บทความ Blockdit ตอน ภควัทคีตา บทเพลงแห่งปรมาณู
ในปี 1965 ยี่สิบปีหลังจากการทิ้งระเบิดปรมาณูลงที่สองเมืองในญี่ปุ่น ออพเพนไฮเมอร์ให้สัมภาษณ์ว่า “I am become Death, the destroyer of worlds.”
ยกมาจากคำพูดของพระกฤษณะคัมภีร์ฮินดูโบราณเรื่อง ภควัทคีตา
ภควัทคีตา (ออกเสียง พะ-คะ-วัด-คี-ตา) แปลตรงตัวว่าบทเพลงของพระเจ้า (ภควัทแปลว่าพระเจ้า คีตาแปลว่าบทเพลง) เป็นท่อนหนึ่งของ มหาภารตะยุทธ หนึ่งในสองมหากาพย์เทพปกรณัมยิ่งใหญ่ของอินเดีย เคียงคู่กับ รามายณะ แต่งขึ้นหลายร้อยปีก่อนคริสต์ศักราช
มหาภารตะเป็นมหากาพย์ที่ยาวที่สุดในโลก ประมาณ 90,000 โศลก แต่งโดยวยาสะ (Vyasa) ส่วนภควัทคีตายาว 700 บท เขียนด้วยภาษาสันสกฤต สืบรากเหง้ามาจากคัมภีร์อุปนิษัท ซึ่งเป็นพระเวทเล่มหนึ่งของฮินดูโบราณ
มหาภารตะเป็นเรื่องราวเกี่ยวกับตำนานเทพ การสงคราม หลักปรัชญา เรื่องยังประกอบด้วยเรื่องย่อยแยกแตกหน่อออกไปหลายเรื่อง เช่น ภควัทคีตา ศกุนตลา สาวิตรี พระนลคำหลวง ฯลฯ ทั้งหมดสอดแทรกปรัชญา ขนบธรรมเนียมประเพณี วิถีชีวิต ภูมิศาสตร์ ศิลปะ ฯลฯ จึงจัดเป็นหนังสือสำคัญเล่มหนึ่งของโลก
เนื้อหาของมหาภารตะคือสงครามระหว่างญาติพี่น้องสองฝ่าย คือฝ่ายเการพและปาณฑพ เการพเป็นตัวแทนฝ่ายอธรรม ปาณฑพเป็นตัวแทนของฝ่ายธรรม
ในเรื่องเกิดมหาสงคราม ณ ทุ่งกุรุเกษตร คือการต่อสู้ระหว่างธรรมกับอธรรม ก่อนเข้าสมรภูมิ อรชุนนักรบฝ่ายปาณฑพเกิดความท้อใจ เพราะฝ่ายข้าศึกมีแต่ญาติ มิตร ครูอาจารย์ จึงไม่ปรารถนาจะฆ่าฟัน ทำให้สารถีรถม้าศึกของอรชุนคือพระกฤษณะต้องชี้เหตุผลให้เข้ารบ
พระกฤษณะเป็นภาคหนึ่งของวิษณุ เทพองค์หนึ่งของฮินดู เป็นหนึ่งในพระเจ้าสามองค์ที่เรียกว่า ตรีมูรติ (Trinity - นามที่ออพเพนไฮเมอร์ใช้เป็นรหัสระเบิดปรมาณู) ประกอบด้วย พระพรหม (ผู้สร้าง) พระวิษณุ (ผู้รักษา) พระศิวะ (ผู้ทำลาย)
พระกฤษณะสอนอรชุนสองเรื่อง เรื่องแรกคือมนุษย์ทั้งหลายประกอบด้วยร่างกายและอาตมัน (วิญญาณ) ร่างกายสลายได้ แต่อาตมันดำรงอยู่นิรันดร์ ดังนั้นไม่จำเป็นต้องเศร้าโศกที่ฆ่าฝ่ายศัตรู เพราะอาตมันยังอยู่
เรื่องที่สองคือทางเข้าสู่โมกษะ หรือทางหลุดพ้น
ทางไปสู่ความหลุดพ้นในแนวคิดภควัทคีตามีหลายทาง คือทางแห่งความรู้ ทางแห่งกระทํา ทางแห่งญาณ ทางแห่งการสละกรรม ทางแห่งโยคี แต่ทางแห่งกระทําสำคัญอย่างยิ่ง
ขณะที่อุปนิษัทสอนให้มนุษย์มุ่งหาความหลุดพ้นของตัวเอง ภควัทคีตาสอนว่ามนุษย์ควรคํานึงถึงสังคมด้วย
อรชุนควรทำตามหน้าที่ หรือกรรม (action) ในเมื่อเขาอยู่ในวรรณะนักรบ ก็รบ
ภควัทคีตา
บางหน้าที่และการกระทำเลี่ยงไม่ได้ แต่หากกระทำโดยไม่มุ่งหวังผลตอบแทน ก็จะเป็นหนทางสู่โมกษะ
อรชุนขอให้พระกฤษณะเผยโฉมจริงให้เขาดู พระกฤษณะจึงต้องให้ตาทิพย์แก่อรชุนเพื่อที่จะสามารถเห็นร่างแท้จริงของพระเจ้าได้ ปรากฏว่าโฉมจริงของพระวิษณุนั้นน่าสะพรึงกลัว มีปากและนัยน์ตามากมาย แขนสามารถโอบอุ้มทั้งจักรวาลได้ ฉากนี้บรรยายพระวิษณุว่า “If the radiance of a thousand suns were to burst at once into the sky, that would be like the splendor of the mighty one. (หากความสว่างเจิดจ้าของตะวันพันดวงโพล่งขึ้นพร้อมกัน นั่นคือความยิ่งใหญ่ของพระเจ้า)
เมื่อเห็นโฉมจริงของพระกฤษณะ อรชุนก็ยอมสยบ และถามว่าที่แท้จริงพระกฤษณะคือใคร กฤษณะจึงตอบว่า (ตามคำที่ออพเพนไฮเมอร์ยกมา) “I am become Death, the destroyer of worlds.”
คำแปลที่ตรงกว่าคือ “I am mighty, world-destroying Time.”
เล่ากันว่าครูผู้สอนภาษาสันสกฤตแก่ออพเพนไฮเมอร์แปล world-destroying Time ว่า ‘Death’ (D ตัวใหญ่ ที่ปกติหมายถึงยมทูต)
คำว่า Time หรือกาล ปกติแปลว่า เวลา แต่ยังมีอีกความหมายคือความตาย เช่น กาลกิริยา แปลว่าความตาย ทว่าในที่นี้น่าจะหมายถึงช่วงเวลา ในบริบทนี้คือช่วงเวลาแห่งการทำลาย
ประโยคนี้จึงอาจมีความหมายว่า “เราคือห้วงยามแห่งการทำลายล้างจักรวาล (worlds)” เพราะในแนวคิดฮินดู พระเจ้ามิได้มีหน้าที่แค่สร้าง แต่รวมการทำลายด้วย
พระกฤษณะบอกอรชุนว่า พระเจ้าคือกาล (Time) ซึ่งกําลังทําลายโลก ต่อให้อรชุนไม่รบ เหล่านักรบก็คงถูกกาลทําลายเช่นกัน
พระกฤษณะเผยโฉมจริงให้อรชุนดู
(บางคนตีความว่า Time ก็คือ entropy ที่กลืนกินสรรพสิ่ง)
นักปรัชญาอังกฤษ อลัน วัตต์ส อธิบายตรงนี้ว่า ความหมายที่พระกฤษณะต้องการบอกคือ ชัยชนะหรือพ่ายแพ้เป็นเรื่องเดียวกัน การต่อต้านการฆ่าเพราะกลัวการฆ่า มิใช่ต่อต้านการฆ่าอย่างแท้จริง
ถ้าเรายังเป็นทาสความกลัวและความปรารถนา เราก็ไม่สามารถกระทำเรื่องที่ถูกต้องตามทำนองคลองธรรมจริงๆ
ใครก็ตามที่คิดทำดีเพราะความกลัว ความดีนั้นก็คือความไม่ดีหรือความชั่วร้าย
พระกฤษณะสอนว่าให้กระทำโดยไม่หวังว่าเป็นเรื่องดีหรือไม่ดี หรือกระทำโดยไร้แรงจูงใจ (act without motive)
พูดแบบเต๋าก็คืออู๋เหวย
แต่คนส่วนใหญ่กระทำโดยไร้แรงจูงใจไม่ได้ ตรงกันข้าม เราตัดสินการกระทำจากแรงจูงใจเสมอ เป็นแรงจูงใจที่มาจากรากเหง้าของเรา วัฒนธรรม ศีลธรรม ฯลฯ
แต่ถ้าโลกไม่มีการกระทำโดยไร้แรงจูงใจ มันก็ไม่มีการกระทำอย่างอิสระและถูกศีลธรรมเช่นกัน เพราะเมื่อเรากระทำเพราะแรงจูงใจ การกระทำก็ไม่ใช่การกระทำ (action) อีกต่อไป แต่เป็นปฏิกิริยา (reaction)
การกระทำเพื่อความดีจึงไม่ใช่การกระทำที่เป็นอิสระจริงๆ
เมื่ออรชุนเข้าใจความนี้ ใจก็เป็นอิสระ และเข้ารบในสงคราม ผลก็คือฝ่ายปาณฑพชนะสงคราม
ออพเพนไฮเมอร์ก็เปรียบการสร้างระเบิดปรมาณูทำลายล้างโลกกับคำสอนของพระกฤษณะใน ภควัทคีตา นั่นคือความตายเป็นเพียงมายา ไม่มีการตาย ไม่มีการเกิด และเขาทำตามหน้าที่ของเขาคือสร้างอาวุธปรมาณู
ดูเหมือนข้อความจาก ภควัทคีตา จะทำให้ใจของออพเพนไฮเมอร์สงบลง หรือช่วยปลอบใจตัวเองได้ว่า สิ่งที่ทำไปชอบธรรมแล้ว
ออพเพนไฮเมอร์ไม่ใช่นักฟิสิกส์สายควอนตัมคนเดียวที่สนใจปรัชญาฮินดูโบราณ ดูเหมือนว่านักฟิสิกส์ชั้นนำของโลกหลายคนก็มองเห็นความเชื่อมโยงระหว่าง ควอนตัม ฟิสิกส์ กับแนวคิดฮินดู
หรือระหว่าง ‘ปรมาณู’ กับ ‘ปรมาตมัน’
นีล บอห์ร นักฟิสิกส์ชาวเดนมาร์ก บอกว่า “ผมเข้าหาอุปนิษัทเพื่อตั้งคำถาม”
นักฟิสิกส์ชาวออสเตรีย เออร์วิน เชรอดิงเออร์ เริ่มสนใจปรัชญาอินเดียราวปี 1918 หลังจากศึกษางานของนักปรัชญาเยอรมัน อาร์เธอร์ โชปันฮาวเออร์ (Arthur Schopenhauer)
โชปันฮาวเออร์สนใจแนวคิดของอุปนิษัทมาก จนเขียนว่า “ในทั้งโลกนี้ไม่มีการศึกษาเรื่องใดมีประโยชน์และยกระดับจิตเท่าคัมภีร์อุปนิษัท มันเป็นการปลอบใจตลอดชีวิตของข้าพเจ้า และจะเป็นการปลอบใจต่อความตายของข้าพเจ้า”
โลกของควอนตัมเป็นเรื่องแปลก ใช้สามัญสำนึกและตรรกะทั่วไปไม่ได้ ยกตัวอย่าง เช่น สภาวะแมวเป็นและตายพร้อมกันในการทดลองเรื่อง Schrodinger’s Cat ซึ่งว่าด้วยมุมมองของการสังเกต ‘ความจริง’ เกิดขึ้นเมื่อมีการสังเกต
พระกฤษณะสอนภควัทคีตาแก่ให้อรชุน
วิธีคิดแบบนี้ดูบ้า แต่ก็มีเงาของอุปนิษัททาบอยู่
นักฟิสิกส์เยอรมัน ผู้ร่วมพัฒนาระเบิดปรมาณูให้นาซี เวอร์เนอร์ ไฮเซนเบิร์ก ก็มองเห็นความคล้ายคลึงระหว่าง ควอนตัม ฟิสิกส์ กับอุปนิษัท เหมือนเส้นขนานคู่กัน เขาบอกว่า หลังจากสนทนาเรื่องปรัชญาอินเดีย หลายไอเดียเกี่ยวกับ ควอนตัม ฟิสิกส์ ที่ดูบ้า ก็กลับมีเหตุผลขึ้นมาทันที
นักวิทยาศาสตร์ นักคิด นักเขียน คาร์ล เซเกน เขียนใน Cosmos ว่า “ศาสนาฮินดูเป็นศาสนาใหญ่เดียวในโลกที่อุทิศให้ไอเดียเรื่องที่ว่าจักรวาลผ่านการตายและการเกิดมากมายนับไม่ถ้วน...
“มันเป็นศาสนาเดียวที่สเกลเวลาตรงกันจักรวาลวิทยายุคใหม่ วงจรของมันเดินจากวันและคืนธรรมดาสู่วันและคืนของพรหมัน คือ 8.64 พันล้านปี ยาวนานกว่าอายุของโลกหรือพระอาทิตย์ และประมาณครึ่งหนึ่งของเวลานับจาก บิ๊ก แบง”
ชาวฮินดูโบราณมีคัมภีร์พระเวทสี่เล่มหลัก ประกอบด้วย ฤคเวท สามเวท ยชุรเวท และอถรรพเวท และบทเสริมที่แต่งขึ้นภายหลังคือ พราหมณะ อรัณยกะ และอุปนิษัท
คัมภีร์อุปนิษัท มีอีกชื่อหนึ่งว่า เวทานตะ (Vedanta) แปลว่า ที่สุดแห่งพระเวท (เวท + อันตะ) เพราะแม้ว่าอุปนิษัทเป็นส่วนหนึ่งของพระเวท แต่มันกลับมีหลักปรัชญาที่แตกต่างกับปรัชญาในพระเวทเดิมซึ่งเชื่อเรื่องพระเจ้าหลายองค์เน้นความสําคัญของการบวงสรวง พิธีกรรมต่ออำนาจศักดิ์สิทธิ์ อุปนิษัทกลับไปเน้นที่ความจริงสูงสุด (ultimate reality) หรือพรหมัน ซึ่งเป็นรากฐานของจักรวาล
พรหมันก็คือสิ่งที่เราทุกคนเป็น
อุปนิษัทมีจุดหมายสําคัญคือสอนให้มนุษย์เข้าสู่สภาวะเป็นหนึ่งเดียวกับพรหม ผู้เข้าถึงโมกษะจะไปอยู่กับพรหมชั่วนิรันดร์ โมกษะจึงเป็นจุดหมายสูงสุดของชีวิต ของชาวฮินดู
อุปนิษัทสอนเรื่องเกี่ยวกับธรรมชาติแห่งความจริง จิต และวิญญาณ
ในทางฮินดู วิญญาณหรืออาตมันไม่เป็นเอกเทศเหมือนแนวคิดตะวันตกที่เชื่อว่าวิญญาณเป็นตัวตนเอกเทศ ฮินดูเชื่อว่าวิญญาณคือส่วนที่เป็นอมตะของมนุษย์ อุปนิษัทเรียกว่า อาตมัน
หลายอารยธรรมในโลกสอนเราให้ทำดีเพื่อชาติหน้าที่ดีกว่า หรือสวรรค์ แต่ปรัชญาฮินดูเห็นว่า ทุกอย่างมีอายุขัยของมัน แม้แต่กรรมดี หากไปเสวยสุขบนสวรรค์ ก็มีเวลาจบลง ต้องกลับมาเวียนว่ายตายเกิด
ดังนั้นอาจดีกว่าถ้า “มุ่งเหนือสวรรค์” เชื่อมกับพระเจ้าสูงสุด เพื่อหลุดพ้นจากเวียนว่ายตายเกิด
พรหมันคือตัวตนสากล หรือความจริงสูงสุดเอกเทศ หรือหรือปรมาตมัน (ปรม + อาตมัน) อาตมันสูงสุด เป็นต้นกำเนิดและที่รวมของทุกสิ่งในจักรวาล
ส่วนอาตมันคือตัวตนภายในของแต่ละคน หรืออาจใช้คำที่ใกล้เคียงที่สุดว่าวิญญาณ
ตามแนวคิดของอุปนิษัทและภควัทคีตา ตัวตนสากลนั้นมีเพียงหนึ่งเดียว เราทุกคนเป็นส่วนหนึ่งของมัน
พูดง่ายๆ คือ พรหมันก่อเกิดสรรพสิ่ง ทั้งสิ่งมีชีวิตและสิ่งไร้ชีวิต ตัวตนของสรรพสิ่งคือสิ่งเดียวกัน ตามคำกล่าว “ตต ตวม อสิ” (Tat Tvam Asi) แปลตรงตัวว่า “นั่นก็คือเจ้า” (That you are) หมายความว่าพรหมันกับอาตมันเป็นเรื่องเดียวกัน (เหมือนสสาร = พลังงาน)
อาตมันแยกมาจากพรหมัน แต่โดยเนื้อแท้ก็เป็นอย่างเดียวกัน
เชรอดิงเออร์ชอบไอเดียนี้ จึงเขียนสมการ “Atman = Brahman” (อาตมัน = พรหมัน)
และตั้งชื่อหมาของเขาว่าอาตมัน
เรารู้เรื่องนี้ไปทำไม?
หากเราไม่สนใจเรื่องนี้ในมุมของประวัติศาสตร์อารยธรรมหรือศาสนา เราก็อาจใช้ประโยชน์จากแนวคิดนี้ได้ เราอาจยืมวิธีคิดแบบภควัทคีตามาใช้ในชีวิตก็ได้ เรามิจำเป็นต้องเข้าสู่สนามรบแบบอรชุน แต่มองเป็นนามธรรม นั่นคือการต่อสู้นั้นเกิดขึ้นภายในใจ ไม่ใช่ที่สนามรบ
เการพเป็นสัญลักษณ์ของอํานาจฝ่ายต่ำ ปาณฑพเป็นสัญลักษณ์ของอํานาจฝ่ายสูง มนุษย์ทุกคนมี ‘กฤษณะ’ ภายในตัว ชี้ทางสว่างให้เรา เรามีความดีของ ‘พระเจ้า’ แฝงอยู่ คือพลังงานดี คือความเมตตา การให้อภัย ความสันโดษ
หากเรามองผ่านหนังเรื่อง Star Wars อำนาจฝ่ายสูงก็คือ The Force อำนาจฝ่ายต่ำคือ The Dark Side มนุษย์ทุกคนเรายืนอยู่ตรงกลาง และระวังไม่ให้ถูก The Dark Side กลืนกิน
สมณะสายภควัทคีตาท่านหนึ่งกล่าวว่า “อาตมันก็คือพระเจ้าในตัวเรา (inner divinity) อาตมันสมบูรณ์ในตัวเอง มันก็คือแหล่งกำเนิดความสุขจริง”
เรามีความสุขอยู่ในตัวอยู่แล้ว แต่มันถูกบดบังด้วยเมฆหมอกแห่งกิเลสตัณหา
ไม่ว่าท้ายที่สุดแล้ว อาตมันของเราจะกลับไปสู่รูปอื่น หรือว่าสูญสลายไป ปรัชญานี้ก็ยังอาจเป็นเครื่องมือที่ดีในการใช้ชีวิต
บางทีบทเพลงแห่งควอนตัมนั้นก็คือบทเพลงแห่งชีวิตของเรา
นี่อาจเป็นเหตุผลที่ป้ายหลุมศพของ เออร์วิน เชรอดิงเออร์ เขียนด้วยลายมือของเขา ข้อความท่อนหนึ่งว่า “...ดังนั้นสรรพสิ่งคือสิ่งเดียว และเมื่อมันสืบเนื่องเช่นนั้น เมื่อสิ่งหนึ่งตาย ก็มิได้สูญสลายไป”
และมันก็เป็นบทเพลงแห่งชีวิตที่งดงาม
ป้ายหลุมศพของ เออร์วิน เชรอดิงเออร์
- 229
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
