ชั่วยามที่เรามีชีวิต ก็ใช้ชีวิต
Blockdit Originals ซีรีส์บทความพิเศษ
บางครั้งขณะเดินหรือนอนอยู่บนเตียง ผมจินตนาการว่าพื้นดินที่ผมเหยียบหรือเตียงที่ผมกำลังนอนอยู่ค่อยๆ หายไป แผ่นดินหายไปทีละชั้น ลึกลงไปเรื่อยๆ จนผมสามารถมองเห็นใจกลางโลกที่ร้อนระอุ
แล้วใจกลางโลกก็สลายตัวตามไป อีกซีกโลกหนึ่งหายไปเช่นกัน ในที่สุดโลกทั้งใบก็อันตรธานไป เหลือผมคนเดียวยืนกลางดาราจักร รอบตัวผมคือมวลดาวจำนวนมหาศาล
นี่เป็นภาพจินตนาการ แต่มันจะเป็นภาพที่เกิดขึ้นจริงในอนาคตไกลแสนไกล เมื่อสิ่งมีชีวิตบนโลก สรรพสิ่งบนโลก และตัวโลกเองสูญสลายไปตามกฎของธรรมชาติ หายไปทั้งหมดทั้งสิ้น
มองในมุมนี้ ทุกชีวิต ทุกสิ่ง ทุกเรื่องของโลกนี้เป็นเพียงฉากสั้นๆ ฉากหนึ่งในละครแห่งจักรวาล เกิดขึ้นเพียงชั่วคราวในชานเมืองของดาราจักรทางช้างเผือก จากบรรดาดาราจักรนับหลายแสนล้านดาราจักรในทะเลเอกภพ
ถ้าเช่นนั้นในอดีตที่ผ่านมา จักรวาลมีกี่โลกที่สูญหายไปแล้ว? เราไม่รู้ แต่อาจเดาได้ จักรวาลมีอายุ 13.7 พันล้านปี ยาวพอที่จะให้กำเนิดและยุติโลกจำนวนมหาศาล
เป็นไปได้สูงที่มีโลกซึ่งหายไปแบบนี้มาแล้วนับล้านๆๆ โลก อาจมีสิ่งมีชีวิตในโลกเหล่านั้นสักหลายสายพันธุ์ซึ่งคิดและตั้งคำถามอย่างที่ผมทำอยู่ตอนนี้ และพวกเขาก็หายไปหมดแล้ว เราไม่รู้จักพวกเขา
ก็พามาสู่คำถามว่า เรามาเกิดที่มุมนี้ของจักรวาลทำไม? เราเกิดมาเองจากความว่างเปล่า? หรือว่ามีใครสร้างเรา? มีเหตุผลอะไร? ทำไมเราเป็นสิ่งมีชีวิตที่มีโครงสร้างชีวิตแบบที่เป็นอยู่นี้? ทำไมเราคิดได้?
ถ้าเราคิดได้ ก็แปลว่าเรามีบางอย่างพิเศษหรือเปล่า? พูดสั้นๆ คือชีวิตเรามีความหมายหรือไม่? ถ้ามี อะไรคือความหมายของชีวิต? อะไรคือคุณค่าของชีวิต? และชีวิตจำเป็นต้องมีความหมายหรือคุณค่าหรือไม่?
เหล่านี้ย่อมไม่ใช่คำถามใหม่ และก็ไม่ใช่คำถามที่มีคำตอบ นักปรัชญาในอดีตกาลพยายามหาคำตอบ ทั้งในด้านแนวคิดปรัชญาและในเรื่องจิต เรื่องอำนาจเหนือเรา ฯลฯ
แม้แต่นักปรัชญาก็เห็นไม่ตรงกัน บ้างเห็นว่าชีวิตก็ต้องมีความหมายซี! (“เราเป็นสัตว์ประเสริฐ”) บ้างพูดถึงความหมายที่โยงกับความรัก สันติภาพของโลก ไปจนถึงนิพพาน แต่บ้างก็เห็นว่าคิดไปถามไปก็เปล่าประโยชน์ มันเป็นอจินไตย ฯลฯ
บางทีเราเป็นสัตว์โลกที่ชอบหาความหมายจากโลกซึ่งอาจไม่มีความหมายโดยสิ้นเชิง เราพยายามจะเข้าใจทุกอย่าง สร้างหลักการ เพื่อจะรู้สึกว่าเราควบคุมทุกอย่างได้ เราพยายามหาความหมายอะไรสักอย่าง เพื่อเกาะกุมไว้ให้สบายใจ หรือเพื่ออะไรก็แล้วแต่
แต่นี่อาจจะเป็นเรื่องไร้สาระที่เราคิดเองเออเอง
และอาจไร้สาระที่คุยเรื่องนี้!
อย่างไรก็ตาม ตามประสาคนว่างงานและเพื่อประโยชน์ของการทำให้นิวรอนไม่ว่างงาน เราจะลองถกกันเรื่องนี้อาจเพื่อหวังว่ามันทำให้เราเข้าใจอะไรๆ ดีขึ้น หรืออย่างน้อยก็รู้สึกไม่หลงทางบนโลกใบนี้ ในเวลาสั้นๆ ที่เหลืออยู่
ข้อเขียนนี้ไม่ได้พยายามจะตอบคำถามนี้แต่อย่างไร แค่บันทึกความคิดในหัวที่สะสมมานานปี ผ่านประสบการณ์ชีิวิตและการมองโลกด้วยเลนส์จักรวาลวิทยา ฟิสิกส์ ปรัชญา และศาสตร์ต่างๆ ที่อ่านสะสมมาทั้งชีวิต
ตั้งแต่เป็นเด็ก ผมก็สงสัยการดำรงอยู่ของตัวเอง สงสัยว่าเรามาได้ยังไง ทำไมเราจึงมีสติสัมปชัญญะแบบนี้ อย่างที่ผมเคยเล่าว่า ผมรู้สึกเหมือนเป็นมนุษย์ต่างดาวมาเยือนโลกโดยอยู่ในเปลือกของร่างกายมนุษย์
จนโตเป็นหนุ่ม ก็ตั้งคำถามเสมอว่า ชีวิตมีความหมายหรือไม่ เราตื่นเช้าไปทำงาน พักเที่ยง ทำงาน เลิกงาน กลับบ้าน ดูโทรทัศน์ นอน แล้วตื่นเช้าไปทำงาน ชีวิตมีแค่นี้เองหรือ? มนุษย์เกิดมาเพื่อทำเรื่องซ้ำซากแค่นี้เองหรือ?
และคงเป็นเรื่องเลวร้ายหากวงจรซ้ำซากแบบนี้มีไม่สิ้นสุด เหมือนซิซีฟัสเข็นหินขึ้นยอดเขาชั่วนิรันดร์
หากคิดว่าผมกำลังพูดเรื่องเหลวไหล ผมก็คงไม่ใช่คนแรก เพราะแนวคิดนี้มีมานานหลายพันปีแล้ว
ในโลกของปรัชญาโบราณ มีแนวคิดหนึ่งเรียกว่า Eternal Return หรือ Eternal Recurrence เสนอความคิดว่าจักรวาลเกิดขึ้นซ้ำแล้วซ้ำเล่า นับครั้งไม่ถ้วน แนวคิดนี้ไม่เกี่ยวกับการกลับชาติมาเกิดใหม่หรือเรื่องเหนือธรรมชาติใดๆ
แค่บอกว่าชีวิตถูกกำหนดมาให้เดินซ้ำๆ กัน เกิดเรื่องเดียวกันซ้ำๆ กัน เช่นที่ผมเกริ่นว่า ตื่นเช้าไปทำงาน พักเที่ยง ทำงาน เลิกงาน กลับบ้าน ดูโทรทัศน์ นอน แล้วตื่นเช้าไปทำงาน
แนวคิดนี้ปรากฏมาตั้งแต่สมัยอียิปต์กับอินเดียโบราณ ต่อมา Friedrich Nietzsche นำมาใช้เป็นความคิดสมมุติหรือการทดลองทางความคิดอย่างหนึ่งในหนังสือเรื่อง The Gay Science และ Thus Spoke Zarathustra
แนวคิดนี้สืบต่อไปว่า ถึงแม้เราจะเจอเรื่องร้ายซ้ำๆ กัน ก็สามารถยอมรับมันได้ ที่เรียกว่า Amor Fati (รักชะตา)
นีทเช่เห็นว่ามนุษย์ไม่ได้มีชีวิตอยู่ด้วยเพียงขนมปัง เราต้องการความหมายในชีวิตเราด้วย
สำหรับหลายคน การดำเนินชีวิตนั้นยากถ้าไม่มีความหมายหรือจุดหมาย เหมือนคนเดินเรือโดยไร้เข็มทิศ
บ่อยครั้งเราปนเปตัวจริงของเรากับภาพลักษณ์ที่เราคิดว่าเราเป็น ทำให้เราไม่เป็นอิสระจริงๆ เช่น
“ถ้าฉันเป็นอาจารย์ ฉันก็เป็นปัญญาชน”
“ถ้าฉันเรียนจบโท ฉันก็ทำงานเป็นคนขับแท็กซี่ไม่ได้”
ดังนั้นจนกว่าเราจะเข้าใจว่าอะไรคือเปลือก อะไรคือแก่น อะไรคือเรื่องสมมุติ เราก็อาจยังไม่สามารถเข้าใจชีวิตจริงๆ ได้
โลกเราเป็น Eternal Return จริงหรือ?
มุมมองของผมเปลี่ยนไปมากหลังจากศึกษาเรื่องจักรวาลวิทยา ผมรู้สึกว่าเหมือนว่าคำตอบอยู่ตรงนี้ วิทยาศาสตร์สายจักรวาลเป็นศาสตร์เดียวที่บอกเรื่องต้นกำเนิดของทุกสิ่งอย่างเป็นรูปธรรมที่สุด ดังนั้นหากจะรู้เรื่องมนุษย์จริงๆ ก็ต้องศึกษาตั้งแต่กำเนิดจักรวาล หรือก่อนหน้านั้น
มองไปรอบตัว ไม่มีใครที่ผมรู้จักคิดหรือมองอย่างนี้เลย จึงเก็บเรื่องนี้ไว้คนเดียว กลัวคนอื่นจะเลิกคบเพราะคิดว่าเราบ้า!
ตัวละคร ‘ดารันต์’ ในเรื่องสั้น เดือนช่วงดวงเด่นฟ้าดาดาว ที่ผมเขียน กล่าวว่า “จงมองลึกเข้าไปในตัวท่านเอง ท่านจะพบกับจักรวาล และจงมองลึกเข้าไปในจักรวาล ท่านจะค้นพบตัวท่านเอง”
นี่มิใช่คำพูดเล่นลิ้นหรือพล็อตพาไป เพราะในความจริงเราจะพบจักรวาลในตัวเราเองจริงๆ อย่างเป็นรูปธรรม ทั้งนี้เพราะเราทุกคนเคยเป็นดวงดาวมาก่อน ทุกๆ อะตอมที่ประกอบเป็นตัวเราก็คือธุลีดาวที่ลอยล่องท่องจักรวาลในอดีตกาล
เซลล์ในร่างกายเราผลัดเปลี่ยนไปเรื่อยๆ ทุกๆ 7-15 ปี แต่อะตอมที่ประกอบเป็นตัวเราดำรงอยู่มาตั้งแต่ช่วงต้นของจักรวาล ทุกๆ อะตอมที่ก่อรูปเป็นตัวเรามีอายุนับหมื่นล้านปี บางอะตอมอาจเริ่มมาตั้งแต่ บิ๊ก แบง เมื่อ 13.7 พันล้านปีก่อน
เราคือจักรวาล เราคือเนื้อเดียวกับจักรวาล เราทุกคนเป็นส่วนหนึ่งของกระบวนการขยายตัวของจักรวาล
เราหายใจอากาศที่ไหลเวียนเปลี่ยนรูปมาตั้งแต่วันแรกๆ ของจักรวาล เราสัมผัสจักรวาลในตัวเราอย่างเป็นรูปธรรม
ใบไม้ทุกใบของต้นไม้มีอายุของมัน ช่วงเวลาของมันอาจจะสั้น รับแสงแดด เปลี่ยนเป็นชีวิต แต่เมื่อถึงวันหมดหน้าที่ มันก็เหี่ยวแห้งปลิดปลิว หลุดจากขั้วร่วงลงบนพื้นดิน กลายเป็นปุ๋ยให้ต้นไม้ต้นนั้น สืบทอดชีวิตต่อไป
เราทุกคนก็เป็นใบไม้ใบหนึ่งบนมหาพฤกษาแห่งจักรวาล เมื่อถึงเวลาที่ใบไม้เราร่วง มันก็ร่วงลงไป กลายเป็นปุ๋ยให้ต้นและใบไม้ใบอื่นๆ ต่อไป
ในอนาคตกาลไกลโพ้น เมื่อวันที่โลกทั้งใบของเราสลายไป เราก็อาจจะไปประกอบใหม่เป็นส่วนหนึ่งของโลกใหม่ หรือชีวิตใหม่ หรืออาจดำเนินต่อไปจนจักรวาลนี้สลายตัวไปด้วย แล้วเกิดจักรวาลใหม่
เมื่อมองอย่างนี้ เราก็พบว่าร่างกายเราเป็นการประกอบกันชั่วคราว ส่วนจิตใจจะเป็นผลพลอยได้ (by-product) ของชีวิต หรือเป็นสิ่งที่ดำรงอยู่มานานกว่านั้น เราไม่รู้ ที่เหลือนอกเหนือจากนี้ทั้งชีวิตเราเป็นเพียงมายาที่เราและสังคมสร้างขึ้นมา
มองมุมนี้จะพบว่าเราไม่เคยเกิด เราไม่เคยตาย เราก็คือโลกทั้งใบ เราคือต้นไม้ เราคือก้อนเมฆ เรามีคือมหาสมุทร เราคือจักรวาล ไม่มีตัวกูของกู มีแต่จักรวาลโดยรวม เราโลดแล่นไปในบทเพลงของจักรวาล ชีวิตเราเป็นเพียงท่อนหนึ่งท่อนสั้นๆ ของซิมโฟนีแห่งจักรวาล
เราแค่ปรากฏรูปมนุษย์ชั่วคราว แล้วเราก็สลายรูปนั้นไปในวันหนึ่ง ไม่ช้านานเราก็ถูกลืม ไม่เป็นที่จดจำ อีโก้ทั้งหลายเป็นเพียงมายา ก่อรูปลวงตาเราชั่วคราว แล้วหายวับไป
เราเป็นเพียงฟันเฟืองที่ขับเคลื่อนฟันเฟืองของจักรวาลอีกที
โลกของเราเป็นเพียงธุลีหนึ่งในทะเลแห่งเอกภพ เรามีขนาดเล็กนิดเดียว หากวัดจากสเกลของเรากับโลกกับจักรวาล เราไร้ความสำคัญใดๆ ชีวิตเราสั้นมากเมื่อเทียบกับสเกลของจักรวาล
เช่นเดียวกับที่แมลงเมย์ฟลายมีอายุสั้นมากเมื่อเทียบกับเรา แมลงเมย์ฟลายมีอายุเพียงหนึ่งวัน พวกมันจะถามหาความหมายหรือไม่ ในเมื่อพวกมันมีชีวิตสั้นเหลือเกิน? พูดง่ายๆ คือยังไม่ทันตั้งหลักคิด ก็หมดหนึ่งวัน-หนึ่งชีวิตของแมลงชนิดนี้แล้ว
ในมุมมองของปรัชญาเต๋า ชีวิตคือลูกโซ่ของเหตุการณ์มากมาย เชื่อมด้วยความเปลี่ยนแปลง เต๋าสอนว่าอย่าไปต้านมัน (อู๋เหวย) มองความจริงตามจริง และให้มันคลี่คลายตามทางของมัน
ปรัชญาเต๋าเห็นว่า นักเดินทางที่ดีย่อมไม่มีแผน และไม่คิดจะไปให้ถึง
The journey is more important than the destination.
การเดินทางสำคัญกว่าจุดหมายปลายทาง
บางทีเราควรหยุดหาความหมายของโลก
เพราะการมีชีวิตอยู่ในโลกก็คือความหมายของชีวิต
บางทีการมีชีวิตในตัวมันเองก็คือความหมาย! เพราะสาระและความสนุกอยู่ที่แต่ละช่วงที่เราใช้ชีิวิต ก็คือขณะจิตนี้ ไม่ต้องคำนึงถึงอนาคตซึ่งไม่มีตัวตน
นักปรัชญาชาวอังกฤษ อลัน วัตต์ส ชอบเปรียบเทียบกิจกรรมต่างๆ กับการเต้นรำหรือบทเพลง ในช่วงเวลาที่เราเต้นรำ เราไม่ได้นึกว่าเพลงจะจบเมื่อไร หรือท่อนจบเป็นอย่างไร หัวใจและสาระของการเต้นรำก็คือชั่วขณะที่เราเต้นรำ
ชีวิตก็เหมือนกัน ทั้งชีวิตของเราก็คือการเต้นรำ ความหมายของทั้งชีวิตก็คือช่วงเวลาที่เรามีชีวิต
ถ้าเข้าใจอย่างนี้ ก็จะไม่วิตกอนาคต แต่ ‘เต้นรำ’ หรือ ‘เล่นดนตรี’ ณ ขณะจิตนี้ให้สนุกที่สุด
ชั่วยามที่เรามีชีวิต ก็ใช้ชีวิต
เมื่อหายใจได้ ก็หายใจ เมื่อกินได้ก็กิน เมื่อง่วงก็นอน
อย่าคิดมาก อย่าซีเรียส เดี๋ยวก็จากโลกนี้ไปแล้ว
ความหมายของชีวิตพวกแมลงเมย์ฟลายก็คือหนึ่งวันนั้น และมันก็เป็นฟันเฟืองชิ้นหนึ่งในกลไกของทั้งจักรวาล มันมีบทบาทของมันแค่หนึ่งวัน ขณะที่เรามีบทบาทนานหลายสิบปี แต่เราก็มิได้สำคัญกว่าพวกมัน
ในหนังสือเรื่อง Thus Spoke Zarathustra นีทเช่เขียนถึงมนุษย์ประเภทหนึ่งที่เขาตั้งชื่อว่า Last Man (Letzter Mensch)
Last Man คือคนที่ใช้ชีวิตแบบ ‘เซมเซม’ ไม่กล้าเสี่ยง แสวงหาความสุขสบาย ความมั่นคง ไม่มีความสามารถคิดเกินตัว ซึ่งดูเหมือนเป็นมนุษย์สูตรสำเร็จของค่านิยมของโลกเราในปัจจุบัน
ในทางตรงข้าม นีทเช่เขียนถึงมนุษย์อีกประเภทหนึ่งที่เขาตั้งชื่อว่า Overman (Ubermensch)
Overman คือคนที่กล้าเสี่ยงเพื่อพัฒนามนุษยชาติ ตั้งคุณค่าของเขาเองโดยไม่แคร์ว่าต่างจากคนอื่นหรือค่านิยม เป็นอิสระจากกรอบคิดหรือคุณค่ามาตรฐาน ใช้ชีวิตในปัจจุบันมากกว่าจมในอดีต หรือไร้ความหมาย
บางทีนีทเช่อาจต้องการสื่อว่า ไม่ว่าชีวิตมีความหมายหรือไม่ เราสามารถเลือกเป็นคนชนิดที่เราต้องการได้
เราเกิดมาอย่างที่เราชอบยกย่องตัวเองว่าเป็น ‘สัตว์ประเสริฐ’ ก็สมควรทำตัวให้สมกับสัตว์ประเสริฐ ดังที่ตัวเอกในเรื่อง Spider-Man เรียนรู้ว่า “With great power comes great responsibility”
หากเราช่วยกันดูแลปกป้องโลก สิ่งมีชีวิตอื่นๆ บางทีนี่ก็คือ ‘ความหมาย’ ที่เราสร้างขึ้นมา ซึ่งอาจน่าสนใจกว่าคำถามว่าชีวิตมีความหมายหรือไม่ และเราอยู่ในโลกนี้ไปทำไม
- 71
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2024 Blockdit
