Why protecting your vagus nerve is key to optimal mental health
เหตุใดการปกป้องเส้นประสาทวากัสของคุณจึงเป็นสิ่งสำคัญต่อสุขภาพจิตที่ดีที่สุด
เป็นทางด่วนข้อมูลร่างกายที่บอกอวัยวะต่างๆ ของคุณว่า ควรพักผ่อนอย่างไร
เส้นประสาทวากัสคืออะไร
สมองของคุณเชื่อมต่อกับร่างกายของคุณผ่านเครือข่ายเส้นประสาทที่สำคัญ 12 เส้น จากสมองลงมาตามกระดูกสันหลัง และแตกแขนงออกไปตามร่างกายของคุณ ในจำนวนเส้นประสาทเหล่านี้ เส้นประสาทวากัส น่าจะเป็นเส้นประสาทที่สำคัญที่สุดอย่างหนึ่ง เพราะว่าเส้นประสาทนี้ ควบคุมการย่อยอาหาร การเต้นของหัวใจ ปฏิกิริยาตอบสนอง และควบคุมการหายใจของคุณ
ดังนั้น คุณจะเห็นได้ว่า ทำไมนักวิทยาศาสตร์ จึงสนใจสิ่งการรับส่งสัญญาณของเส้นประสาทวากัส เพราะว่า การรับส่งสัญญาณของเส้นประสาทวากัสนี้ ส่งผลต่ออารมณ์ของคุณอย่างไร คุณสามารถเรียกเส้นประสาทวากัสว่า เป็นทางด่วนรับส่งข้อมูลระหว่างสมองกับร่างกายของเราได้
การทำงานของเส้นประสาทวากัส
ในการทำงานของระบบประสาทวากัสนี้ จะทำงานในตรงกันข้ามกับการควบคุมโดยระบบประสาทซิมพาเทติก ซึ่งเป็นการตอบสนองแบบ 'สู้หรือหนี' ที่เกิดขึ้นอย่างรวดเร็ว
แต่เส้นประสาทวากัสมีหน้าที่รับผิดชอบต่อการตอบสนองที่ช้ากว่าและผ่อนคลายกว่า เช่น 'พักผ่อนและย่อยอาหาร' ซึ่งควบคุมโดย ระบบประสาทพาราซิมพาเทติก ระบบประสาทพาราซิมพาเทติกนี้ เป็นมัดหนาสองมัดของเซลล์ประสาท มีจุดเริ่มต้นที่สมอง และเส้นประสาทนี้จะต่อจากสมองและทอดยาวไปยังส่วนอื่นๆ ของร่างกายผ่านลงมาทางช่องเปิดด้านซ้าย และช่องเปิดด้านขวาตรงด้านล่างของกะโหลกศีรษะไปตามกระดูกสันหลัง
เซลล์ประสาทส่วนใหญ่ที่ประกอบรวมเป็นเส้นประสาทวากัสนั้น เกือบทั้งหมดจะเป็นเซลล์ประสาทรับความรู้สึก โดยประกอบไปด้วยเซลล์ประสาท จำนวนประมาณ 100,000 เซลล์ในแต่ละซีกของร่างกายเรา ซึ่งเซลล์ประสาทรับความรู้สึก จะส่งข้อมูลจากอวัยวะต่างๆ ไปยังสมอง และถูกกระตุ้นโดยการรับข้อมูลทางประสาทสัมผัสจากสิ่งแวดล้อม
ส่วนที่เหลือของเซลล์นอกจากเซลล์ประสาทรับความรู้สึกแล้ว จะมีเซลล์ประสาทสั่งการซึ่งมีจำนวนน้อยกว่า ซึ่งเซลล์ประสาทสั่งการนี้ จะมีหน้าที่ส่งข้อมูลไปในทิศทางตรงกันข้าม โดยส่งจากสมองไปยังอวัยวะ และมีหน้าที่ควบคุมการเคลื่อนไหวของกล้ามเนื้อทั้งหมดของเราโดยตรง
เหตุใดเส้นประสาทวากัสจึงมีความสำคัญเป็นอย่างมาก
เส้นประสาทวากัสเป็นพหูสูตหรือผู้รู้หรือเป็นผู้ที่เชี่ยวชาญรอบด้านของระบบประสาทพาราซิมพาเทติก โดยจะควบคุมทุกสิ่งตั้งแต่การหายใจ อัตราการเต้นของหัวใจ การกลืน การจาม การย่อยอาหาร ความอยากอาหาร การตอบสนองของระบบภูมิคุ้มกัน และแม้แต่การถึงจุดสุดยอด
ชุดทักษะที่มีความสามารถที่หลากหลายของเส้นประสาทวากัส เป็นเพราะว่า เส้นประสาทวากัสมีเซลล์ประสาทหลายประเภทให้เลือกใช้ สิ่งเหล่านี้ทำให้เส้นประสาทรับสัญญาณประสาทสัมผัสประเภทต่างๆ จากอวัยวะต่างๆ ตัวอย่าง เช่น บางอย่างรับรู้สัญญาณทางเคมี เช่น ระดับออกซิเจนในเลือด หรือการหลั่งของแบคทีเรียในลำไส้ ในขณะที่เส้นประสาทบางอย่าง จะรับรู้สัญญาณทางกล เช่น การยืดตัวของหลอดเลือดและลำไส้
ดังนั้นเซลล์ประสาทในเส้นประสาทวากัส จึงส่งข้อมูลให้สมองได้รับรู้สิ่งที่เกิดขึ้นในร่างกาย โดยสมองจะตีความข้อมูลนี้ และดำเนินการตามข้อมูลดังกล่าว เพื่อช่วยรักษาสภาพภายในที่เป็นอยู่ แต่ยังมีหน้าที่สำคัญอย่างอื่นด้วย เช่น มีกลุ่มเซลล์ประสาทที่มีจำนวนน้อยกว่า มีหน้าที่ในการส่งสัญญาณข้อมูลไปในทิศทางตรงกันข้ามกัน เช่น สื่อสารระหว่างสมองกับลำไส้ และในกล้ามเนื้อบางส่วนในปากและลำคอที่เกี่ยวกับการพูดและปฏิกิริยาการสำรอกอาหาร
หน้าที่ของเส้นประสาทวากัสมีมากมายและหลากหลาย จนมีแนวโน้มว่า จะมีอีกหลายหน้าที่ ที่เรายังไม่ได้ค้นพบ อย่างไรก็ตาม เรารู้ดีว่าเราจะเข้าถึงเส้นประสาทวากัสเพื่อจะใช้ประโชน์ได้อย่างไร บางครั้งแพทย์จะใช้วิธี การเคลียร์หู หรือ วัลซัลวา 'valsalva manoeuvres' ซึ่งเป็นวิธีบังคับอากาศออกจากร่างกายด้วยการปิดปาก บีบจมูก แล้วพยายามหายใจออกทางจมูก อากาศจะพยายามหาทางออก โดยไปทางหูแทน วิธีนี้ใช้เพื่อปรับความดันภายในหูเมื่อเราเดินทางผ่านระดับความสูงที่ต่างกัน เช่น ขึ้นเครื่องบิน หรือ ดำลงไปในน้ำ
การเคลียร์หูก็เพื่อจะกระตุ้นเส้นประสาทวากัส และลดหัวใจที่เต้นเร็ว หรือลดอาการใจสั่น สิ่งเหล่านี้ อาจเกิดมาจากกิจกรรมต่างๆ เช่น การไอ การกดดันเหมือนอยู่ในห้องน้ำ หรือที่อาจจะแปลกประหลาดที่สุดคือ การยืนด้วยมือ
เส้นประสาทที่ยาวและคดเคี้ยว
คำว่า วากัส 'vagus' แปลว่า 'ทอดยาวไปทั่ว' ในภาษาละติน และเส้นประสาทวากัสก็เป็นเช่นนั้นจริงๆ เป็นมัดเส้นประสาทที่ทอดยาวจากสมองไปจนถึงฐานของกระดูกสันหลังและลำไส้ใหญ่ โดยเส้นประสาทมัดใหญ่จะมีเส้นประสาทสาขาแตกแขนงออกไปยังอวัยวะสำคัญต่างๆ รวมถึงหัวใจ ปอด ตับ และลำไส้ ตลอดทาง
เส้นประสาทวากัส เป็นเส้นประสาทสมองที่ยาวที่สุดในร่างกาย และเป็นองค์ประกอบหลักของระบบประสาทพาราซิมพาเทติก ซึ่งมีหน้าที่ควบคุมการทำงานของร่างกายโดยอัตโนมัติ เช่น การย่อยอาหาร เมื่อร่างกายได้พักผ่อน ในอดีต เส้นประสาทวากัส เคยเรียกว่า เส้นประสาทปอดและกระเพาะ เนื่องจากเส้นประสาทดังกล่าวส่งเส้นประสาทไปยังปอดและกระเพาะอาหาร
เส้นประสาทวากัสเกี่ยวข้องกับสุขภาวะที่ดีของเราอย่างไร
เมื่อเราอยู่ในสถานการณ์ที่มีความเครียดสูง ระบบประสาทซิมพาเทติก จะตอบสนองในการต่อสู้หรือหนี ช่วยให้เราจัดการกับสถานการณ์นั้นได้อย่างรวดเร็ว ในขณะเดียวกัน ระบบประสาทพาราซิมพาเทติกจะทำงานเพื่อให้อวัยวะหรือร่างกายของเราได้ผ่อนคลายลง เพื่อส่งเสริมให้เราเข้าสู่สภาวะพักผ่อนมากขึ้น ดังนั้นระบบประสาทพาราซิมพาเทติกจึงเป็นสิ่งสำคัญอย่างยิ่ง ในการช่วยให้เราผ่อนคลาย และสงบสติอารมณ์ หลังจากประสบกับความเครียด
ด้วยความช่วยเหลือจากเส้นประสาทวากัส ตัวอย่างเช่น สมองของเรารับรู้ว่า อัตราการหายใจและการเต้นของหัวใจของเราเร่งขึ้นและเบรก แม้ว่าระบบประสาทกลุ่มซิมพาเทติกและระบบประสาทพาราซิมพาเทติกจะไม่สอดคล้องกันเสมอไป แต่สามารถจะทำงานแยกกัน หรือสามารถจะทำงานร่วมกันได้
ในทางทฤษฎี กิจกรรมของระบบประสาทกลุ่มซิมพาเทติกและระบบประสาทพาราซิมพาเทติกจะมีความสมดุล ซึ่งอาจทำให้เกิดสถานการณ์ที่ไม่ดีได้ในบางครั้ง เช่น เกิดความผิดปกติของลำไส้ และเกิดสภาวะสุขภาพจิต มีความเครียดที่เกิดขึ้นอย่างต่อเนื่อง สาเหตุเกิดมาจากระบบประสาทซิมพาเทติกทำงานมากเกินไป และนักวิทยาศาสตร์กล่าวว่า สามารถจะตรวจพบได้ว่า ระบบประสาทซิมพาเทติกทำงานมากเกินไปได้ ในผู้ที่มีภาวะซึมเศร้า เป็นต้น
เส้นประสาทวากัสและหัวใจ
ตัวชี้วัดหลักอย่างหนึ่งที่มักจะใช้คือ ดูความแปรปรวนของอัตราการเต้นของหัวใจ ซึ่งเป็นความแปรผันของช่องว่างระหว่างการเต้นของหัวใจที่ต่อเนื่องกัน การเต้นของหัวใจที่มีสุขภาพดีจะมีจังหวะการเต้นของหัวใจที่แปรผันมากกว่าเล็กน้อย
ดังนั้นการเปลี่ยนแปลงที่ต่ำ หรือมีความแปรปรวนน้อย จึงหมายถึงระบบประสาทซิมพาเทติกทำงานมากเกินไป ซึ่งทำให้ร่างกาย อยู่ในโหมดการต่อสู้หรือหลบหนีอย่างต่อเนื่อง โดยที่เส้นประสาทวากัสและการตอบสนองของระบบประสาทพาราซิมพาเทติก พยายามดิ้นรนที่จะตามให้ทันระบบประสาทซิมพาเทติกที่เพิ่มมากกว่าปกติเนื่องจากมีการทำงานมากไป
อย่างไรก็ตาม แม้จะมีการใช้อย่างแพร่หลาย แต่ก็ยังมีคำถามอยู่บ้างว่า ความแปรปรวนของอัตราการเต้นของหัวใจมีประโยชน์เป็นตัวบ่งชี้ความสมดุลระหว่างระบบพาราซิมพาเทติกและระบบซิมพาเทติกได้อย่างไร แม้ว่าเครื่องวัดอัตราการเต้นของหัวใจสามารถจะให้ข้อมูลนี้แก่เราได้ แต่เราก็ไม่ควรไปหมกมุ่นอยู่กับตัวเลข
จะเกิดอะไรขึ้นถ้าเส้นประสาทวากัสเสียหาย
ในอดีต โรคแผลในกระเพาะอาหาร มักได้รับการรักษาโดยการตัดเส้นใยของเส้นประสาทวากัสที่อยู่ด้านล่างซี่โครง แนวความคิดก็คือ เส้นประสาทวากัส มีบทบาทสำคัญในการผลิตกรดในกระเพาะอาหารที่ทำให้เกิดแผลในกระเพาะ เดี๋ยวนี้มียาแผนปัจจุบันที่มีคุณภาพสูงขึ้น ความจำเป็นในการผ่าตัดประเภทนี้จึงลดลง แต่ก็แสดงให้เห็นว่า สามารถจะเกิดอะไรขึ้น เมื่อเส้นประสาทที่มีกิ่งก้านจำนวนมากได้ถูกทำลายไป
แท้จริงแล้วคำว่า 'vagatomies' หมายคือ การตัดเส้นประสาทวากัส ที่ส่งไปยังกระเพาะอาหาร ตับอ่อน ลำไส้เล็ก และส่วนหนึ่งของลำไส้ใหญ่ ซึ่งถ้าหากไม่มีการผ่าตัดลำไส้เพิ่มเติม ผู้ป่วยอาจไม่สามารถขับถ่ายของเสียออกได้ ในผู้ที่มีกระเพาะอาหารเป็นอัมพาธ ซึ่งการบีบตัวของกระเพาะจะอ่อนแรงและช้า ทำให้ไม่สามารถย่อยอาหาร หรือไม่ส่งผ่านอาหารต่อไปยังลำใส้ได้ จะประสบปัญหาที่คล้ายๆ กัน แต่ในเคสเช่นนี้ อาการที่แสดงออก มักเกิดมาจากความเสียหายของเส้นประสาทวากัส ที่เกิดมาจากโรคเบาหวาน จากยา หรือเกิดมาจากการติดเชื้อ
อย่างไรก็ตาม เมื่อเส้นประสาทวากัสได้รับความเสียหายมากขึ้น ผลที่ได้อาจแตกต่างกันโดยสิ้นเชิง ตัวอย่างเช่น ไวรัสอีสุกอีใสจะโจมตีที่ระบบประสาท และแม้ว่าจะพบไม่บ่อยนักก็ตาม ที่ทราบกันว่า ไวรัสนี้ ทำให้เกิดรอยโรคที่เส้นประสาทวากัส ซึ่งส่งผลให้ผู้ป่วยสูญเสียความสามารถในการกลืน นอกจากนี้ ยังอาจปวดศีรษะและหูอักเสบได้ด้วย ข้อมูลเบื้องต้นที่รวบรวมโดยนักวิจัยชาวสเปนยังชี้ให้เห็นว่า อาการบางอย่างของลองโควิดอาจเกี่ยวข้องกับความเสียหายของเส้นประสาทวากัส รวมถึงปัญหาการหายใจ ปัญหาเสียง และปัญหาที่ลำไส้
ฉันจำเป็นต้องซื้อเครื่องกระตุ้นเส้นประสาทวากัสมาใช้หรือไม่
หลักฐานที่เรามีจนถึงขณะนี้ ชี้ให้เห็นว่า อุปกรณ์สำหรับการกระตุ้นเส้นประสาทวากัส มีความปลอดภัย อย่างไรก็ตาม นักวิจัยยังคงกังวลเกี่ยวกับการใช้เครื่องกระตุ้นเส้นประสาทที่บ้านเพิ่มมากขึ้น ซึ่งอาจมาพร้อมกับความเสี่ยงที่เรายังไม่ทราบ
ผู้ที่ชอบการทำสมาธิมากกว่าการติดอยู่กับเครื่องหรืออุปกรณ์ ต่างก็หันไปทำกิจกรรมต่างๆ เช่น โยคะ การทำสมาธิ การสะกดจิตบำบัด และการหายใจลึกๆ ซึ่งเชื่อกันว่า ทั้งหมดนี้ จะช่วยกระตุ้นการทำงานของระบบประสาทพาราซิมพาเทติกและเส้นประสาทวากัส นอกจากนี้ ยังมีหลักฐานที่บ่งชี้ว่า การว่ายน้ำหรืออาบน้ำในน้ำเย็น หรือแม้แต่การสาดน้ำเย็นใส่หน้า สามารถกระตุ้นเส้นประสาทวากัส และกระตุ้นระบบพาราซิมพาเทติกได้
แน่นอนว่า การซื้ออุปกรณ์ราคาถูกไว้แนบหู หรือสมัครเข้าร่วมกิจกรรมโยคะ อาจดูเหมือนเป็นวิธีแก้ปัญหาที่น่าดึงดูดเมื่อคุณรู้สึกไม่ค่อยสบาย แต่จะเป็นการดีที่สุดเสมอ ที่จะรับการตรวจสุขภาพโดยแพทย์
การกระตุ้นเส้นประสาทวากัสคืออะไร
แนวคิดของการกระตุ้นเส้นประสาทวากัสย้อนกลับไปในช่วงปลายศตวรรษที่ 19 เมื่อ คอร์นิ่ง James Leonard Corning นักประสาทวิทยา ได้พัฒนาเครื่องกระตุ้นไฟฟ้า เพื่อรักษาผู้ป่วยโรคลมบ้าหมู แม้ว่าจะไม่มีใครสนใจเพื่อใช้เป็นเครื่องมือในการรักษาในตอนนั้น แต่ปัจจุบัน มีคนจำนวนมากกว่า 100,000 คน ที่ได้รับการกระตุ้นเส้นประสาทวากัส โดยการผ่าตัดฝังไว้ที่หน้าอก หรือจำนวนน้อยรายจะฝังที่สมอง เพื่อใช้รักษาโรคลมบ้าหมู เมื่อยาใช้ไม่ได้ผล
บางคนสามารถลดอาการชักได้มากถึง 75 เปอร์เซ็นต์ด้วยการผ่าตัดฝังไว้ โดยผลการวิจัยหลายชิ้นแสดงให้เห็นว่าเมื่อติดตั้งนานขึ้นจะมีประโยชน์เพิ่มขึ้น อุปกรณ์ฝังที่ผลิตโดยบริษัทเทคโนโลยีทางการแพทย์ของสหรัฐอเมริกา ชื่อ ไซเบอโรนิคส์ Cyberonics ยังได้รับการรับรองสำหรับใช้กับโรคซึมเศร้าอย่างรุนแรงและอาการปวดศีรษะอีกด้วย
การกระตุ้นเส้นประสาทไม่จำเป็นต้องผ่าตัดเสมอไป เป็นไปได้ที่จะเข้าถึงเส้นประสาทวากัสผ่านกิ่งก้านของประสาทที่อยู่ในหูและคอได้ เช่น เครื่อง เทนส์ TENS ราคาจะไม่แพง มักใช้ในการระงับความเจ็บปวดในการคลอด อุปกรณ์เสริมของเครื่อง เทนส์ ที่ทำมาในรูปแบบที่หนีบหู ก็มีจำหน่ายกันอย่างแพร่หลายเช่นกัน ในขณะที่บริษัทต่างๆ เช่น นูโรซิม Nurosym ได้สร้างเครื่องปรับสภาพระบบประสาทที่มีสไตล์ที่สวยงาม ซึ่งมุ่งเป้าไปที่ผู้ที่ต้องการลองใช้สำหรับอาการต่างๆ เช่น วิตกกังวล อาการซึมเศร้า หรือความเหนื่อยล้า
การวิจัยทางวิทยาศาสตร์เกี่ยวกับการกระตุ้นเส้นประสาทวากัสกำลังบูมอย่างมากในปัจจุบัน โดยมีการทดลองครอบคลุมโรคต่างๆ เช่น โรคการเผาผลาญอาหาร โรคอ้วน โรคความดันโลหิตสูง โรคข้ออักเสบรูมาตอยด์ โรคอัลไซเมอร์ หูอื้อหรือมีเสียงดังในหู ยังมีรายการโรคเพิ่มมาเรื่อยๆ
เนื่องจากความเชื่อมโยงอย่างใกล้ชิดระหว่างเส้นประสาทวากัสและการทำงานของลำไส้ จึงถูกมองว่าเป็นวิธีการรักษา สำหรับความผิดปกติของลำไส้ทั่วไป เช่น โรคลำใส้แปรปรวน แม้ว่ากระบวนการรวบรวมหลักฐานจากการวิจัยทดลอง เพื่อสนับสนุนการใช้งาน อาจจะต้องใช้เวลาเช่นเดียวกับโรคอื่นๆ
ข้อเท็จจริงห้าประการที่คุณต้องรู้เกี่ยวกับเส้นประสาทวากัส
1. เป็นเส้นประสาทสมองที่ยาวที่สุด จากสมองไปยังลำไส้ใหญ่ และส่งสัญญาณทั้งสองทิศทางผ่านสารสื่อประสาทและฮอร์โมนในลำไส้
2. เส้นใยของเส้นประสาทวากัสประกอบด้วยเซลล์ประสาทรับความรู้สึก 200,000 เซลล์ หูของเราเป็นอวัยวะเดียวที่เส้นใยประสาทวากัสเข้าถึงพื้นผิวร่างกายของเรา
3. การทำ 'บายพาส' เส้นประสาทวากัส ที่ส่งแรงกระตุ้นโดยตรงระหว่างมดลูกและสมอง เชื่อว่าจะช่วยให้ผู้หญิงที่มีอาการบาดเจ็บที่ไขสันหลัง ถึงจุดสุดยอดได้
4. การกระตุ้นเส้นประสาทวากัส ส่งผลต่อสารสื่อประสาทคือ กรดแกมมา-อะมิโนบิวทีริก ที่ทำให้เกิดโรคสมาธิสั้น นักวิทยาศาสตร์ชั้นนำจึงเสนอว่า การกระตุ้นเส้นประสาทวากัส เป็นวิธีการรักษาที่มีศักยภาพ
5. ชื่อทางวิทยาศาสตร์ของการเป็นลมคือ ซินโคป vasovagal syncope ซึ่งเกิดขึ้นเมื่อเส้นประสาทวากัสถูกกระตุ้นมากเกินไป ส่งผลให้อัตราการเต้นของหัวใจและความดันโลหิตลดลงกะทันหัน
ผู้เขียน : Hayley Bennett
แปลไทยโดย : Wichai Purisa (senior scientist)
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
