พระเครื่อง ประวัติศาสตร์มีชีวิต ep 4 พระปาลิไลยก์ในมุมมองแฝงคติทางการเมือง : พระปางป่าเลไลย์ กรุวัดท้ายตลาด กทม
อันที่จริงพระกรุนี้อายุไม่ลึกมากนัก คือเชื่อกันว่าสร้างในราวปี 2431 สมัยรัชกาลที่ 5 โดยวัดท้ายตลาดหรือวัดโมลีโลกยารามเป็นวัดประจำรัชกาลสมัยพระเจ้ากรุงธนบุรีเปรียบได้กับวัดพระแก้วเลยทีเดียว และแม้ผลัดแผ่นดินเข้าสมัยรัตนโกสินทร์วัดนี้ยังคงสำคัญเรื่อยมา ดูได้จากมีการบูรณะในสมัยรัชกาลที่ 2 และ 3 อีกทั้งยังเป็นสถานที่ร่ำเรียนวิชาของพระโอรสรัชกาลที่ 2 อีกหลายพระองค์
ในส่วนพระกรุนั้นก็เป็นศิลปะในสมัยรัตนโกสินทร์ ที่มีมากมายหลายพิมพ์ทรง ด้านหลังมักกดยันต์เอาไว้หลายแบบอีกด้วย ทั้งหมดเป็นเนื้อผงพุทธคุณ แตกกรุราว พศ 2485 ช่วงสงครามอินโดจีน ทำให้เกิดประสบการณ์มากมายจนเลื่องลือเป็นพระกรุหนึ่งที่ได้รับความนิยมในปัจจุบัน
เล่ามาถึงตรงนี้หลายท่านที่ตามอ่านซีรี่ย์นี้มาก็คงจะคิดว่า เอ๊ะ! ทำไมผิดฟอร์มไม่พูดเรื่องประวัติศาสตร์ศิลป์ หรือนำเอาพุทธศิลป์มาคำนวนช่วงปีสร้างแบบตอนก่อนๆ ถ้าเล่าแค่นี้เสริชกูเกิ้ลอ่านเองก็ได้มั้ง?
นั่นล่ะครับ คำว่าประวัติศาสตร์มีชีวิตของผมยังมีอะไรให้เล่ามากกว่าเนื้อหาด้านบน โดยแม้ตัวกรุเองจะไม่ได้มีความสำคัญในประวัติศาสตร์แบบพระอื่นๆ ที่เล่ามา แต่เฉพาะปางป่าเลไลย์นั้นกลับมีความสำคัญในหน้าประวัติศาสตร์ไทยอยู่มาก เพราะนี้ไม่ใช่พระที่สร้างเพื่อเป็นเพียงเครื่องพุทธบูชาเพียงเท่านั้น แต่แฝงคติทางการเมืองของช่วงอยุธยาตอนปลายเอาไว้แบบเต็มๆ
เคยตั้งคำถามไหมครับว่าปางป่าเลไลย์ เกิดความนิยมแต่สมัยใด อินเดีย ลังกา ปาละ-พุกาม มอญ หริภุณไชย ทวารวดี เขมร สุโขทัย ล้านนา ลพบุรี ? เชื่อไหมครับว่าปางป่าเลไลย์นี้แม้จะเป็นตอนหนึ่งในพระไตรปิฎก แต่กว่าจะมีการเริ่มนิยมพระบูชาหรือพระเครื่องปางนี้ก็ปาเข้าไปในช่วงปลายสมัยอยุธยาเข้าไปแล้ว แถมก่อนหน้านี้ไม่เคยมีปางปาเลไลยก์ที่ประทับนั่งบนบัลลังก์เกิดขึ้น
โดยพุทธประวัติคือ คราวที่กรุงโกสัมพีวุ่นวายเพราะพระฝ่ายพระธรรมกถึกและพระวินัยธร ฝ่ายละ 500 รูปยกพวกวิวาทกัน พุทธองค์ทรงเบื่อหน่ายด้วยว่าห้ามปรามแล้วไม่ฟัง จึงหนีไปอยู่ลำพังในป่ารักขิตวัน ช้างปาลิเลยกะมีจิตศรัทธาจึงเฝ้าดูแลรับใช้ ทั้งถวายน้ำล้างหน้า ถวายอาหาร จุดไฟและเฝ้ายามเวลากลางคืน
เมื่อลิงเห็นดังนั้นจึงมีจิตศรัทธาบ้าง นำน้ำผึ้งมาถวาย ต่อมาลิงพลาดตกต้นไม้ตายแต่ผลบุญทำให้กลายเป็นเทพบุตร และเมื่อเหล่าสงฆ์สำนึกได้มาทูลเชิญพุทธองค์ออกจากป่า ช้างปาลิเลยกะได้ตามมาด้วย แต่ถูกห้ามไว้เพราะมิใช่ที่อยู่ของช้างป่า จึงเสียใจและสิ้นใจตรงนั้นเอง
ผลบุญได้เกิดเป็นเทพบุตรชื่อปาลิเลยกะเทพบุตร ซึ่งเทพบุตรท่านนี้เมื่อศาสนาของพระติสสะสัมมาสัมพุทธเจ้าเสื่อมในมัณฑกัปป์ จะได้เกิดมาเป็นพระพุทธเจ้าองค์ถัดไป ชื่อว่าพระสุมังคลสัมมาสัมพุทธเจ้า
เล่ามาถึงตรงนี้ก็คงยังไม่เห็นว่าเกี่ยวกับคติการเมืองอยุธยาได้อย่างไรใช่ไหมท่านผู้อ่าน เรื่องคือเมื่อคราวใกล้สิ้นแผ่นดินราชวงศ์สุโขทัย พระเจ้าปราสาทเป็นเจ้าพระยากลาโหมสุริยวงศ์ได้ชิงบัลลังก์จากพระเจ้าอาทิตยวงศ์ แล้วปราบดาตัวเองขึ้นเป็นกษัตริย์นี่ล่ะ
แม้จะมีตำนานว่าพระองค์เป็นพระโอรสลับของพระเจ้าเอกาทศรถกับอออิน หากแต่น่าจะเป็นเพียงเรื่องเล่ายุคหลังๆ หรือข่าวปล่อยเพื่อสร้างความชอบธรรมในการครองราชย์คราวผลัดแผ่นดิน
ซึ่งที่จริงท่านเป็นเพียงขุนนางที่ใกล้ชิดราชวงศ์เท่านัเน กล่าวคือบิดาของท่านเป็นพี่ชายพระมารดาของพระเจ้าทรงธรรม ทำให้ตัวท่านเป็นลูกพี่ลูกน้องฝ่ายมารดากับพระเจ้าทรงธรรม(บิดาพระเจ้าอาทิตยวงศ์) และเป็นพระเจ้าอาพระเจ้าอาทิตยวงศ์เท่านั้น ไม่มีศักดิ์และสิทธิ์ในการครองบัลลังก์เลยแม้แต่น้อย
ทำให้เมื่อขึ้นสู่บัลลังก์เป็นการผิดขนบเดิมที่ผ่านมา เพราะทั้ง 3 ราชวงศ์ก่อนคืออู่ทอง สุพรรณภูมิและสุโขทัยล้วนมีเชื้อสายกษัตริย์มาก่อนทั้งสิ้น เพราะองค์จึงพยายามอย่างมาเพื่อสร้างความชอบธรรมให้เชื้อสายสายของพระองค์
ดังจะเห็นได้ว่าในสมัยพระนารายณ์ได้จัดทำคู่มือตอบราชฑูตให้กับผู้เป็นฑูตเอาไว้ตอบแก่คณะฑูตให้เป็นทางการ โดยในส่วนของเชื้อสายพระนารายณ์ไห้สรุปว่าพระเจ้าปราสาททองพระบิดานั้น สืบเชื้อสายจากพระเจ้าปทุมสุริยวงศ์ กษัตริย์เขมรในตำนานร่วมของภูมิภาคสุวรรณภูมิ
ซึ่งเชื่อว่าแนวคิดนี้ถูกสร้างขึ้นมาแต่สมัยพระเจ้าปราสาทองเอง ดังจะเห็นได้ว่าทรงสร้างวัดไชยวัฒนารามที่บ้านเก่าของพระมารดา อันเป็นสถานที่เกิดของพระองค์ โดยกลับมาสร้างพระปรางค์ขึ้นอีกครั้ง ซึ่งในช่วงราชวงศ์สุโขทัยไม่เป็นที่นิยม
นัยว่าเพื่อยกสถานที่ประสูติของพระองค์เป็นเขาไกรลาศ (พระปรางค์หรือปราสาทเขมรเป็นตัวแทนของเขาไกรลาศไม่ก็เขาพระสุเมรุตามแต่ศาสนา อันเป็นศูนย์กลางของจักรกวาลที่ประทับของพระศิวะหรือพระพุทธเจ้า) ท่านจึงเป็นดังสมมุติเทพ และการสร้างพระปรางค์ที่พัฒนาจากปราสาทเขมรและการสร้างปราสาทนครหลวงที่จำลองนครวัตจากเขมร ยังเป็นการส่งเสริมภาพลักษณ์ความเป็นเชื้อสายพระเจ้าปทุมสุริยวงศ์ให้เด่นชัดมากเท่าที่จะทำได้
แต่เท่านั้นไม่พอ การพยายามสร้างความชอบธรรมให้เชื้อสายไม่ได้จบเท่านั้น เพราะในความเป็นพุทธแบบเถรวาทของอยุธยา ลำพังการเป็นสมมุติเทพเพียงอย่างเดียวคงไม่หนักแน่นพอ จึงต้องอาศัยคติการยกกษัตริย์เป็นหน่อพระพุทธเจ้า อันมีการใช้เรื่อยมาดังปรากฏเป็นพระนามกษัตริย์อย่างพระเจ้าหน่อพุทธางกูร รัชกาลที่ 11 ของอยุธยาก็มีมาแล้ว ดังนั้นจะทำอย่างไรให้พระองค์มีคติอันเกี่ยวด้วยความเชื่อเรื่องหน่อพุทธางกูรนี้?
พระองค์จึงทรงสร้างวิหารภายในวัดพระศรีสรรเพชรอันเป็นวัดประจำพระราชวังขึ่นหลังหนึ่ง อยู่เบื้องซ้ายวิหารพระศรีสรรเพชร แล้วสร้างพระใหญ่ขึ่นหนึ่งองค์ให้นามว่า "พระป่าลิไลย์" เป็นไงครับ หลังพาอ้อมโลกไปเยอะ ตอนนี่เริ่มเข้าเค้าแล้วใช่ไหม
ใช่ครับในเมื่อพุทธประวัติบอกว่าช้างปาลิเลยกะจะได้ตรัสรู้เป็นพระพุทธเจ้าในอนาคต แถมช้างในความเชื่อแบบลังกาคือผู้ค้ำจุนศาสนา ทั้งในภัทรกัล์ปคทอพระโพธิสัตว์เสวยชาติ พระองค์จึงเลือกสร้างพระใหญ่เป็นปางป่าลิไลย์ เพื่อยกให้เห็นว่าตัวท่านเองคือช้างปาลิเลยกะกลับชาติมาเกิดและจะตรัสรู้ในกาลภายหน้า
ดังนั้นแม้พระองค์จะไม่ใช่หน่อพระพุทธเจ้าในกัลป์ปัจจุบันเช่นกษัตริย์องค์ก่อนๆ แต่พระองค์คือพระผู้มีพระภาคเจ้าในอนาคต เพียงแต่ในภาคนี้ทรงเป็นพระโพธิสัตว์เสวยชาติเพียงเท่านั้น
เป็นไงครับ จัดได้ว่าเป็นคติการเมืองที่ลึกซึ้งและแยบยล โดยเอาความเชื่อเรื่องศาสนาที่เป็นแก่นการดำเนินชีวิตของคนในสังคมยุคนั้นเป็นตัวชูโรง เรียกว่ายกระดับความน่าเชื่อถือของพระองค์ได้มาก และยังทำให้หลังจากนั้นปางป่าเลไลย์กลายเป็นพระพุทธรูปหรือพระเครื่องปางหนึ่งที่เป็นที่นิยมขึ้นมา
โดยเชื่อว่าพระองค์น่าจะส่งเสริมให้มีการสร้างแพร่หลาย เปรียบกับเป็นการโฆษณาให้พระองค์ โดยหวังให้คติเรื่องช้างปาลิเลยกะแพร่หลายไปทั้วพระนครนั่นเอง
อนึ่งการเล่าเรื่องนี้เป็นการคาดเดาเอาจากความรู้ส่วนตัวที่มีเพียงงูๆ ปลาๆ ผิดพลาดขออภัย แลกเปลี่ยนกันได้ แต่อย่าดราม่าครับ ไม่มีเวลาเล่นด้วย
ปล จริงๆ ป่าที่พุทธองค์ไปอาศัยชื่อ ป่ารักขิตวัน ไม่ใช่ป่าเลไลย์ แต่เดาว่าเพราะช้างท่านชื่อปาลิเลยกะ เมื่อพระเจ้าปราสาททองแรกสร้างให้ชื่อพระปาลิไลย์ ต่อมาคนเห็นพุทธประวัติเกี่ยวกับป่าเลยเรียกเพี้ยนเป็นปางป่าเลไลย์กันหมด
ปล 2 เศียรพระใหญ่ที่ขัดแสดง ณ พิพิธภัณฑสถานแห่งชาติพระนคร มีนักวิชาการบางท่านเสนอว่าคือเศียรพระปาลิไลย์ วัดพระศรีสรรเพชรที่กล่าวถึง
ขออขบคุณรูปจากเว็บไซต์ข่าวสดออนไลน์ไว้ ณ ที่นี้
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
