เรื่อง ‘ลาน’ หรือ ‘ต้นลาน’ พืชพื้นเมืองของไทย
คำว่า ‘ลาน’ ที่อยู่ในชื่อ ‘ทับลาน’ (อุทยานแห่งชาติ) เป็นชื่อพืชพื้นเมืองชนิดหนึ่งของประเทศไทย
ในคำที่คุ้นเคยกัน บางคนอาจเคยได้ยินชื่อ ‘คัมภีร์ใบลาน’ หรือเคยมีประสบการณ์ใช้ หมวก กระเป๋า พัด เสื่อ ไม้กวาด ที่ทำมาจากใบลานอ่อน อันนับเป็นไม้ใช้ประโยชน์ชนิดหนึ่งของคนไทยในอดีต
ลานเป็นพืชใบเลี้ยงเดี่ยวในวงศ์ปาล์ม เป็นหนึ่งในพันธุ์ไม้ดึกดำบรรพ์ ที่ไม่ได้มีอยู่แพร่หลายนัก
ในประเทศไทย พบต้นลานอยู่ด้วยกันทั้งหมด 3 ชนิด เป็นพันธุ์พื้นเมือง 2 ชนิด คือ ลานป่า และลานพรุ
อีกชนิดคือ ลานวัด มีถิ่นกำเนิดมาจากอินเดีย ศรีลังกา ในอดีตถูกนำเข้ามาปลูกในทางภาคเหนือของประเทศ
ลานพรุ จะพบในที่โล่ง ที่ราบลุ่มต่ำ พื้นที่น้ำท่วมขัง พบบริเวณตอนกลางและใต้สุดของภาคใต้ เช่นที่จังหวัดนครศรีธรรมราช สงขลา นครปฐม และยังพบได้ที่จังหวัดเลย กับนครราชสีมาในภาคตะวันออกเฉียงเหนือ
ส่วนลานป่า จะพบกระจายตัวอยู่ตามเขตมรสุม บริเวณป่าโป่ง หรือที่โล่งใกล้แหล่งน้ำ พบได้ทางภาคกลาง ภาคตะวันออกเฉียงเหนือ และภาคเหนือ
แต่ที่พบมากที่สุด คือในอุทยานแห่งชาติทับลาน
ต้นลานจะออกดอกเมื่อมีอายุราว 30 - 50 ปี แต่จะออกดอกเพียงครั้งเดียวแล้วตาย
คนไทยในอดีตมีความเชื่อว่าถ้ามีลานอยู่ใกล้บ้าน แล้วลานออกดอก คนบ้านนั้นจะตาย
และถึงแม้ต้นลานจะออกดอกเป็นจำนวนมาก แต่โอกาสพัฒนาเป็นผลอ่อนนั้นกลับมีน้อย
เพราะระยะแรกก่อนการปฏิสนธิ ดอกอาจร่วงหล่นไปเสียก่อนจะได้รับการผสมพันธุ์
ขณะที่ระยะหลังการปฏิสนธิ ก็อาจเป็นเพราะปริมาณธาตุอาหารมีอยู่อย่างจำกัด ผลจึงไม่สามารถเติบใหญ่ต่อไปได้
ในอดีตเคยมีการศึกษา ความหลากหลายทางพันธุกรรมของต้นลาน พบว่ามีความหลากหลายต่ำ ส่งผลให้เสี่ยงสูญพันธุ์สูง
เหตุเพราะต้นลานมีการผสมพันธุ์ภายในต้นเดียวกัน (self-pollinated) เป็นส่วนใหญ่ รวมถึงต้นลานแพร่กระจายในพื้นที่จำกัด ทำให้สมาชิกประชากรไม่มีการแยกตัวจากประชากรเดิม
นอกจากนั้น เป็นไปได้ว่าในอดีต แหล่งอาศัยของต้นลานอาจถูกบุกรุกทำลาย ทำให้มีประชากรบางส่วนเท่านั้นที่รอด
ปัจจัยคุกคามต้นลานยังมีในเรื่องของโรค และศัตรูตามธรรมชาติคอยรบกวน เช่น แมลง มดคันไฟ ปลวก หนู นก (คล้ายกับพืชวงศ์ปาล์มชนิดอื่นๆ)
แต่ปัจจัยที่คุกคามการคงอยู่ของต้นลานที่สำคัญ คือ มนุษย์
ไม่ว่าจะเป็นเรื่องการเปลี่ยนแปลงการใช้ประโยชน์ที่ดิน เพราะถิ่นอาศัยของต้นลานมักอยู่ที่ราบลุ่มใกล้แหล่งน้ำ ที่ต่อมาถูกจับจองกลายเป็นชุมชน พื้นที่ทำเกษตรกรรม ตลอดจนอ่างเก็บน้ำ
มิหนำซ้ำบางครั้งยังถูกโค่นอย่างไร้ความปราณี จากความเชื่อว่า ลานเป็นต้นไม้ของวัด เมื่อลานบ้านไหนออกดอกจะมีคนตาย
หรือบ้างก็โค่นช่อผลทั้งหมดเพื่อนำผลอ่อนไปรับประทาน
และความที่ลานเป็นพืชที่นำมาใช้ประโยชน์ได้หลากหลาย ทั้งจากใบ จากผล อย่างมากจนเกินพอดีในบางแห่ง ก็เป็นปัจจัยที่ทำให้ต้นลานหมดไป
หรือกระทั่งกาลต่อมา เมื่อมนุษย์เราคิดต้นวัสดุทดแทนธรรมชาติขึ้นมาได้ ความหนักถึงคุณค่าก็ถูกละเลย
บางพื้นที่ต้นลานถูกมองเป็นวัชพืชที่ไม่จำเป็น ถูกกำจัดด้วยการไถทิ้ง หยอดน้ำมันเบนซิน หรือกระทั่งสุ่มไฟเผาจนต้นไม้ตายลง
ข้อมูลจากการสำรวจโดยกลุ่มงานวิจัยพันธุ์พืชป่ามีค่า หายาก และใกล้สูญพันธุ์ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช ระบุว่า
‘ลานป่า’ มีสถานภาพการอนุรักษ์อยู่ในเกณฑ์ ‘มีแนวโน้มใกล้สูญพันธุ์’ (Vulnerable) ตามหลักเกณฑ์ของ IUCN Redlist
ซึ่งหมายความว่า มีขอบเขตการแพร่กระจายน้อยกว่า 20,000 ตารางกิโลเมตร
ถิ่นที่อยู่อาศัยถูกแบ่งแยกน้อยกว่า 10 กลุ่ม
มีการลดลงอย่างต่อเนื่องของจำนวนแหล่งที่พบการปรากฏ
และมีการลดลงอย่างต่อเนื่องของจำนวนประชากรในวัยเจริญพันธุ์
ส่วนลานพรุ มีสถานภาพเป็นพืชที่มีความเป็นกังวลน้อยที่สุด (Least Concern)
การมีอยู่ของต้นลานนั้น นอกจากให้มนุษย์ได้นำมาดัดแปลงใช้สอยแล้ว ยังมีคุณค่าทางนิเวศวิทยาอีกหลายอย่าง เช่น เพิ่มความหลากหลายทางชีวภาพ รักษาสมดุลทางธรรมชาติ
เป็นแหล่งอาศัยของสัตว์ เช่น ผึ้ง ต่อ นก รวมถึงสัตว์หน้าดินและสัตว์ใต้ดิน
เป็นแหล่งอาหารของสัตว์หลายชนิด เช่น ค้างคาว นกกก ผึ่ง ต่อ มด ชันโรง เป็นต้น
ต้นลานยังช่วยยึดหน้าดิน เพราะมีระบบรากฝอยสานกันอย่างหนาแน่นที่ความลึก 30 - 70 เซนติเมตร
ช่วยลดแรงปะทะและดูดซับน้ำฝน เพราะมีใบและทรงพุ่มขนาดใหญ่ ช่วยลดแรงปะทะของฝนก่อนถึงหน้าดินได้ และดูดซับน้ำฝนได้เป็นอย่างดี
และแน่นอนว่า มีส่วนในการช่วยดูดซับก๊าซคาร์บอนฯ ตัวการของวิกฤตโลกเดือด
อ้างอิง
หนังสือ ลาน พืชพื้นเมืองของไทย กลุ่มงานวิจัยพันธุ์พืชป่ามีค่า หายาก และใกล้สูญพันธุ์ กรมอุทยานแห่งชาติ สัตว์ป่า และพันธุ์พืช
- 2
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
