ขวัญข้าว
ขวัญข้าว หมายถึงมิ่งขวัญของข้าว
การทำพิธีเชื้อเชิญขวัญเพื่อสร้างสิริมงคลแก่ข้าว เรียกว่า ทำขวัญข้าว
โบราณนิยมทำอยู่ ๔ ครั้ง
ครั้งแรก ตอนลงมือไถและหว่านข้าวทำนาครั้งแรก
ครั้งต่อมา ตอนข้าวเริ่มตั้งท้อง
ครั้งที่สาม ตอนเก็บเกี่ยวและขนข้าวขึ้นลาน
ครั้งสุดท้าย ตอนขนข้าวเข้ายุ้งแล้ว
การทำขวัญข้าวทั้ง ๔ ครั้งจะมีเครื่องสังเวย บทเชิญขวัญ และขั้นตอนการประกอบพิธีต่างกันไปในแต่ละภูมิภาค
แต่จุดมุ่งหมายสำคัญที่มีร่วมกันคือ เป็นการสร้างกำลังใจให้กับชาวนาและแสดงความกตัญญูต่อข้าวซึ่งเป็นพืชเลี้ยงชีวิต
วรรณคดีไทยปรากฏคำว่า “ขวัญข้าว” เป็นคำเปรียบเทียบเรียกหญิงที่รัก ดังตัวอย่าง
“...ตั้งแต่รูปทองหาย ใจพี่ชายไม่เสบย ขวัญข้าวของพี่เอย บาปใดเลยมาบีฑา...” (นางอุทัยกลอนสวด)
“...ตั้งจิตจะฝากชีวิตเจ้า ขวัญข้าวเยาวยอดพิสมัย...” (บทละครเรื่องอุณรุท)
“...ขวัญข้าวเจ้าไปนอนเสียเถิดน้อง หับห้องเสียให้มิดสนิทนิ่ง...” (ขุนช้างขุนแผน)
หรือใช้เรียกลูกว่าเป็นที่รักยิ่ง ดังตัวอย่าง
“...พ่อจะหนีไฉนเล่า ขึ้นมาเถิดพระขวัญข้าวของบิดา อย่าให้พราหมณตะแก่นินทาตัดภ้อ จงช่วยพ่อบำเพ็ญทาน ในกาลบัดนี้เถิดฯ...” (กาพย์กุมารบรรพ)
“...บิตุเรศมารดาจะเลี้ยงเจ้า ขวัญข้าวอย่าหม่นหมองศรี...” (บทละครนอกเรื่องยุขัน)
“...ตรัสว่าขวัญข้าวเจ้าแม่อา อนิจกรรมกรรมทำผิดไป...” (บทละครนอกเรื่องพิกุลทอง)
“...มารดานี้ทรงครรภ์เจ้า ขวัญข้าวผู้ยอดพิสมัย...” (บทละครเรื่องรามเกียรติ์ รัชกาลที่ ๑)
“...เช้าค่ำบำรุงผดุงเจ้า ขวัญข้าวแม่สุดแสนถนอม..” (บทละครเรื่องอิเหนา)
นอกจากนี้ ยังหมายถึงค่าสินบนซึ่งเจ้าของไข้บนไว้ต่อหมอ เมื่อไข้หายก็ยกขวัญข้าวนี้ไปเป็นค่ารักษา ดังตัวอย่าง
“...เงินทองจะกองให้ยายเฒ่า ขวัญข้าวค่ายามิให้สูญ...” (บทละครนอกเรื่องสังข์ทอง)
ค่าขวัญข้าว ประกอบด้วยข้าวสาร กล้วย หมากพลู และเงินติดเทียน เป็นค่าบูชาครูแพทย์หรือชีวกโกมารภัจจ์ แพทย์ประจำพระองค์พระโคตมพุทธเจ้า พระเจ้าพิมพิสาร และพระเจ้าอชาตศัตรู
ปรัชญา ปานเกตุ เขียนเผยแพร่บนเฟสบุ๊คและแฟนเพจเมื่อวันจันทร์ที่ ๓๐ พฤศจิกายน พ.ศ. ๒๕๖๓
ชะลอมทำขวัญข้าว ทุ่งนาบริเวณวัดบึง ต.บ้านสวน อ.เมือง จ.สุโขทัย ปรัชญาถ่ายศุกร์๘พฤศจิกา๒๕๕๖
- 2
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
