Blockdit Logo (Mobile)
สยามเทศะ โดย มูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์
•
27 ก.ย. 2022 เวลา 00:00 • ประวัติศาสตร์
เมืองเพนียดเชิงเขาสระบาป
เมืองท่าสำคัญทางทะเลในยุคฟูนันสืบเนื่องจนถึงต้นสมัยเมืองพระนคร
จากร่องรอยโบราณและโบราณวัตถุจำนวนมาก แม้จะถูกเก็บรักษายังสถานที่ต่างๆ ด้วยปัจจัยในอดีตที่หาข้อสรุปได้ยากว่าคือเหตุผลใดอย่างแน่นอน แต่มีร่องรอยว่าน่าจะถูกรื้อไปสร้างบ้านสร้างเมืองเพื่อเตรียมตัวรับศึกญวน ในช่วงรัชกาลพระบาทสมเด็จพระนั่งเกล้าเจ้าอยู่หัว
ในพื้นที่เมืองเพนียดนี้เห็นได้ชัดเจนว่ามีชุมชนขนาดใหญ่เริ่มตั้งแต่ราวพุทธศตวรรษที่ ๑๒ ลงมา ตั้งชุมชนอยู่บริเวณเชิงเขาสระบาปฝั่งตะวันตก บริเวณที่ราบเชิงเขาต่อกับที่ราบลุ่มต่ำของลำน้ำจันทบุรี
โดยพบแผ่นหินลักษณะคล้าย ‘หน้าบัน’ มากกว่าจะเป็นแผ่นหินที่เป็นทับหลังแกะสลักลวดลายแบบกลุ่มโบราณสถานที่เมืองถาลาบริวัต ซึ่งสร้างอาคารศาสนสถานขนาดเล็ก ทับหลังรูปแบบการแกะสลักลวดลายแบบมกรที่เป็นสัตว์ผสมระหว่างจระเข้และช้าง คายลายเส้นที่นำไปสู่ครุฑกึ่งคนแคระยุคนาคไว้ทั้งสองมือ ตัวนาคนั้นมองไม่ชัดเป็นข้อสันนิษฐานเพราะด้านบนภาพนั้นถูกเกลาให้เป็นแผ่นหินรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าคล้ายทับหลัง ซึ่งพบจากกลุ่มโบราณสถานแห่งนี้ถึง ๓ ชิ้น
และมีชิ้นเดียวที่มีครบเพียงแต่ชำรุดหักกลาง ส่วนชิ้นอื่น ด้านขวาบ้างด้านซ้ายบ้างหักหายไป พบที่กลุ่มโบราณสถานเพนียดแห่งเดียวในประเทศไทย
นอกจากนี้ยังพบทับหลังและจารึกที่เกี่ยวเนื่องกับรัชกาลพระเจ้าอีสานวรมันที่ ๑ จากสมโบร์ไพรกุกต่อเนื่องกับไพรเกมงในราวพุทธศตวรรษที่ ๑๒-๑๓ เช่นกัน ถือว่าเป็นแหล่งที่พบโบราณสถานและร่องรอยที่เกี่ยวของรัฐโบราณที่เรียกว่า ‘เจนละ’ ซึ่งมีอิทธิพลอยู่ในบริเวณลุ่มน้ำโขง
ถือว่าเห็นร่องรอยความสัมพันธ์กับชุมชนที่อยู่ในเส้นทางการค้าติดต่อระหว่างชายฝั่งทะเลและเส้นทางน้ำสายใหญ่ในลุ่มแม่น้ำโขงและลำน้ำสาขาซึ่งสามารถเดินทางเข้าสู่บ้านเมืองภายในตั้งแต่แคว้นศรีโคตรบูร ชุมชนในลุ่มน้ำมูล จำปาสักและวัดพูที่ภูเก้า เขตชายขอบทุ่งกุลาร้องไห้ ไปจนถึงแนวเชิงเขาพนมดงเร็ก
ถาลาบริวัตที่สตึงเตรงซึ่งทั้งสองแห่งที่กล่าวถึงสามารถเดินทางในแนวตะวันออก-ตะวันตกไปยังบ้านเมืองของสหพันธรัฐจามปาชายฝั่งทางเวียดนามตอนกลางได้สะดวก ไล่ลงมาจนถึงสมโบร์ไพรกุกที่ตั้งของรัฐขนาดใหญ่ที่ต่อเนื่องจากยุคนี้ที่เรียกว่า ‘อีสานปุระ’ สู่อังกอร์เบอเรยและพนมดาดินแดนในเขตสามเหลี่ยมปากแม่น้ำโขงยุคแรกรับวัฒนธรรมแบบอินเดีย ซึ่งที่เพนียดนั้นก็พบเศียรพระหริหระแบบพนมดาเช่นเดียวกัน
เพราะพบหลักฐานการอยู่อาศัยในยุคต่อมาในราวพุทธศตวรรษที่ ๑๕ ในรัชกาลพระเจ้ายโสวรมันที่ ๑ และการพบจารึกหนึ่งใน ๑๑ หลักซึ่งมีข้อความเหมือนกันและอาจจะมีมากกว่า ๑๑ หลักนั้นถือว่าบริเวณเมืองเพนียดเป็นอาณาบริเวณสำคัญแห่งหนึ่ง และเมื่อดูจากพื้นที่ซึ่งพบจารึกแล้ว เห็นว่าอยู่ในแนวชุมชนบริเวณลุ่มน้ำโขงและต่อเนื่องกับลำน้ำทะเลสาบและลำน้ำบาสัค รวมถึงบริเวณก่อนเมืองพระนครและหัวเมืองที่จะติดต่อกับเส้นทางทางทะเลได้สะดวกคือบันทายมาศทางหนึ่ง พระตะบองและเพนียดในจันทบุรีอีกทางหนึ่ง
ซึ่งสันนิษฐานได้ถึงกลุ่มเมืองสำคัญที่มีความต่อเนื่องกับความสำคัญในเส้นทางการค้าและเมืองท่าชายทะเลและการแลกเปลี่ยนสินค้าจากป่าเขาที่สูงภายในและสินค้าจากภายนอกตั้งแต่ยุคสมัยเจนละที่อีสานปุระ อันเป็นช่วงที่การค้าทางทะเลในสมัยปลายราชวงศ์ถังและราชวงศ์เหลียงในระยะเริ่มสร้างเมืองพระนครในรัชกาลนี้
ในยุคนี้น่าจะมีการสร้างบารายหรือสระน้ำขอบยกสูงบนผืนดิน เป็นรูปสี่เหลี่ยมผืนผ้าขนาดใหญ่ ๒ สระเหนือและใต้ขนาดราว ๖๐ เมตร และ ๔๐ เมตร วางตัวในยาวทางทิศตะวันออกและตะวันตก น่าจะเป็นสระน้ำศักดิ์สิทธิ์ที่สร้างขึ้นร่วมสมัยกับจารึกพระเจ้ายโสวรมันที่ ๑ ที่ให้สร้างอาศรมและมีกฎเกณฑ์ต่างๆ ให้คนผู้มีความแตกต่างถือปฏิบัติ พระองค์เป็นผู้สร้างบารายตะวันออกขนาดมโหฬารที่เมืองพระนคร ปราสาทและศาสนสถานอีกหลายแห่ง
การอยู่อาศัยที่เมืองเพนียดยังคงมีความต่อเนื่องในวัฒนธรรมเขมรในยุคก่อนเมืองพระนครและแบบเมืองพระนคร เพราะพบโบราณวัตถุ เช่น เช่นสิงห์ เทวรูปขนาดเล็ก เสาประดับกรอบประตู หน้าบันแกะลวดลายแบบบาปวน น่าจะมีอายุในราวพุทธศตวรรษที่ ๑๖
ชุมชนที่เมืองเพนียดนี้สัมพันธ์กับการขยายเส้นทางการค้าในยุคสมัยราชวงศ์ถังของจีนต่อเนื่องมาจนถึงสมัยทวารวดีศรีวิชัย โดยมีบ้านเมืองร่วมสมัยกับยุคทวารวดีในแถบลุ่มเจ้าพระยา, กลุ่มบ้านเมืองศรีวิชัยแถบคาบสมุทร และกลุ่มบ้านเมืองแบบจามที่อาจเรียกว่าเป็นสหพันธรัฐจามปาแถบชายฝั่งภาคกลางของเวียดนามปัจจุบัน
โดยมีแกนกลางทางวัฒนธรรมแรกเริ่มแบบเจนละที่เห็นชัดในการเข้ามาของวัฒนธรรมความเชื่อจากอินเดีย โดยสัมพันธ์กับบ้านเมืองขนาดใหญ่ที่อีสานปุระ สู่การเริ่มต้นเป็นบ้านเมืองระดับอาณาจักรที่เมืองพระนคร และเห็นร่องรอยชัดเจนเพียงนี้โดยไม่น่าจะมีช่วงเวลาที่เกินเลยมาจนถึงในพุทธศตวรรษที่ ๑๘ ซึ่งชุมชนที่นี่น่าจะค่อยๆ ลดบทบาทลงในฐานะเมืองท่าทางการค้าแห่งหนึ่งของอาณาจักรเขมรที่เมืองพระนคร
กลุ่มเมืองที่เพนียดเกาะกลุ่มอยู่ในบริเวณบารายหรือสระน้ำขนาดใหญ่ตามแนวคลองนารายณ์ที่ไหลจากหุบเขาหนึ่งในกลุ่มเขาสระบาป มีโบราณสถานโดยรอบที่วัดเพนียดร้างดูจะเป็นกลุ่มใหญ่ และอีกกลุ่มหนึ่งน่าจะอยู่ที่วัดสมภารร้างที่เป็นกลุ่มโบราณสถานที่มีโบราณวัตถุไม่น้อยอยู่ริมคลองสระบาปที่อยู่ทางตะวันออกเฉียงใต้ไม่ไกลกัน
โบราณสถานทั้งสองกลุ่มน่าจะอยู่ในรัศมีไม่เกิน ๑.๕ ตารางกิโลเมตร ถือว่าเป็นบ้านเมืองขนาดใหญ่พอสมควรในดินแดนภูมิภาคตะวันออกชายฝั่งทะเลนี้ หากเปรียบเทียบกับบ้านเมืองร่วมสมัยที่เมืองพระรถที่พนัสนิคมที่มีขนาดราว ๑.๓ ตารางกิโลเมตร และมีผู้อยู่อาศัยตั้งเป็นชุมชนในช่วงเวลาร่วมสมัยและต่อเนื่องเช่นเดียวกัน
บริเวณนี้มีการค้าทางทะเล โดยการนำของป่าจากเทือกเขาภายในเป็นสินค้าส่งออก ชุมชนที่นี่อาจจะเป็นผู้คนที่มีความชำนาญการเดินเรือค้าขายทางทะเลเลียบชายฝั่ง เช่น ‘ชาวจาม’ จากชายฝั่งทะเลเวียดนามและผู้คนหลากกลุ่มที่ผสมปนเปอันเป็นลักษณะบ้านเมืองที่เป็นเมืองท่าภายใน มีระบบการเมืองที่สัมพันธ์กับเครือข่ายทางการเมืองแบบเจนละและแบบเขมรเมืองพระนครดังกล่าวข้างต้น
ส่วนกลุ่มผู้มีความชำนาญในการเก็บของป่าทางแถบนี้คือ ‘ชาวชอง’ แถบเชิงเขาสระบาปและที่อยู่ภายในป่าเขาจำเป็นต้องพึ่งพาคนจามนักเดินเรือทางทะเลเพื่อแลกเปลี่ยนสินค้าอันเป็นส่วนหนึ่งของระบบการค้าทางทะเลที่มีมานานนับพันปีก่อนหน้านั้น
... ตัดตอนมาจากหนังสือ ‘บ้านเมืองเบื้องบูรพา ภูมิวัฒนธรรม โบราณคดี และประวัติศาสตร์สังคมบนฐานทรัพยากรธรรมชาติ’ โดยมูลนิธิเล็ก-ประไพ วิริยะพันธุ์
.
#สยามเทศะโดยมูลนิธิเล็กประไพวิริยะพันธุ์
โฆษณา