21 ส.ค. 2022 เวลา 00:16 • สุขภาพ
มือ ✋🏻เท้า 🦶🏻ปาก 💋
เหมือนเราเล่น หัว บ่า ไหล่ ใช่หรือเปล่าน้าาาา
1
ไม่ใช่เลยค่ะ มือ เท้า ปาก คือโรค หรือกลุ่มอาการที่เจอได้บ่อยในวัยเด็กเล็ก พบได้ประปรายตลอดทั้งปี แต่มักจะระบาดมากในช่วงฤดูฝนก็ช่วงนี้นี่ละค่ะ หลังเลิกการล็อคดาวน์ ปล่อยเด็กออกจากบ้านไปฟาร์มเด็ก (โรงเรียน) เด็กป่วยกันระนาวตามวิถี นอกจากไข้หวัดใหญ่ ไข้เลือดออก การติดเชื้อ RSV ก็มีโรคมือ เท้า ปากนี่ละคะที่มาคอยแย่งซีนโควิด
วันนี้มีความตกใจ พ่อแม่เด็กอุ้มลูกจูงหลานพามาฉีดวัคซีน … เอ๊า วัคซีนเข้ารพ. แล้วบ่
พ่อแม่เด็กตามมาอย่างไว
จะเล่าถึงโรค และวัคซีนนะคะ โรคเก่า แต่วัคซีนใหม่มาก เรียกได้ว่าเพิ่งเกิดไม่นาน และเข้ามาใช้ในไทยปีแรก
โรคมือ เท้า ปาก ✋🏻🦶🏻💋
สมัยเรียน ตอนยังไม่เคยเห็นคนไข้ อ่านแต่ในตำรา ก็สงสัยนะคะ ทำไมตั้งชื่อนี้ ตั้งแบบง่ายไปไหม ….ทำไมไม่ตั้งเก๋ๆ แต่พอได้เจอคนไข้แค่นั้นละ ถึงบางอ้อค่ะ ใช่ มันคือ มือ เท้า ปาก ชื่อนี้เหมาะแล้ว
https://www.pidst.or.th/A297.mobile
โรคนี้รายงานครั้งแรกที่ประเทศนิวซีแลนด์ ในปี 1957 มักเจอการติดเชื้อในเด็กเล็ก โดยเฉพาะอย่างยิ่งช่วงอายุ 2 ปี
ปี 2010 องค์การอนามัยโลกถึงกับให้ความสำคัญสนับสนุนโรคี้ทั้งในแง่การรักษา ป้องกัน และควบคุมโรค มือ เท้า ปาก
🔬เชื้อก่อโรค 🧫🦠🧬
เป็นโรคติดเชื้อที่เกิดจากเชื้อไวรัส กลุ่ม nonpolio enterovirus ซึ่งเป็น RNA virus ที่ก่อโรคมีหลายตัวค่ะ ไม่ว่าจะเป็น coxsackieviruses ,echoviruses และ enterviruses
ที่เจอบ่อยก็ human enterovirus กับ coxsackieses ซึ่งแต่ละตัวก็เจอได้หลายสายพันธุ์มาก เฉพาะ enteroviruses ที่ทำให้เกิดโรค ก็เจอได้ ตั้งแต่ type 68-71 และ 73 ทั้งหมดทั้งปวงนี้ที่เรากลัวคือ enteroviruses A 71 (EVA71)​
1
เชื้อ EV71 นี้ ตรวจพบครั้งแรกในอุจจาระของผู้ป่วยหญิงที่ป่วยหนักด้วยสมองอักเสบ ที่แคลิฟอร์เนีย ในปี 1969
เชื้อกลุ่มนี้เป็น RNA virus ที่ไม่มีเปลือกหุ้ม (non-enveloped virus )ฉะนั้นแอลกอฮอล์ฆ่าเชื้อทำอะไรไม่ได้นะค ล้างมือฟอกสบู่ดีๆเท่านั้น
🦠การติดต่อของโรค 🦠🦠🦠…..🦠
หลักๆการติดต่อของเชื้อกลุ่ม enterovirus จะติดต่อผ่านทาง fecal-oral route และ respiratory route นั่นคือ ในสารคัดหลั่งทางเดินหายใจ ในอุจจาระของผู้ป่วยจะมีเชื้อจำนวนมาก รวมทั้งในตุ่มน้ำใส น้ำลาย เมื่อมีการสัมผัส เชื้อจะแพร่กระจายได้โดยตรงจากมือที่สัมผัสสารคัดหลั่วเหล่านี้เข้าทางปาก หรือมือที่มีเชื้อติดอยู่สัมผัสไปตามสิ่งแวดล้อม อาหาร ของเล่น ของใช้เด็ก
1
ทำให้เชื้อติดอยู่ตามข้าวของเครื่องใช้ของเด็กๆ ของเล่น การใช้ของใช้หรือภาชนะร่วมกันก็ทำให้เกิดการแพร่กระจายเชื้อได้ง่าย หลังจากหายแล้ว พบว่ายังมีเชื้อในอุจจาระอีกหลายสัปดาห์ อาจนานได้ถึง 6-8 สัปดาห์เลยทีเดียว
แต่เชื้อในน้ำมูกพบประมาณ 1 สัปดาห์ หรือน้อยกว่านั้น
การติดเชื้อ มักติดได้ทั้งในทารกและในเด็กเล็กอายุน้อยกว่า 5 ขวบ อายุมากกว่านี้เจอได้ แต่ไม่บ่อย ถ้าติดในทารกแรกเกิดที่ไม่มีภูมิคุ้มกันจากแม่เลย โรคมักจะรุนแรงมากและอัตราตายสูง
🩺ลักษณะอาการของโรค 🩺🌡
ระยะฟักตัวของโรค 3-6 วัน
โรคนี้จะแสดงเป็นกลุ่มอาการ
ประกอบด้วย ไข้ มีผื่นลักษระผื่นเป็นตุ่มน้ำใส หรือตุ่มแดงที่ฝ่ามือ ฝ่าเท้านิ้วมือ ลำตัว ก้น แขนโดยเฉพาะบริเวณข้อศอก หรือขาทั้งสองข้าง ร่วมกับมีการอักเสบที่เหงือก ลิ้น มีแผลกลมเล็กจำนวนหลายแผลกระจายที่ลิ้น เหงือก กระพุ้งแกม เพดานปาก ….มือ เท้า ปาก
ผู้ป่วยส่วนใหญ่มักมีอาการไม่รุนแรง ไข้และมีไข้สูงได้ในช่วง 2-3วันแรก และผื่นจะค่อยๆดีขึ้น พร้อมกับไข้ หรือหลังจากมีไข้วันสอวัน
ผื่นและแผลในปากจากหายไปได้เองใน
7-10 วัน ไม่มีรอยแผลเป็นหลังจากหายนะคะ ถ้าไม่เกาจนถลอกเป็นแผล ตำราบอกไม่ค่อยคัน แต่ก็มีเด็กบางคนคันจนนอนไม่ได้ บางคนผื่นออกน้อยมาก แทบไม่เห็น บางคนผื่นเต็มตัวจนมองคล้ายสุกใส ถ้ามีแค่แผลในช่องปากซึ่งส่วนใหญ่แผลตามช่องคอด้านหลัง ก็จะเรียก
โรค Herpangina
บางรายอาจมีอาการแทรกซ้อนที่รุนแรงทางระบบประสาท และอาจรุนแรงถึงขั้นเสียชีวิตได้ เช่น เยื่อหุ้มสมองอักเสบ สมองอักเสบ กล้ามเนื้ออ่อนปวกเปียกเฉียบพลัน อัมพาต
หรือกล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ ปวดบวมน้ำเฉียบพลัน
อาการแทรกซ้อนที่รุนแรงที่อัตราตายสูง ที่หมอเด็กไม่อยากเจอเลยคือ rhombencephalitis
ทั้งชีวิต ทำงานมา เจอ 1 เคสค่ะ เป็นเคสของคุณหมออีกท่าน แต่เข้าไปดูช่วยกันที่ ICU เด็กอาการทรุดเร็วมากในเวลาไม่กี่ชั่วโมงหลังนอนโรงพยาบาล เด็กหอบจนต้องใส่ท่อช่วยหายใจให้เด็ก เป็นคนใส่ท่อช่วยหายใจให้เด็กเอง จึงรู้ว่าเด็กมีภาวะปอดบวมน้ำด้วย หลังจากนั้นเราส่งตัวเข้ารพ.ศูนย์ซึ่งอยู่ไม่ห่างกันนัก เด็กหัวใจหยุดเต้นที่ห้องฉุกเฉินก่อนทำการกู้ชีพแล้วส่งต่อเข้า ICU
สุดท้ายหลังจากตามอาการเด็ก เราก็รู้ว่าเราเสียคนไข้ไปหลังจากนั้นไม่กี่วัน ส่ง PCR เจอ EV71 นี่คือสิ่งที่หมอเด็กส่วนใหญ่หวาดกลัวลึกๆเวลาดูแลคนไข้ และไม่อยากให้มันเกิดเลย แม้จะรู้ว่ามันมีน้อย เจอไม่บ่อย แต่ถ้าเจอแม้คนเดียว เราก็เจ็บปวด
บอกตรงๆนะคะ ตอนนั้นคิดเลย ทำไมไม่มีวัคซีนให้เด็ก
เคสที่แย่และเสียชีวิตมักเป็น EV71 แต่ EV71 ไม่ได้แย่ทุกคน เมื่อไม่กี่วัน ก็มีมือ เท้า ปาก ที่เป็น EV71 มารักษา อาการก็เหมือนมือ เท้า ปากทั่วๆไป
EV71 ก่อในเกิดโรคได้หลากหลายความรุนแรงมาก คือตั้งแต่ไม่มีอาการ (asymptomatic ),mild HFMD ไปจนถึงมีอาการแทรกซ้อนทางระบบประสาทที่รุนแรง,กล้ามเนื้อหัวใจอักเสบ ระบบไหลเวียนโลหิตล้มเหลว
1
ซึ่งในภาวะแทรกซ้อนหนักเหล่านี้ อัตราตายสูงมาก โดยเฉพาะในกลุ่มเด็กเล็กที่อายุน้อยกว่า 5 ปี และด้วยเรื่องนี้เอง ถือว่าเป็นปัญหาทางสาธารณสุขระดับชาติของจีน ….เขาเลยพยายามทำวัคซีนขึ้นมาใช้ค่ะ
💉การรักษา 🧪💊💉
ไม่มียารักษาฆ่าเชื้อเฉพาะโรค ให้การรักษาตามอาการ ถ้าเด็กทานไม่ได้หลายวัน มีอาการขาดน้ำก็ควรให้สารน้ำชดเชย อาจพิจารณานอนรักษาตัวในโรงพยาบาล
การรักษาประคับประคองถือว่าสำคัญ การให้ยาลดไข้ในช่วงที่เด็กมีไข้
อาหาร ทานเป็นอาหารนิ่ม อ่อน กลืนหรือเคี้ยวง่าย ให้เด็กทานอาหารเย็นๆได้ค่ะ จะได้ไม่เจ็บคอมากตอนกลืนทานได้ง่ายขึ้น โยเกิร์ตเย็นๆ นมแช่เย็น ไปจนถึงเยลลี่ สมูทตี้หรือไอศกรีมเป็นเมนุแนะนำเลยค่ะ
📌การป้องกัน
1.การแยกผู้ป่วยและป้องกันการสัมผัสกับผู้ป่วย
เด็กป่วยควรให้อยู่บ้าน ไม่ไปโรงเรียน ไม่ควรเข้ากลุ่มเล่นกับคนอื่น หากมีการระบาดอาจต้องปิดห้องเรียน หรือศูนย์เด็กเล็กเพื่อทำความสะอาดและควบคุมโรค
2.รักษาสุขอนามัย การล้างมือบ่อยๆจะช่วยลดการแพร่กระจายโรคโดยเฉพาะหลังเปลี่ยนผ้าอ้อมเด็กที่ขับถ่าย รวมถึงการดูแลทำความสะอาดสิ่งแวดล้อมและของเล่น
3.การป้องกันด้วยวัคซีน EV71 เพื่อป้องกันการติดเชื้อ enterovirus 71ซึ่งเป็นสาเหตุหลักของอาการแทรกซ้อนที่รุนแรงและอาจพิการหรือเสียชีวิต
💉วัคซีน enterovirus 71 💉🦠🧬💉
วัคซีน EV71 มีหลายชนิดมาก ทั้ง
Inactivated whole virus vaccine
Live attenuated virus vaccine
Virus link particle (VLP)-Based vaccine
Recombinant VP1 vaccine
Synthetic peptide vaccine
ตอนนี้ที่ approved ใช้ในจีนได้คือ inactivated vaccine - วัคซีนเชื้อตาย ส่วนที่เหลือกำลังพัฒนาต่อ ซึ่งจะทำให้สามารถป้องกัน coxsakievirus ได้ด้วย
และก็ยังไม่มีตัวไหนผ่าน approved โดย US FDA แต่มี inactivated whole virus vaccine 3 ตัว ผ่าน approved โดย China National Medical Products Administration(NMPA) และผลิตขายวางจำหน่ายไปเรียบร้อย โดยมีการใช้อย่างกว้างขวางในจีน พบว่า efficacy ดีมาก ลดโอกาสการติดเชื้อ EV 71 ได้มากกว่า 90% (90-97.4%) ลด severe case ได้ 100%
ในปี 2019 และ 2020 นี้เอง องค์การอนามัยโลก ได้ประชุม สัมมนาหารือ สารพัดเกี่ยวกั enterovirus 71 vaccine ทั้งในแง่คุณภาพ ประสิทธิภาพ และความปลอดภัย ซึ่งเป็น inactivated vaccine ใช้เพื่อป้องกันการติดเชื้อ enterovirus 71 และลดความรุนแรงของโรคลงได้
สรุปคือองค์การอนามัยโลกยอมรับวัคซีนที่ใช้และผลิตจากจีนค่ะ แม้ว่าอเมริกายังไม่ผ่านให้
ในไทย กลับมาบ้านเราค่ะ 💉💉💉
วัคซีนเพิ่งเข้ามาสดๆร้อน นำเข้าจากจีน
ป้องกันเฉพาะ enterovirus 71 ป้องกัน coxsakiev ทั้ง A และ B ไม่ได้
สรุปก็คือยังสามรถเป็นมือ เท้า ปาก จากเชื้อ coxsakie ได้อยู่นะคะ
1
เริ่มฉีดได้ ตั้งแต่ อายุ 6 เดือน-5 ปี
ฉีดเข้ากล้าม สองโด๊ส ห่างกันอย่างน้อย 1 เดือน
ถ้าเพิ่งเคยป่วยเป็นมือเท้าปาก ฉีดได้ แต่ทิ้งช่วงห่างอย่างน้อย 1 เดือนนะคะ
อาการข้างเคียงอาจเกิดได้ ได้แก่ อาการไข้ ปวด บวม แดง บริเวณที่ฉีด เบื่ออาหาร หงุดหงิด คลื่นไส้ อาเจียน ท้องร่วง อ่อนเพลีย คัน
บทความเพิ่มเติมเกี่ยวกับวัคซีน EV71
โดย ศ.นพ.ยง ภู่วรวรรณ
เนื่องจากเป็นวัคซีนใหม่ ยังต้องติดตามข้อมูลและการศึกษาเพิ่มเติมเป็นระยะนะคะ
อ้างอิง
Red Book 26th edition หน้า269-270
โฆษณา