เราเป็นผีเสื้อที่ฝันว่าเป็นคนหรือไม่
Blockdit Originals ซีรีส์บทความพิเศษ
ตอนเด็กๆ ผมเคยฝันว่าตนเองบินได้ ผมบินไปมาเหมือนนกอย่างร่าเริงและมีความสุข เมื่อผมตื่นขึ้น ก็พบว่าผมเป็นคนที่บินไม่ได้ ทั้งที่ในความฝัน มันดูจริงอย่างยิ่ง
ครั้งหนึ่งปรมาจารย์เต๋า จวงจื่อ (莊子) ฝันว่าเขาเป็นผีเสื้อ เขารู้สึกว่าตนเป็นอิสระ บินจากดอกไม้ไปยังอีกดอกอย่างเริงร่า ในความฝันเขาเชื่อว่าเขาเป็นผีเสื้อแน่นอน
เมื่อตื่นขึ้น เขาพบว่าเขาก็คือจวงจื่อ ไม่ใช่ผีเสื้อ
จวงจื่อขบคิดอยู่นาน แล้วตั้งคำถามว่าเขาเป็นจวงจื่อผู้ฝันว่าเป็นผีเสื้อ หรือจริงๆ แล้วเขาเป็นผีเสื้อที่ฝันว่าเขาคือจวงจื่อ
ต่อมาจวงจื่อก็เขียนหนังสือเรื่อง การแปลงลักษณ์แห่งสรรพสิ่ง (物化 Transformation of Things) ชี้ว่าความแตกต่างระหว่างจวงจื่อกับผีเสื้อคือการเปลี่ยนความจริงกับภาพลวงตา
สองพันกว่าปีหลังจากจวงจื่อตายไป ชาวโลกก็ยังคงตีความเรื่องผีเสื้อของจวงจื่อในแง่มุมต่างๆ ถกคำถามว่าความจริงคืออะไร
หลายคนอาจงงว่าถามทำไม สำหรับเราๆ อาจเห็นว่า “คิดมากไปได้” ใครก็ตามที่ตั้งคำถามว่า “ความจริงคืออะไร” ย่อมเป็นคนบ้าแน่นอน เพราะเรารู้สึกตัวร้อยเปอร์เซ็นต์ว่าเราเป็นเรา ในมุมมองและความรู้สึกของเรา ความจริง (reality) ก็คือสิ่งที่เราเห็นรอบตัวเรา จับต้องได้ สัมผัสได้ด้วยรูปรสกลิ่นเสียง ไม่ใช่หรือ?
จวงจื่อฝันถึงผีเสื้อ
แต่ความหมายของ ‘จวงจื่อกับผีเสื้อ’ คือ เรารู้ได้อย่างไรว่าสิ่งที่เรารับรู้ได้ด้วยรูปรสกลิ่นเสียงสัมผัสเป็นความจริง
เราอยู่ในห้อง นั่งบนเก้าอี้ มองออกไปเห็นตึกรามบ้านช่อง ถนนหนทาง ต้นไม้ ทางเดิน ก้อนเมฆ นี่ย่อมเป็นเรื่องจริง ไม่ใช่มายาหรือภาพลวงตา
เราจะแน่ใจได้อย่างไรว่าเราไม่ใช่ผีเสื้อที่กำลังฝันเป็นเรื่องราวชีวิตมนุษย์คนหนึ่ง
เอาละ สมมุติว่าโลกนี้เป็นความจริงไปก่อน คำถามคือเราสัมผัสความจริงอย่างไร? มีแนวคิดหนึ่งเสนอว่า ความจริงเกิดขึ้นเมื่อมีการรับรู้โดย perception ของเรา
(perception แปลว่าการมองเห็น การมอง การรับ คำกริยาคือ perceive)
แปลว่าอะไร?
ก่อนตอบ ขอถามผู้อ่านว่า “ต้นไม้ล้มในป่ามีเสียงไหม?”
บางคนอาจคิดว่านี่เป็นคำถามโง่ๆ ก็ต้องมีเสียงซี!
คิดดูดีๆ อีกครั้ง
มันอาจตอบได้ในเชิงวิทยาศาสตร์ แล้วกลายเป็นปรัชญา
คำตอบแบบวิทยาศาสตร์ของวิธีคิดแบบนี้คือ เมื่อต้นไม้ล้ม มันสร้างแรงสั่นสะเทือนในอากาศ หากแรงสั่นสะเทือนเข้าหูเรา มันก็เกิดเสียง หากมันไม่สั่นสะเทือนแก้วหู ก็ไม่มีเสียงในหูของเรา
เช่นกัน แสงอาทิตย์หากไม่กระทบต่อนัยน์ตาของเรา มันก็ไม่มีแสง
นักปรัชญาอังกฤษ อลัน วัตต์ส พูดง่ายๆ ว่า อาทิตย์เป็นแสงก็เพราะนัยน์ตาของเรา เรารู้สึกว่าก้อนหินแข็งเพราะมืออ่อนนุ่มของเราไปสัมผัสความแข็งนั้น มันคือสัมพัทธ์
เราอาจจะไม่มีทางรู้ว่าโลกจริงเป็นอย่างไร หากไม่เฝ้าสังเกตมัน เสียงเกิดขึ้นเราเราไปรับแรงสั่นสะเทือน แสงปรากฏแก่เราเพราะนัยน์ตาเรารับ ฯลฯ
เราอาจไม่มีทางคิดหรือมีความสามารถรู้ว่าโลกจะเป็นอย่างไร หากเราไม่สังเกตมัน แม้แต่เรื่องระยะเวลา (time) ก็เกิดจากการที่เราสังเกตมัน แม้แต่เรื่องที่ว่าง (space) ก็เกิดจากเราไปสังเกตมัน
สมมุติว่าเราเป็นสิ่งมีชีวิตที่ไม่มีประสาทรับรูปรสกลิ่นเสียงสัมผัสอย่างมนุษย์ แต่สามารถรับ ‘ความจริง’ ผ่านคลื่นเอกซเรย์หรือคลื่นแกมมา ‘ความจริง’ ที่เรารับรู้ก็อาจจะต่างกันกับความจริงที่พวกเราตอนนี้รับรู้
เรื่องนี้ไม่ได้พูดลอยๆ มีหลักฐานยืนยัน นักดาราศาสตร์ใช้กล้องโทรทัศน์ส่องมองจักรวาลมาเป็นร้อยปี เห็นจักรวาลอย่างที่เราเห็น แต่ยังมีอีกหลายอย่างที่เรามองไม่เห็น พวกเขาจึงใช้คลื่นเอกซเรย์บ้าง คลื่นแกมมา บ้างส่องจักรวาล ก็จะพบเห็นภาพที่ต่างจากที่เราคุ้นชิน
มองในมุมนี้ ‘ความจริง’ ว่าโลกเราเป็นอย่างที่เราเห็นหรือรู้สึก ก็เพราะโครงสร้างชีวิตเรา ‘ทำให้’ มันเป็นอย่างนั้น!
หาก reality เกิดขึ้นแบบนี้ เราก็มีอีกหลายคำถามตามมา
ใช่ไหมว่ามันอาจไม่ได้มี reality เดียว?
มนุษย์เราชอบสร้างความจริงชุดใหม่เสมอ ยกตัวอย่าง เช่น กลุ่มดาวบนท้องฟ้า เรามองจุดดาวบางจุด แล้วโยงเชื่อมกันเป็นรูป เรียกชื่อมันเป็นกลุ่มดาวต่างๆ แต่ความจริงกลุ่มดาวเป็นมายา เป็นสิ่งที่เราสร้างขึ้นเอง
โลกอาจเป็นจริง แต่เรามองด้วยสายตาของเรา และอาจต่างจากที่สิ่งมีชีวิตอื่นๆ เห็น
สมมุติว่าสิ่งรอบตัวที่เราเห็นเป็นความจริง เราอาจแปลกใจที่สิ่งมีชีิวิตต่างกันเห็นมันไม่เหมือนกัน ยกตัวอย่าง เช่น ผึ้งมองเห็นดอกไม้สีแดงจะเห็นเป็นสีดำ เพราะโครงสร้างนัยน์ตาผึ้งต่างจากมนุษย์เรา เรื่องนี้มีหลักฐานพิสูจน์ทางวิทยาศาสตร์
นี่แปลว่าแม้แต่การมองเห็นโลกภายนอกเดียวกันก็ยังเห็นความจริงต่างกัน ความจริงเรื่องสีแดงของเรากับของผึ้งไม่เหมือนกัน
หากคิดว่าการตั้งคำถามเกี่ยวกับความจริงนี้บ้า ก็มีคนบ้าที่คิดและถามอย่างนี้มากว่าสองพันปีแล้ว
หลักคิดแรกๆ ที่เรียกว่า Solipsism ถือกำเนิดมาในราว 375 ปีก่อนคริสตกาล โดยนักปรัชญากรีกนาม Gorgias
Solipsism บอกว่า
1 ไม่มีสิ่งใดดำรงอยู่
2 ถ้ามีอะไรดำรงอยู่จริง เราก็ไม่มีทางรู้เกี่ยวกับมัน
3 ถ้ามีอะไรที่เราสามารถรู้เกี่ยวกับมัน ความรู้นั้นก็ไม่สามารถสื่อให้คนอื่นรู้ได้
มันตั้งคำถามว่า เป็นไปได้ไหมว่าเราเป็นคนคนเดียวในจักรวาล
Solipsism มาจากภาษาละติน solus (โดดเดี่ยว) + ipse (ตัวตน) เป็นแนวคิดว่า มีแต่จิตของเราคนเดียวที่ดำรงอยู่ ทุกสิ่งนอกตัวเราไม่แน่นอนหรือไม่มีจริง หรือไม่ตรงกับที่เราเห็น เพราะเราพิสูจน์ไม่ได้ว่าคนอื่นๆ มีความรู้สึกตัว (consciousness) เหมือนเรา
(ทฤษฎีนี้มีคนแย้งเรื่องนี้ว่า เราไม่ได้เติบโตมาคนเดียว คนอื่นเลี้ยงเรา สอนเรา)
ผ่านมาอีกราวสองพันปี นักปรัชญา อิมมานูเอล คานต์ (Immanuel Kant) เขียนว่า “สิ่งต่างๆ ที่เรามองเห็นไม่ใช่สิ่งที่เป็นตามที่เราเห็น มันยังเป็นเรื่องที่เราไม่รู้โดยสิ้นเชิงว่า สิ่งของโดยตัวมันเองเป็นอย่างไร นอกเหนือจากประสาทรับรู้ของเรา เราไม่รู้อะไรเลยนอกจากมองดูมัน”
ในยุคของคานต์ คนยังเชื่อว่าพระเจ้าสร้างเรา เขาเห็นว่า จิตหรือสมองของเราสร้างภาพโลกจากประสาทรับรู้ของเรา
พูดง่ายๆ คือ ในเมื่อเราไม่สามารถใช้ประสาทรับรู้สัมผัสพระเจ้า เราก็ไม่มีทางรู้ว่าพระเจ้ามีจริง
นอกจากคานต์ก็มี บิช็อบ จอร์จ เบิร์กลีย์ (George Berkeley 1685–1753) นักปรัชญาชาวไอริช ผู้เริ่มแนวคิด Immaterialism ที่ต่อมาเรียกว่า Subjective Idealism
บิช็อบเบิร์กลีย์ตั้งคำถามว่า มีการดำรงอยู่จริงแท้ (absolute existence) หรือไม่ การดำรงอยู่ที่อยู่นอกเหนือจิตหรือไม่
ทฤษฎีนี้ปฏิเสธการดำรงอยู่ของวัตถุต่างๆ มันตั้งคำถามว่าโต๊ะ เก้าอี้ ฯลฯ เป็นความคิดที่จิตเรามอง ดังนั้นหากไม่มีการ perceive มันก็ไม่ได้ดำรงอยู่
นักปรัชญา เรอเน เดการ์ต (René Descartes) ก็ไม่ยอมน้อยหน้าใครในเรื่องสร้างความปวดหัว เขาตั้งคำถามถึงการดำรงอยู่ของทุกสิ่งในโลก
เดการ์ตเห็นว่าการที่เราฝันแปลว่าเราประสาทรับรู้ของเราเชื่อไม่ได้ทีเดียวนัก เรามักตื่นจากฝันและบอกว่ามันจริงเหลือเกิน แต่เรารู้ว่ามันไม่จริง
เดการ์ตเขียนว่า “เราไม่สามารถสงสัยการดำรงอยู่ของเราขณะที่เรากำลังสงสัย”
เป็นที่มาของประโยคเด็ดของเขา “Cogito, ergo sum.”
หรือที่เราคุ้นกว่าในประโยค “I think, therefore I am” (ฉันคิด ดังนั้นฉันจึงมีอยู่) บางฉบับใช้ว่า “ฉันกำลังคิด”
มีคนตีความว่า ในเมื่อเราสามารถคิดได้ ดังนั้นเราจึงมีตัวตนอยู่
ประโยคนี้อาจมีนัยของ ‘ความจริง’ (reality) ถ้าคิดได้ หรือสงสัยได้ ก็แสดงว่าความจริงมีอยู่จริง
แต่จริงหรือ ?
อิมมานูเอล คานต์, จอร์จ เบิร์กลีย์, เรอเน เดการ์ต
เรารู้ว่าทุกอย่างของมนุษย์เกิดขึ้นสมอง ความรัก ความเกลียด อารมณ์ แม้กระทั่งเรื่องเซ็กซ์ก็เกิดขึ้นในสมอง ดังนั้นต่อให้เราไม่มีร่างกาย มีแต่สมอง ก็น่าจะมีความคิดแบบคนที่มีร่างกายได้
แต่เราก็รู้ว่ามันเป็นความฝัน และมันไม่จริง แสดงว่าเราเชื่อประสาทรับรู้ของเราไม่ได้ทั้งหมด ถ้าเราเชื่อไม่ได้ เรารู้ได้อย่างไรว่าโลกภายนอกเรามีอยู่จริง
เป็นเรื่องธรรมดาที่เราเกิดภาพลวงตา และสับสน บ่อยครั้งพิสูจน์ว่าเราจำเรื่องผิดบิดเบี้ยว
นักวิทยาศาสตร์รู้มานานแล้วว่า สมองคนเรามีความสามารถในการหลอกเรา มันทำให้เราเชื่อหลายๆ อย่างที่พิสูจน์ด้วยหลักฐานแล้วว่าไม่จริง
ดังนั้นจึงไม่แปลกหากนักวิทยาศาสตร์ยัดสมองคนใส่ในถัง เชื่อมสมองในแต่ละถังเข้าด้วยกัน ถังนั้นก็จะเป็นโลกของสมอง สมองบอกเราว่าเรามีตัวตน เรามีบ้าน เรามีการงาน มีคนรัก มีลูก
ตัวละคร ‘มอร์เฟียส’ ในเรื่อง The Matrix บอกตัวละคร ‘นีโอ’ ว่า “คุณจะให้คำจำกัดความคำว่า ‘ความจริง’ ยังไงหรือ? ถ้า ‘ความจริง’ หมายถึงสิ่งที่คุณรู้สึกได้ สิ่งที่คุณได้กลิ่น รสชาติ และมองเห็นได้ละก็ ความจริงก็เป็นเพียงสัญญาณทางไฟฟ้าที่ตีความโดยสมองของคุณ...”
มอร์เฟียสถามนีโอว่า แน่ใจหรือว่านี่คืออากาศที่คุณหายใจจริงๆ
ในหนังเรื่องนี้ สิ่งที่เรียกว่า ‘ความจริง’ คือโปรแกรมคอมพิวเตอร์ ชาวโลกที่วุ่นวายกับการเดิน-กิน-ทำงานทั้งหมดเป็นเพียง ‘ตัวตนที่เหลืออยู่’ ซึ่งเป็นภาพลวงตาของตัวตนดิจิทัล แปลว่าพวกเขาไม่ใช่คนจริงๆ แต่เชื่อมั่นว่าพวกเขาใช่
พวกเขาอยู่เป็นเพียงโลกเสมือนจริง ในโปรแกรม Neural Interactive Simulation เรียกว่า เมทริกส์
ความจริงคือไม่มี ‘ความจริง’ ในโลก
ชาวโลกในหนังเรื่องนี้อาศัยอยู่ในมายา เหมือนสมองในถัง
ทฤษฎีเกี่ยวกับ “ความจริงคืออะไร?” นี้มีมากมาย นอกจากแนวคิดของ The Matrix แล้ว ยังมีทฤษฎีแปลกประหลาดอีกหลายทฤษฎี เช่น เราเป็นส่วนหนึ่งของการทดลองของใครสักคน หรือแม้กระทั่งมนุษย์ต่างดาว หรืออาจเป็นเรื่องโลกในมิติอื่น
โลกในมิติอื่น? ยังไง?
มีการทดลองทางความคิด (thought experiment) เรื่องหนึ่ง สมมุติว่าในจักรวาลมีโลกที่มีเพียงสองมิติคือกว้างกับยาว โลกนี้ไม่มีความสูง จึงเรียกว่า โลกแบน (flatland)
ชาวโลกสองมิติย่อมไม่สามารถรับรู้หรือมองเห็นโลกสามมิติ ดังนั้นสำหรับชาวโลกแบน ย่อมคิดว่าโลกสามมิติไม่ได้ดำรงอยู่
ทีนี้สมมุติว่ามันมีโลกห้ามิติ (เช่นในหนัง Interstellar) หรือหกมิติ หรือสิบมิติ เราคนในโลกสามมิติก็คงไม่มีความสามารถที่จะรับรู้ มองเห็น ไม่ว่าจะใช้ประสาทส่วนใด
เหมือนกับเราไม่มีทางนึกออกว่าเหรียญที่มีสามด้านเป็นอย่างไร เรามีความสามารถรับรู้ได้แค่เหรียญสองด้าน
สมมุติว่าไม่มีโลกกายภาพ มีแต่จิต หรือมีแต่ความคิด เราสมมุติไปเอง?
การทดลองที่น่าสนใจและโด่งดังเรื่องหนึ่งเป็นการทดลองทางความคิดของนักฟิสิกส์รางวัลโนเบล เออร์วิน เชรอดิงเออร์ เรื่อง Schrodinger’s Cat (แมวในกล่องปิด) ก็สาธิตให้ลองมองว่า ความจริงในโลกควอนตัมอาจจะพิสดารและต่างจากความจริงในโลกที่เรารู้จัก
มิติใน The Matrix และ Interstellar
แต่ทั้งหมดนี้ก็เป็นเพียงการตั้งคำถาม เรายังไม่มีคำตอบ หรือเราอาจไม่สามารถพบคำตอบ ไม่ว่าเพราะมันไม่มีคำตอบหรือเพราะข้อจำกัดของสิ่งมีชีวิตที่เรียกว่าคนทำให้เราไม่สามารถพบคำตอบ
ในตอนท้ายเรื่อง The Matrix นีโอก็รู้ ‘ความจริง’ โดยการ ‘รู้แจ้ง’ (enlightenment)
แต่ในโลกของ ‘ความจริง’ ของเรา (สมมุติว่ามีจริงไปก่อน) อาจไม่มีทางรู้ความจริงสูงสุด เพราะมันอาจอยู่เหนือความสามารถของเรา
หรือเพราะเราเป็นสิ่งมีชีวิตที่ชอบหาเรื่องปวดหัวมาขบคิด แล้วพูดเองเออเอง
วันหนึ่งคุณอาจตื่นขึ้นมาเพราะได้ยินเสียงเพื่อนผีเสื้อปลุก บอกว่า “เฮ้ย! หยุดฝันเสียที ไปหาน้ำหวานในดอกไม้มากินกัน”
- 47
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
