มณีนพรัตน์
🌸 ตำนานและต้นกำเนิดของ “มณีนพรัตน์”
“มณีนพรัตน์” หรือที่รู้จักกันทั่วไปว่า “มณีนพเก้า” คืออัญมณี 9 ชนิดที่ถือเป็นของสูงในวัฒนธรรมไทยและอินเดียมาแต่โบราณ ประกอบด้วย
เพชร ทับทิม มรกต บุษราคัม โกเมน นิล มุกดาหาร เพทาย และไพฑูรย์
คำว่า “นพรัตน์” มาจากภาษาสันสกฤตว่า “นวรัตน” (Navaratna) หมายถึง “อัญมณีทั้งเก้า” ซึ่งมีต้นกำเนิดในคติพราหมณ์-ฮินดูของอินเดียโบราณ โดยเชื่อว่าอัญมณีแต่ละชนิดแทนดาวนพเคราะห์ทั้ง 9 ดวง ได้แก่
พระอาทิตย์ – ทับทิม
พระจันทร์ – มุกดาหาร
พระอังคาร – โกเมน
พระพุธ – มรกต
พระพฤหัสบดี – บุษราคัม
พระศุกร์ – เพชร
พระเสาร์ – ไพลิน
พระราหู – เพทาย
พระเกตุ – ไพฑูรย์
คติ “ดาวนพเคราะห์” นี้สืบเนื่องจากความเชื่อว่าดวงดาวส่งอิทธิพลต่อชะตาชีวิตของมนุษย์ อัญมณีจึงถูกนำมาใช้เพื่อ “คุ้มครอง ปัดเป่าภัย และเสริมสิริมงคล”
💎 มณีนพรัตน์ในสังคมไทย
ประเทศไทยรับเอาความเชื่อเรื่อง “นพรัตน์” มาจากอินเดียตั้งแต่สมัยอยุธยา ผ่านการเผยแผ่ของพราหมณ์และการรับคติจากเขมร ใน ตำราพรหมชาติ ซึ่งเป็นตำราโหราศาสตร์และมงคลแห่งราชสำนัก ได้กล่าวถึงนพรัตน์ว่า หากเลือกอัญมณีให้ตรงตามปีนักษัตร จะเสริมโชคลาภและความเจริญรุ่งเรือง แต่หากเลือกผิดก็อาจเกิดโทษได้
ในสมัยกรุงศรีอยุธยาและรัตนโกสินทร์ตอนต้น “มณีนพรัตน์” ถือเป็น ของสูงคู่ราชสำนัก ใช้ประดับบนพระราชลัญจกร เครื่องทรง เครื่องราชูปโภค และเครื่องราชอิสริยาภรณ์ เช่น “เครื่องราชอิสริยาภรณ์จุลจอมเกล้า” ที่ประดับด้วยอัญมณีแท้
👑 มณีนพรัตน์ในสถาบันพระมหากษัตริย์
หนึ่งในเกร็ดสำคัญคือ ในรัชกาลที่ 4 พระบาทสมเด็จพระจอมเกล้าเจ้าอยู่หัวทรงมีพระราชดำริ อนุญาตให้ขุนนางและสามัญชนสามารถประดับนพรัตน์ได้ ซึ่งก่อนหน้านั้นถือเป็นสิทธิ์เฉพาะของพระมหากษัตริย์และเจ้านายชั้นสูงเท่านั้น
การเปลี่ยนแปลงนี้สะท้อนถึงพระราชวิสัยทัศน์ที่เปิดกว้างและส่งเสริมฐานะของประชาชนในยุคเริ่มต้นแห่งความทันสมัยของสยาม จึงนับเป็นจุดเปลี่ยนสำคัญในประวัติศาสตร์ของ “เครื่องประดับไทย”
นอกจากนี้ “นพรัตน์” ยังเป็นสัญลักษณ์สำคัญในพระราชพิธีและของพระราชทาน เช่น พระพุทธรูปนพรัตน์ เครื่องประดับราชสำนัก และของบำเหน็จรางวัลแด่ขุนนางผู้มีความชอบ
💍 แหวนนพรัตน์ : สัญลักษณ์แห่งมงคลและเกียรติยศ
ในวรรณคดีโบราณ เช่น “คำกลอนพรรณนาเครื่องแต่งองค์ของจอมทัพ” มีการกล่าวถึง “แหวนนพเก้า” หรือ “ธำมรงค์นพรัตน์” ซึ่งเป็นเครื่องประดับแห่งอำนาจและความเป็นสิริมงคล เช่น
“ทั้งเก้าวงล้วนผูกเป็นเรือนยอด
สลับเพชรสอดแกมสลับ
อีกวงหนึ่งธำมรงค์สำหรับทัพ
นพเก้าเรืองประดับระยับพราย”
แหวนนพรัตน์ในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้นมักทำด้วยทองคำแท้ ฝังอัญมณีครบทั้งเก้าเม็ดตามตำรา มีความเชื่อว่าสวมไว้จะช่วยให้ชีวิตรุ่งเรือง ป้องกันภัยอันตราย และดึงดูดโชคลาภ
📜 กลอนโบราณมงคลนพรัตน์
กลอนบทหนึ่งใน คัมภีร์พราหมณ์ไทย กล่าวถึงคุณค่าของอัญมณีทั้งเก้าไว้ว่า
“เพชรยิ่งใหญ่ ไพรีไม่มีกล้ำ
ทับทิมนำ อายุยืน เพิ่มพูนผล
อุดมลาภ ยศศักดิ์ ประจักษ์ดล
มรกต กันภัยพ้น ผองเล็บงา…”
สะท้อนแนวคิดว่านพรัตน์ไม่ใช่เพียงของสวยงาม แต่ยังเป็น “ยันต์แห่งอัญมณี” ที่รวมพลังแห่งเทพเจ้าและจักรวาลไว้ในสิ่งเดียว
🌠 ความเชื่อและอารมณ์ร่วมยุคใหม่
แม้ในยุคปัจจุบัน “นพรัตน์” จะกลายเป็นเพียงเครื่องประดับหรือของฝากที่มีขายทั่วไป แต่รากความเชื่อเรื่อง “อัญมณีแห่งโชคลาภและการคุ้มครอง” ยังไม่เสื่อมคลาย และยังคงปรากฏในวัฒนธรรมไทย เช่น แหวนนพรัตน์ พระเครื่องฝังนพรัตน์ หรือของมงคลถวายพระ
📚 แหล่งอ้างอิง
กรมศิลปากร, ตำราพรหมชาติฉบับโบราณ, สำนักหอสมุดแห่งชาติ.
วารสารศิลปวัฒนธรรม, “นพรัตน์: จากอัญมณีแห่งเทพสู่เครื่องราชกกุธภัณฑ์”, ปีที่ 22 ฉบับที่ 7, 2544.
สำนักงานราชบัณฑิตยสภา, ศัพท์บัญญัติทางศิลปวัฒนธรรมและราชพิธี. หอจดหมายเหตุแห่งชาติ, “เครื่องราชอิสริยาภรณ์และเครื่องราชูปโภคในรัชกาลที่ 4”.
- 3
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
