บทความ Blockdit ตอน ปลาตะเพียนสาน กินไม่ได้ ได้แต่ดู
ปลาตะเพียนสานเป็นงานฝีมือภูมิปัญญาท้องถิ่น ใช้ใบลานตากแดดทำเป็นเส้นยาวๆ สานเป็นรูปปลาตะเพียน บางแบบลงสีให้สวยงาม เป็นศิลปะที่มีเอกลักษณ์เฉพาะตัวของไทย
ในยุคก่อนช่างทำปลาตะเพียนสานอยู่สองแบบ แบบเรียบๆ ไม่มีลวดลาย สำหรับชาวบ้าน และแบบวาดลวดลายบนตัวปลาสำหรับคนมีฐานะ
ต่างจากงานจักสานทั่วไป ปลาตะเพียนสานมีความหมายเชิงสัญลักษณ์
เมืองไทยอุดมสมบูรณ์ ในคลองและแม่น้ำอุดมด้วยปลาตะเพียนซึ่งโตเต็มที่ช่วงเดียวกับข้าวตกรวง ปลาตะเพียนสานจึงเป็นสัญลักษณ์ของความอุดมสมบูรณ์ ฐานะร่ำรวย เงินทองไหลมาเทมา มั่งมีศรีสุข ทำมาค้าขึ้น
บางคนก็ใช้ปลาเป็นเครื่องราง เพื่อให้การค้าขายสำเร็จ โดยตัดแผ่นโลหะทองและเงินเป็นรูปปลาตะเพียน ตัวหนึ่งเป็นปลาตะเพียนทอง ตัวหนึ่งเป็นปลาตะเพียนเงิน ลงอักขระเมตตามหานิยม ติดตามร้านค้า หาบเร่ คล้ายนางกวักหรือแมวกวัก
ปลาตะเพียนสานยังเป็นสัญลักษณ์ของความขยันหมั่นเพียร อุตสาหะ อาจเพราะปลาตะเพียนดูแลลูกปลาทั้งฝูง นอกจากนี้ก็มีความเชื่อว่าฝูงปลาตะเพียนเป็นสัญลักษณ์ของความสามัคคี
ชาวบ้านเชื่อว่า การแขวนปลาตะเพียนสานเหนือเปลเด็กเป็นสิริมงคลอย่างหนึ่ง ช่วยให้เด็กสุขภาพแข็งแรง
พ่อแม่นิยมแขวนปลาตะเพียนสานเหนือเปลให้เด็กดูเล่น จะได้ไม่ร้องงอแงรบกวน โดยแขวนปลาตะเพียนในระดับที่สายตาเด็กสามารถมองเห็นชัด ปลาตะเพียนสานจึงเป็นเครื่องเล่นชิ้นแรกของเด็ก
ประเทศญี่ปุ่นก็มีงานฝีมือรูปปลาและเกี่ยวข้องกับเด็กเช่นกัน ออกแบบเป็นธงปลาคาร์พหลากสีสัน แขวนไว้ที่สูง เมื่อลมพัด ปลาจะ ‘ว่าย’ กลางท้องฟ้า ดูสวยงาม เป็นส่วนหนึ่งของการเฉลิมฉลองวันเด็ก วันที่ 5 พฤษภาคมของทุกปี เพื่อให้บุตรเติบโตแข็งแรง
ปลาตะเพียนสานของไทยมีที่มาอย่างไร?
เรื่องน่าจะกำเนิดมาจากรัชสมัยพระเจ้าท้ายสระ พระมหากษัตริย์รัชกาลที่ 30 แห่งอยุธยา
พระเจ้าท้ายสระหรือสมเด็จพระสรรเพชญ์ที่ 9 แห่งราชวงศ์บ้านพลูหลวง ทรงเป็นโอรสของพระเจ้าเสือ และเป็นพระเชษฐาของพระเจ้าบรมโกศ ขึ้นครองราชย์ต่อจากพระเจ้าเสือ ครองราชย์นาน 23 ปี (พ.ศ. 2252-2275)
ทำไมเรียกว่าพระเจ้าท้ายสระ?
ก็เพราะพระนามพระเจ้าท้ายสระมาจากการที่พระองค์ทรงประทับอยู่พระที่นั่งบรรยงก์รัตพาสน์ข้างสระน้ำท้ายวัง
รัชสมัยของพระเจ้าท้ายสระมีการติดต่อค้าขายกับต่างชาติ เช่น จีน ฮอลันดา อังกฤษ มีการขุดคลองสำคัญเพื่อเป็นเส้นทางคมนาคม คือคลองมหาไชยและคลองเกร็ดน้อย
พระเจ้าท้ายสระทรงโปรดเสวยปลาตะเพียนมาก จนถึงขั้นออกกฎมณเฑียรบาลห้ามราษฎรจับหรือกินปลาตะเพียน ผู้ฝ่าผืนจะถูกปรับโทษสินไหม เป็นเงิน 5 ตำลึง พระองค์ทรงโปรดการตกปลามาก ทำให้พระองค์ทรงมีอีกพระนามว่า ขุนหลวงทรงปลา
ปลาตะเพียนกลายเป็นอาหารต้องห้ามสำหรับชาวบ้าน เมื่อกินปลาตะเพียนไม่ได้ ก็ทำปลาตะเพียนสานขึ้นมาดูเล่น คล้ายเตือนใจชาวบ้านว่า ‘กินไม่ได้ ได้แต่ดู’
ตำนานปลาตะเพียนสานทำให้นึกถึงตำนานปลาอีกชนิดหนึ่งที่กลายเป็นปลาต้องห้ามเช่นกัน ไม่ใช่เพราะความอร่อยของเนื้อปลา แต่ที่ไข่ของมัน
นั่นคือไข่คาเวียร์
คาเวียร์เป็นชื่อที่นักเขียน ’รงค์ วงษ์สวรรค์ บอกว่าเป็นอีกคำหนึ่งที่คนไทยชอบเรียกผิดๆ เราชอบเรียกว่า “ไข่ปลาคาเวียร์”
ที่ผิดเพราะคาเวียร์ไม่ใช่ชื่อปลา ปลาที่ออกไข่คาเวียร์คือปลาสเตอร์เจียน
ที่ถูกคือ ไข่คาเวียร์
ใครไปเข้าภัตตาคารหรูแล้วสั่ง “ไข่ปลาคาเวียร์” เท่ากับปล่อยไก่ตัวใหญ่
ไข่คาเวียร์ตามความหมายของคนทั่วไปหมายถึงไข่ปลาสเตอร์เจียนในทะเลแคสเปียนและทะเลดำ แต่มันก็อาจเป็นไข่ปลาชนิดอื่นด้วย เช่น แซลมอน เทราต์ และตระกูลอื่นๆ ของสายพันธุ์สเตอร์เจียน
เชื่อว่าพวกเปอร์เซียนอาจเป็นพวกแรกที่ชมชอบไข่คาเวียร์ คำว่าคาเวียร์ก็น่าจะมีรากศัพท์มาทางเปอร์เซีย แต่มันกลายเป็นอาหารของชนชั้นสูงเมื่อซาร์แห่งรัสเซียยกมันเป็นอาหารวัง เมื่อคาเวียร์ไปถึงยุโรป ก็กลายเป็นอาหารชนชั้นสูง
เล่ากันว่าที่แผ่นดินอังกฤษ กษัตริย์เอ็ดเวิร์ดที่ 2 ทรงโปรดคาเวียร์มากจนทรงออกกฎห้ามชาวบ้านจับปลาสเตอร์เจียน ปลาชนิดนี้เป็นของหลวง ใครจับไปกินหรือทำคาเวียร์ มีบทลงโทษ
แต่ไม่มีใครทำปลาสเตอร์เจียนสาน!
แต่จะว่าไปแล้ว ประวัติศาสตร์ของชาติไหนๆ ก็มักเกี่ยวข้องกับความอร่อยเสมอ เมื่อผู้ครองอำนาจกิน ‘ปลาตะเพียน’ แห่งอำนาจแล้วติดใจ สั่งห้ามคนอื่นกิน
เพราะเมื่อเสพอำนาจแล้ว มักไม่ยอมแบ่งให้คนอื่น
(ข้อมูลเรื่องนี้ ได้ยินมาจากอาจารย์ศุภกิจ นิมมานนรเทพ ผู้ล่วงลับไปแล้ว อาจารย์ศุภกิจเป็นอดีตรองอธิบดีกรมการค้าต่างประเทศ และอดีตรองอธิบดีกรมทะเบียนการค้า กระทรวงพาณิชย์ เป็นบรรณาธิการคนหนึ่งที่ช่วยตรวจต้นฉบับของผม มีความรู้รอบตัวสูงมาก ผมรู้เกร็ดแปลกๆ มากมายจากท่าน)
- 33
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
