มะปราง-มะยง
มะปรางกับมะยงมีทรวดทรงคล้ายคลึงกัน
เหมือนมะไฟกับละไม สละกับระกำ ลองกองกับลางสาด มะพร้าวกับมะแพร้ว หรือมะพลับกับตะโก
พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถาน พ.ศ. ๒๕๕๔ คลี่คลายเหล่ากอของลูกไม้สีเหลืองเนื้อหนาชุ่มน้ำนี้ว่า
มะปรางพันธุ์รสเปรี้ยวจัดเรียก กาวาง
พันธุ์รสเปรี้ยวๆ หวานๆ เรียก มะยง
พันธุ์รสหวานแหลมเรียก มะยงชิด
บทวิทยุรายการ “รู้ รัก ภาษาไทย” ของสำนักงานราชบัณฑิตยสภา เผยแพร่เมื่อวันที่ ๓๑ มีนาคม พ.ศ. ๒๕๕๗ อธิบายคำว่า “ชิด” ใน “มะยงชิด” ว่าหมายถึง ใกล้ สนิท
และยกตัวอย่างจากไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา ที่ใช้คำว่า "ชิด" ขยายคำว่า "หวาน" ดังข้อความว่า
“...ผลมะม่วงนั้นสีเหลืองเป็นสีทอง ส่งกลิ่นหอมอยู่รวยรื่น ทั้งรสก็หวานชิดหวานสนิท...”
นอกจากไตรภูมิฯ ฉบับดังกล่าวแล้ว ยังพบคำว่า “หวานชิด” และ “หวานสนิท” ในวรรณคดีอีกบางเรื่อง ดังตัวอย่าง
“...บ้างก็ว่าของฉันนี้หวานชิด สุกสนิทรสชาติประหลาดหวาน...” (ลักษณวงศ์)
“...มูลมีต้นสีฟันควาย มะเดื่อเชียงราย หวานชิดสนิธโอชา...” (พรรณพฤกษา)
อักราภิธานศรับท์ (๒๔๑๖) ไขคำ "หวานชิด, หวานสนิท" ว่า
“คือรศหวานไม่เจือเปรี้ยว, เช่นผลไม้ที่รศเปรี้ยวๆ หวานๆ, มีกล้วยเป็นต้น”
อาศัยนิยามและคำอธิบายทั้งหลายทั้งปวงจึงอาจรวมความได้ว่า
“มะยง” เป็นชื่อมะปรางพันธุ์หนึ่ง
และ “มะยงชิด” หมายถึง มะยงรสหวานสนิท
มะยงชิดควรจะมีรส “หวานสนิท” ต่อไป หากเจ้าพระยาภาสกรวงศ์ (พร บุนนาค) ไม่เขียนเรื่อง “ทำสวน” ไว้ในวชิรญาณวิเศษ (๒๔๓๑) แล้วว่ามะปรางแต่ละพันธุ์นั้นแผกกันที่รส
“...มะปรางนั้นเราแบ่งประเภทไปตามรสมีสองอย่าง คือเปรี้ยวกับหวาน
แต่คำที่ชำนาญพูดกันนั้นปณีตออกไปอีกถึง ๕ อย่างตามรสนั้น
คือมะปรางที่มีรสหวานชืดๆ ไม่มีเปรี้ยวแกม เรียกว่ามะปรางหวาน
ที่มีรสเปรี้ยวแกมแต่น้อย มีหวานเข้าประสมเป็นรสปลาดมาก เรียกว่ามะยงชิด
ที่มีรสเปรี้ยวมากกว่าหวาน เรียกว่ามะยงห่าง
และที่เปรี้ยวมีรสหวานรู้สึกแต่เล็กน้อยเปนมะปรางเปรี้ยวตามธรรมดา
ยังเปรี้ยวแจ๊ดอีกพันธุ์หนึ่งผลใหญ่งาม ลางแห่งก็เท่าฟองไก่ตะเภา เรียกว่ากาวาง
เพราะเปรี้ยวเหลือที่จะประมาณ จนนกกาไม่อาจจิกกินได้แล้ว...”
ท่านผู้หญิงเปลี่ยน ภาสกรวงศ์ ก็พูดไว้แบบเดียวกันใน “ตำราแม่ครัวหัวป่าก์” (๒๔๕๑) เล่ม ๑ บริจเฉท ๗ ว่าด้วยเรื่องผลไม้ ตอนจะแนะนำวิธีทำมะปรางริ้ว
นอกจากนี้ท่านผู้หญิงยังสรรเสริญสรรพคุณมะปรางพันธุ์ดีไว้ว่า
“...มะปรางที่เลื่องลือกันว่าดีมาแต่เดิม คือมะปรางสวนที่ท่าอิฐทางปากเกร็จ เนื้อแน่นหวานแหลมสนิท ผลที่งามก็มีมากนับถือกันว่าดีกว่าตำบลอื่น...”
ดังนี้ คำอธิบายเรื่อง "มะยงชิด" ของอดีตเสนาบดีกระทรวงเกษตราธิการและภริยาจึงดูเหมือนไม่ค่อยลงรอยกันกับคำอธิบายของราชบัณฑิตยสภานัก
แต่ก่อนพวกบ้านผมที่สุพรรณกินกันแต่มะปราง
ถึงหน้าร้อนมีมะปรางดกดื่น กองขายในงานคัดเลือกทหารหรืองานประจำปีกินไม่หวาดไม่ไหว
มะปรางหวานปอกเปลือกฝานชิ้นกินชื่นใจ แต่บางต้นมียางกินแล้วคันระคายคอต้องกระแอมกระไอให้โล่งอยู่เรื่อยๆ
มะปรางเปรี้ยวกินเป็นมะปรางดอง มะปรางแช่อิ่ม มากกว่ากินสด
มีคำเรียกมะปรางเปรี้ยวมากว่า กาวาง บางบ้านเรียก มะปรางแจ
มะปรางที่มีเนื้อน้อยเรียก มะปรางกระดูก
มะปรางลูกเล็กที่เป็นเดนคัดเดนเลือกเรียก มะปรางก้นตะกรน
และเรียกสีม่วงแกมแดงสดใสอย่างสีเม็ดในมะปรางว่า สีเม็ดมะปราง หรือสีม่วงเม็ดมะปราง
จนเมื่อคาราวานรถเร่ถ่ายเทยักย้ายมะยงจากสวนแถบถิ่นปราจีนบุรี นครนายก สุโขทัยไปยังดินแดนอื่น เราจึงเริ่มรู้จักกิน
มะยงมี ๒ อย่าง คือมะยงห่าง กับมะยงชิด
ชาวสวนคนหนึ่งตั้งข้อสังเกตเทียมเล่นเทียมจริงว่าการเรียกมะยง "ชิด-ห่าง" นี้มาจากระยะใกล้ไกลกับรสชาติของมะปราง
"มะยงห่าง" มีเค้าว่า “ห่าง” จากมะปรางที่มีรสหวาน จึงมีรสเปรี้ยวนำหวาน
"มะยงชิด" มีเค้าว่า “ชิด” กับมะปรางที่มีรสหวาน จึงมีรสหวานนำเปรี้ยว
ที่ดินแดน Upper Siam เช่นสุโขทัย เรียกมะปรางพันธุ์หนึ่งที่มีรสหวานกระเดียดเปรี้ยวว่า "ลำยง"
ถ้ารสหนักไปทางหวานมากกว่าเปรี้ยวเรียก "ลำยงชิด"
ถ้ารสหนักไปทางเปรี้ยวมากกว่าหวานเรียก "ลำยงห่าง"
"ยังมีมะปริงอีกนะ" ใครบางคนทักขึ้นเพราะเพิ่งระลึกขึ้นมาได้
"ไว้ก่อนเถอะ"
"ทำไม" เขาสงสัย
"--แค่มะปรางกับมะยงนี่ยังงงไม่พออีกหรือ"
คำบรรยายภาพ
มะปรางต้นหน้าโบสถ์วัดคลองกระจง อ.สวรรคโลก จ.สุโขทัย รัชนี ปานเกตุ ถ่ายอัง๖เมษา๒๕๖๔
#ศัพทาธิบาย #ศัพทานุกรม #ศัพทานุกรมวัฒนธรรมไทย #Lexicon of Thai Culture #ศัพทานุกรมวรรณคดีไทย # Lexicon of Thai Literature #วรรณคดี #วรรณกรรม #ประวัติศาสตร์ #ศิลปวัฒนธรรม #พจนานุกรมฉบับราชบัณฑิตยสถานพ.ศ.๒๕๕๔ #ไตรภูมิโลกวินิจฉยกถา #ลักษณวงศ์ #พรรณพฤกษา #อักขราภิธานศรับท์ #วชิรญาณวิเศษ #ตำราแม่ครัวหัวป่าก์ #UpperSiam #มะยง #มะยงชิด #มะยงห่าง #มะปรางหวาน #มะปรางเปรี้ยว #กาวาง #มะปรางแจ #มะปรางกระดูก #มะปรางก้นตะกรน #สีเม็ดมะปราง #สีม่วงเม็ดมะปราง #ลำยง #ลำยงชิด #ลำยงห่าง
- 10
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
