เหตุผลที่ต้องมีเหตุผล
ถามว่าเป็นไปได้ไหมที่บางความคิดไม่ใช่แค่การประนีประนอมในเชิงกลยุทธ์ แต่เป็นความคิดชั่วช้าโดยแท้... !
ปรากฏการณ์เช่นนี้เรียกว่า taboo มาจากคำว่า “เรื่องต้องห้าม” ในภาษาโพลินีเซีย "ฟิลิป เท็ตล็อก" นักจิตวิทยา ได้แสดงให้เห็นว่าเรื่องต้องห้ามไม่ได้เป็นเพียงธรรมเนียมของชาวเกาะทะเลใต้เท่านั้น แต่มันมีอยู่ในตัวเราทุกคน
เรื่องต้องห้ามชนิดแรกของเท็ตล็อกคือ “อัตราฐานต้องห้าม” (forbidden base rate) เกิดขึ้นจากข้อเท็จจริงที่ว่า ไม่มีกลุ่มสองขั้วใดสนใจจะสำรวจว่าตนและอีกฝ่ายมีลักษณะนิสัยโดยค่าเฉลี่ยใดเหมือนกันบ้าง ไม่ว่าชาย - หญิง ขาว - ดำ โปรเตสแตนต์ - คาทอลิก ฮินดู - มุสลิม ยิว - ผู้ไม่ใช่ยิว
ในทางเทคนิคแล้ว เราสามารถนำ“อัตราฐาน” เหล่านี้มาใส่เข้าในสูตรคณิตศาสตร์ประกันภัย และสร้างเป็นคู่มือการคาดการณ์และสร้างนโยบายใด ๆ เกี่ยวกับคนในกลุ่มเหล่านี้ได้เลย คุณอาจรู้สึกได้ว่าการจัดการข้อมูลแบบเหมารวมอย่างนั้นมันอันตรายชอบกล มันยังต้องมีการให้เหตุผลแบบเบส์ (Bayesian reasoning) เข้ามาเกี่ยวข้องด้วย
ชนิดที่สองคือ “การแลกเปลี่ยนต้องห้าม” (taboo tradeoff) ทรัพยากรในชีวิตเรานั้นมีจำกัด ดังนั้นจึงเลี่ยงไม่ได้ที่ต้องมีการได้อย่างเสียอย่าง และเพราะคนเราไม่ได้ให้คุณค่ากับของทุกสิ่งเท่ากัน เราจึงสามารถเอื้อประโยชน์ให้กันและกันได้ด้วยการส่งเสริมให้คนอื่นแลกเปลี่ยนบางสิ่งที่มีค่าน้อยสำหรับเขากับบางสิ่งที่มีค่ามากกว่า
เมื่อมาคิดดูดี ๆ แล้ว ข้อเท็จจริงทางเศรษฐศาสตร์เรื่องนี้เป็นเรื่องทางจิตวิทยา บางครั้งคนเราก็ปฏิบัติต่อทรัพยากรบางอย่างราวมันเป็นสิ่งศักดิ์สิทธิ์ และรู้สึกถูกหยามหมิ่นเมื่อพบว่าอาจต้องแลกเปลี่ยนมันกับของหยาบทางโลกอย่างเงินสดหรือเครื่องอำนวยความสะดวก แม้ทุกฝ่ายจะได้ประโยชน์จากการแลกเปลี่ยนนั้นก็ตาม
เรื่องต้องห้ามของเท็ตล็อกชนิดที่สามคือ “การสมมติแย้งข้อเท็จจริงแบบนอกคอก” (heretical counterfactual) ความมีเหตุผลประกอบด้วยความสามารถในการพิจารณาว่าจะเกิดอะไรขึ้นหากบางสถานการณ์ ไม่ได้เป็นเช่นที่เป็น มันคือสิ่งที่เอื้อให้เราคิดเป็นเงื่อนไขเชิงนามธรรมมากกว่าคิดถึงแค่ปัจจุบันอันเป็นรูปธรรม และการคิดเช่นนั้นจะช่วยแยกแยะสิ่งที่เป็นเหตุเป็นผลซึ่งกันและกันออกจากสิ่งที่มีความสัมพัทธ์กัน
ยกตัวอย่างเช่น เรารู้ว่าสาเหตุที่พระอาทิตย์ขึ้นไม่ใช่เพราะไก่ขัน แม้ทุกครั้งที่ไก่ขัน พระอาทิตย์จะขึ้นเสมอ นั่นเพราะแม้ไก่จะไม่ขัน พระอาทิตย์ก็ยังคงขึ้นอยู่ดี...
"Rationality เหตุผลที่ต้องมีเหตุผล"
สตีเวน พิงเกอร์ เขียน
จีรชาตา เอี่ยมรัศมี แปล
สำนักพิมพ์ Sophia
สั่งออนไลน์ได้ที่
Lazada > http://bit.ly/3z845ZO
Shopee > http://bit.ly/3FMy6ST
เว็บไซต์ Amarinbooks > http://bit.ly/3K34nrv
และร้านหนังสือชั้นนำทั่วประเทศ
- 3
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
