หากถามว่า ใครคือจักรพรรดิโรมันคนสุดท้าย ต่างคนอาจมีคำตอบที่ไม่เหมือนกัน
เมื่อมองเผินๆ แล้ว อาจเป็นที่น่าแปลกใจว่า ทำไมถึงต้องมีการถกเถียงด้วยว่าใครคือจักรพรรดิคนสุดท้ายของจักรวรรดิโรมัน เพราะประวัติศาสตร์โรมันในยุคจักรวรรดิ รวมถึงรายนามจักรพรรดิ มีการบันทึกไว้อย่างชัดเจน แต่ความท้าทายของการหาข้อสรุปว่าใครเป็นจักรพรรดิโรมันคนสุดท้าย ไม่ได้มาจากปัญหาเรื่องข้อมูลทางประวัติศาสตร์ แต่กลับเกิดจากการโต้เถียงว่า จักรวรรดิโรมันสิ้นสุดเมื่อใดต่างหาก
ขอเชิญผู้อ่านทุกท่านพบกับแคนดิเดตหลักๆ สำหรับตำแหน่ง ‘จักรพรรดิโรมันคนสุดท้าย’ ในโพสต์นี้
1. Romulus Augustulus
ซ้าย: เหรียญของ Romulus Augustulus / ขวา: แผนที่โรมันตะวันตกในปี ค.ศ. 476 (ภาพ: Wikimedia Commons)
ภายหลังจากที่จักรวรรดิโรมันแยกเขตการปกครอง เป็นจักรวรรดิโรมันตะวันตก และจักรวรรดิโรมันตะวันออก ซีกตะวันตกพบกับภัยคุกคามจากชนเผ่านอกอาณาจักรอยู่บ่อยครั้ง และเสียอาณาเขตเป็นจำนวนมาก จนในปี ค.ศ. 475 โรมันตะวันตกเหลือดินแดนแค่อิตาลีและฝรั่งเศสตอนใต้
โรมูลุส ออกุสตุลุส เป็นจักรพรรดิคนสุดท้ายที่ได้นั่งบนบัลลังก์ของจักรวรรดิโรมันตะวันตก แต่ตำแหน่งของเขาไม่เคยได้รับการยอมรับจากจักรพรรดิโรมันตะวันออก เนื่องจากเขาได้ขึ้นดำรงตำแหน่งเพียงเพราะว่ามี Orestes ขุนนางคนหนึ่งได้ขับไล่จักรพรรดิ Julius Nepos ออกจากอิตาลี และสถาปนาลูกของตัวเองเป็นจักรรพรรดิ ดังนั้นทางฝั่งโรมันตะวันออกจึงไม่ยอมรับว่าโรมูลุสเป็นจักรพรรดิโดยชอบธรรม หลังจากครองราชสมบัติได้เพียง 10 เดือน โรมุลุสก็ถูกโค่นลงโดย Odoacer กษัตริย์ของชนเผ่า Goth
ชื่อของโรมูลุสบ่งบอกให้ทราบว่าเขาเป็นจักรพรรดิที่ไม่ค่อยมีบทบาทเป็นของตนเอง ด้วยความที่โดยแท้จริงแล้ว เขาใช้ชื่อว่า Romulus Augustus (โรมุลุส เป็นกษัตริย์คนแรกของโรม และออกุสตุส เป็นจักรพรรดิคนแรกของจักรวรรดิโรมัน) แต่เขากลับถูกเรียกว่า Augustulus ซึ่งแปลว่า ออกุสตุสน้อย แสดงให้เห็นถึงการที่เขาอยู่ในเงาของพ่อของเขาเต็มที่
นักประวัติศาสตร์บางคนมองว่า จักรพรรดิโรมันตะวันตกคนสุดท้ายควรเป็นจูเลียส นีโพส ที่ถูกไล่ออกจากอิตาลีจนต้องไปอาศัยอยู่ที่ดามาลเธีย เพราะเขายังได้รับการยอมรับจากจักรพรรดิโรมันตะวันออกอยู่ และ Odoacer กษัตริย์กอธที่ปกครองอิตาลีต่อก็ยังผลิตเหรียญที่มีชื่อของจูเลียส นีโพสต่อ แต่สุดท้ายแล้ว ในปี ค.ศ. 480 จูเลียสก็ถูกลอบสังหารที่ดามาลเธีย โดยที่เขาไม่เคยได้กลับอิตาลีอีกเลย
2. Constantine XI
ซ้าย: Constantine XI / ขวา: จักรวรรดิโรมัน (สีชมพู) ก่อนล่มสลาย สังเกตได้ว่าตั้งอยู่ในกรีซและตุรกีปัจจุบัน ไม่ได้ปกครองกรุงโรม (ภาพ: Wikimedia Commons)
หลังจากที่จักรวรรดิโรมันตะวันตกสิ้นสุดลง จักรวรรดิโรมันตะวันออกก็ยังคงอยู่ โดยมีเมืองหลวงเป็นกรุงคอนสแตนติโนเปล ซึ่งได้รับการสถาปนาเป็น ‘กรุงโรมใหม่’ แต่ก็ปฏิเสธไม่ได้ว่า จักรวรรดิโรมันตะวันออกเป็นอาณาจักรโรมันซึ่งไม่มีกรุงโรม
ถึงแม้ว่าจักรพรรดิจัสติเนียนมหาราช (Justinian the Great) จะกรีธาทัพเข้ายึดอิตาลีอีกครั้งในปี ค.ศ. 535 แต่สุดท้ายแล้ว จักรวรรดิโรมันตะวันออก หรือที่นักประวัติศาสตร์ในปัจจุบันเรียกว่าจักรวรรดิไบแซนไทน์ ก็สูญเสียกรุงโรมอย่างถาวรในปี 751 และปกครองกรีซกับเอเชียไมเนอร์ (ตุรกีในปัจจุบัน) เป็นหลัก
ตลอดช่วงเวลาเกือบหนึ่งพันปี จักรวรรดิไบแซนไทน์ได้ลดความเป็นโรมันลงเรื่อยๆ โดยจักวรรดิไบแซนไทน์เลิกใช้ภาษาลาตินเป็นภาษาราชการ และเปลี่ยนไปใช้ภาษากรีกแทน อย่างไรก็ตาม ชาวไบแซนไทน์ก็ยังยืนยันว่าตัวเองเป็น ‘โรมาออย’ (Rhomaioi) ซึ่งเป็นคำกรีกที่แปลว่า ชาวโรมัน นั่นเอง แต่นักเขียนจากยุโรปตะวันตกก็มักเรียกชาวไบแซนไทน์ว่า “Hellenes” (ชาวกรีก) เพื่อท้าทายความชอบธรรมของจักรวรรดิโรมันที่ไม่ได้ปกครองกรุงโรม และไม่พูดภาษาลาติน แต่กลับถูกกลืนโดยวัฒนธรรมกรีก
จักรวรรดิไบแซนไทน์เสื่อมถอยและอ่อนแอลงเรื่อยๆ จนในที่สุด ในปี 1453 จากอาณาจักรอันกว้างใหญ่ที่เคยปกครองแผ่นดินริมฝั่งทะเลเมดิเตอร์เรเนียนตะวันออกทั้งหมด ก็เหลืออาณาเขตเพียงแค่กรุงคอนสแตนติโนเปลกับส่วนเล็กๆ ของกรีซ สุดท้ายแล้ว สุลต่านเมห์เหม็ดที่สองแห่งอาณาจักรออตโตมันได้เข้าล้อมกรุงคอนสตานติโนเปิล และจักรพรรดิคอนสแตนธินที่ 11 ก็เสียชีวิตระหว่างที่วิ่งเข้าไปสู้รบกับนักรบออตโตมันที่บุกเข้ามาในเมืองสำเร็จ
หากเรายอมรับว่าจักรวรรดิไบแซนไทน์ยังมีความเป็นโรมันอยู่ จักรพรรดิคอนสแตนธินที่ 11 จึงเป็นจักรพรรดิโรมันคนสุดท้าย ดังนั้น จึงกล่าวได้ว่าโรมันตะวันตกจึงล่มสลายลงในรัชสมัยของโรมูลุส ออกุสตุลุส ซึ่งมีชื่อเดียวกันกับกษัตริย์คนแรกที่ก่อตั้งกรุงโรม และจักรพรรดิโรมันคนแรกผู้ก่อตั้งจักรวรรดิโรมัน และโรมันตะวันออกก็ล่มสลายลงในรัชสมัยของคอนสแตนธินที่ 11 ซึ่งมีชื่อเดียวกันกับจักพรรดิคอนสแตนธินมหาราช ผู้ก่อตั้งกรุงคอนสแตนธิโนเปิล เป็นเรื่องบังเอิญของประวัติศาสตร์
แต่คอนสตานธินแตกต่างจากโรมูลุสเป็นอย่างมาก เพราะการตายอย่างกล้าหาญของเขาระหว่างการรบทำให้เขาถูกขนานนามว่าเป็นวีรบุรุษ และทำให้เกิดตำนานขึ้นว่า แท้ที่จริงแล้ว ระหว่างการรบมีเทวดามาช่วยคอนแสตนธินไว้และเปลงเขาเป็นหินอ่อน ปัจจุบันเขายังถูกซ่อนไว้ใต้ประตูเมืองและรอคอยวันที่จะกลับมารื้อฟื้นจักรวรรดิไบแซนไทน์
3. จักรพรรดิอื่นๆ
ขอกล่าวถึงจักรพรรดิอีกสองคน ที่อาจอ้างได้ว่าเป็นจักรพรรดิโรมันคนสุดท้าย
ซ้าย: David Komnenos / ขวา: Francis II (ภาพ: Wikimedia Commons)
คนหนึ่งคือ จักรพรรดิ David Komnenos แห่งจักรวรรดิเทรไบซอนด์
ในปี ค.ศ. 1204 กองทัพจากยุโรปตะวันตกได้ตีกรุงคอนสแตนติโนเปิลแตก ทำให้จักรวรรดิไบแซนไทน์แยกเป็นสามอาณาจักร โดยหนึ่งในนั้นคือจักรวรรดิเทรไบซอนด์ ที่ราชวงศ์คอมเนโนสจากกรุงคอนสแตนติโนเปิลได้สถาปนาขึ้น อาณาจักรเทรไบซอนด์ล่มสลายลงหลังจากที่คอนสแตนติโนเปิลถูกออตโตมันตีแตก โดยมีเดวิด คอมเนโนส เป็นจักรพรรดิคนสุดท้าย
ด้วยความที่เดวิด คอมเนโนส สืบเชื้อสายจากราชวงศ์โรมัน จึงอาจกล่าวได้ว่าเขาก็เป็นเจ้าโรมันคนสุดท้ายที่ยังครองบัลลังก์ แต่อย่างไรก็ตาม นักประวัติศาสตร์ไม่ยอมรับว่าเขาเป็นจักรพรรดิโรมันอย่างแท้จริง เพราะว่าตระกูลคอมเนโนสยอมสละตำแหน่งจักรพรรดิโรมันไป และเปลี่ยนไปใช้ตำแหน่ง Emperor and Autocrat of All the East (“จักรพรรดิแห่งตะวันออกทั้งหมด”) แทน เมื่อจักรวรรดินิไคเข้าครอบครองกรุงคอนสแตนติโนเปิลสำเร็จ
นอกจากนี้แล้ว จักรพรรดิ Francis II ของออสเตรีย ยังมีฐานะเป็นจักรพรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์คนสุดท้าย โดยจักรวรรดิดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ถูกแต่งตั้งโดยชาร์เลอมาญ กษัตริย์ของอาณาจักรแฟรงค์ ระหว่างที่จักรวรรดิไบแซนไทน์ถูกปกครองโดยจักพรรดินี ซึ่งไม่ได้รับการยอมรับโดยพระสันตะปาปาลีโอที่สาม เขาจึงให้ชาร์เลอมาญขึ้นดำรงตำแหน่งจักรพรรดิโรมันที่พระสันตะปาปามองว่าว่างเว้นไป
จักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ดำรงต่อมาเรื่อย ๆ จนจักรพรรดิฟรานซิสที่สองได้สละตำแหน่งนี้ในปี ค.ศ. 1806 หลังจากแพ้สงครามกับนโปเลียน อย่างไรก็ตาม จักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ซึ่งมีฐานอำนาจอยู่ในเยอรมนี ถูกวิพากษ์วิจารณ์ว่า "เป็นอาณาจักรที่ไม่โรมัน ไม่ศักดิ์สิทธิ์ และไม่ใช่จักรวรรดิอีกด้วย" ทำให้กล่าวได้ยากว่าฟรานซิสที่สองเป็นจักรพรรดิโรมันคนสุดท้ายอย่างแท้จริง
จากจักรพรรดิทั้งหมดที่กล่าวมา คอนสตานธินที่ 11 น่าจะได้รับการยอมรับอย่างกว้างขวางที่สุด ว่าเป็นจักรพรรดิโรมันคนสุดท้าย
แหล่งอ้างอิง
Ralph W. Mathisen, “Romulus Augustulus” in De Imperatoribus Romanis: An Online Encyclopedia of Roman Rulers and Their Families.”
“Francis II | Biography & Facts | Britannica.” Accessed January 30, 2023. https://www.britannica.com/biography/Francis-II-Holy-Roman-emperor.
John Julius Norwich: A Short History of Byzantium (1997)
Vasiliev, A. A. “The Foundation of the Empire of Trebizond (1204-1222).” Speculum 11, no. 1 (January 1936): 3–37. https://doi.org/10.2307/2846872.
[ติดตามเรื่องราวรอบโลกได้ที่เพจ Ken Mathis Lohatepanont: https://www.blockdit.com/kenlwrites]
6ถูกใจ
1แชร์
1.2Kรับชม
แสดงความคิดเห็นของคุณ...
