่า ความดับไฟนั้นน่ะมันต้องหาที่ไฟ ต้องมีที่ไฟ ไปหาความดับไฟที่อื่นมันก็หาไม่ได้ ในที่ซึ่งมิใช่ไฟ มันก็หาความดับไฟไม่ได้ หรือหาไม่พบ
หมายเหตุ ภาพปริศนาธรรม ชุด โทรเลขจากเซ็น เป็นภาพที่จัดแสดงที่โรงมหรสพทางวิญญาณ สวนโมกขพลาราม คำว่าโทรเลข ก็เป็นอันที่รู้กันว่า มันเป็นเรื่องด่วน ข่าวด่วน ต้องรีบบอก หรือ ข่าวสำคัญ
#พุทธทาสภิกขุ
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
