การล่มสลายของพระพุทธศาสนาในอินเดีย เมื่อแผ่นดินเกิดกลายเป็นเพียงร่องรอยในประวัติศาสตร์
แม้พระพุทธเจ้าจะประสูติ ตรัสรู้ และปรินิพพานที่อินเดีย แต่ในดินแดนเกิดของพระองค์ ศาสนาพุทธกลับหายไปเกือบหมดสิ้น นี่คือข้อเท็จจริงอันน่าตกใจที่ยังทำให้หลายคนสงสัย
พระพุทธศาสนาเกิดขึ้นในชมพูทวีปเมื่อกว่า 2,500 ปีก่อน โดย “เจ้าชายสิทธัตถะ (Siddhartha Gautama)” ได้ทรงตรัสรู้เป็นพระสัมมาสัมพุทธเจ้า และคำสอนของพระองค์ได้แผ่ขยายไปทั่วอนุทวีปอินเดียในช่วงหลังพุทธกาล จนกลายเป็นศาสนาหลักของแผ่นดินนี้มานานหลายศตวรรษ
อย่างไรก็ตาม ปัจจุบันอินเดียกลับมีชาวพุทธเพียงไม่ถึง 1% ของประชากรทั้งหมด และวัดทางพุทธศาสนาในอินเดียส่วนใหญ่ก็เป็นเพียงโบราณสถานหรือแหล่งท่องเที่ยว มากกว่าจะเป็นศูนย์กลางความศรัทธา
เหตุใดศาสนาพุทธจึงเสื่อมสูญจากดินแดนเกิดของตนเอง?
บทความนี้ ผมจะพาไปสำรวจปัจจัยหลักที่ทำให้พระพุทธศาสนาล่มสลายในอินเดีย
ศาสนาพุทธ กำเนิดขึ้นเมื่อราว 2,500 ปีก่อน ท่ามกลางบริบททางสังคมที่เต็มไปด้วยความไม่เท่าเทียมของระบบวรรณะ
พระพุทธเจ้าทรงเสนอแนวทางพ้นทุกข์โดยไม่พึ่งเทพเจ้า ไม่พึ่งพิธีกรรม และไม่ยึดติดกับชนชั้นทางสังคม และด้วยความเรียบง่ายของคำสอน ทำให้ศาสนาพุทธกลายเป็นทางเลือกที่ได้รับความนิยมในหมู่ชนชั้นล่างและปัญญาชนผู้แสวงหาสัจธรรม
ต่อมาในยุค 200 ปีก่อนคริสตกาล “พระเจ้าอโศกมหาราช (Ashoka)” พระประมุขแห่งราชวงศ์โมริยะ คือบุคคลสำคัญที่ทำให้พุทธศาสนากลายเป็นศาสนาระดับจักรวรรดิ
พระเจ้าอโศกมหาราช (Ashoka)
พระเจ้าอโศกมหาราชทรงเปลี่ยนพระองค์จากจักรพรรดิผู้โหดเหี้ยม กลายเป็นผู้อุปถัมภ์พุทธศาสนาอย่างจริงจัง มีการส่งธรรมทูตออกนอกอินเดียเป็นครั้งแรก เช่น ไปยังศรีลังกา ซีเรีย กรีซ และเอเชียกลาง อีกทั้งมีการสร้างเสาอโศกที่จารึกธรรมจักร และพระสถูปมากมายในหลายเมือง
นี่คือช่วงที่พุทธศาสนาไม่เพียงรุ่งเรืองในอินเดีย แต่เริ่มกลายเป็นศาสนาระดับโลก
แต่หลังพุทธปรินิพพานประมาณ 400 ปี ก็เกิดการตีความคำสอนในรูปแบบต่างกัน
-เถรวาท เน้นการยึดหลักพระวินัยเคร่งครัด
-มหายาน เสนอแนวคิดเรื่อง “พระโพธิสัตว์” และการเข้าถึงนิพพานผ่านเมตตาธรรม
-วัชรยาน ผสมความเชื่อทางไสยศาสตร์กับพระพุทธศาสนา เน้นพิธีกรรมและมนตรา
การแตกแขนงนี้ แม้ไม่ใช่ความขัดแย้งรุนแรง แต่ส่งผลให้พุทธศาสนาเริ่มกระจัดกระจาย ขาดความเป็นเอกภาพในการเผชิญกับศาสนาอื่นที่เติบโตขึ้น เช่น ฮินดู
ในช่วงหลังราชวงศ์โมริยะ ความรุ่งเรืองของพุทธศาสนาถูกท้าทายอย่างมากจากศาสนาฮินดู ซึ่งในขณะนั้นเริ่มฟื้นตัวและขยายอิทธิพลอีกครั้ง โดยศาสนาฮินดูได้พยายามกลืนพุทธศาสนาเข้ามาเป็นส่วนหนึ่ง โดยถือว่าพระพุทธเจ้าเป็น “อวตารองค์หนึ่งของพระวิษณุ” มีการสร้างเทวสถานที่ผสมแนวพุทธ-พราหมณ์ เช่น “ถ้ำเอลโลร่า (Ellora Caves)” ที่มีสถาปัตยกรรมพุทธอยู่ร่วมกับฮินดู อีกทั้งแนวคิดเรื่อง “กรรมและสังสารวัฏ” ของพุทธศาสนา ก็ถูกศาสนาฮินดูปรับใช้จนแยกกันไม่ออก
การกลืนกินทางศาสนาในยุคนี้ ทำให้ประชาชนจำนวนมากเลิกแยกแยะพุทธ-ฮินดูอย่างชัดเจน พุทธศาสนาในบางภูมิภาคจึงถูกหลอมรวมไปโดยไม่รู้ตัว
ถ้ำเอลโลร่า (Ellora Caves)
ต่อมาในสมัยศตวรรษที่ 12-13 อินเดียก็ต้องเผชิญการรุกรานจากกองทัพมุสลิมตุรกี-อัฟกัน โดยหนึ่งในเหตุการณ์สำคัญคือการที่ “บัคติยาร์ คิลจี (Bakhtiyar Khilji)” แม่ทัพชาวเติร์ก-อัฟกัน ได้บุกทำลายมหาวิทยาลัยนาลันทา ซึ่งเป็นศูนย์กลางการศึกษาทางพุทธศาสนาที่ยิ่งใหญ่ที่สุดในโลก ณ เวลานั้น
มีการเผาคลังตำราและพระไตรปิฎกที่มีอยู่มากมายจนไฟไหม้นานหลายเดือน พระและนักศึกษาหลายพันคนถูกสังหาร และศูนย์กลางพุทธศาสนาอีกหลายแห่ง เช่น วิกรมศิลาและโอทันตปุรี ก็ถูกทำลายตาม
นี่คือการกวาดล้างที่ไม่ใช่แค่ทำลายเพียงสถานที่ แต่ทำลายทั้งองค์ความรู้ ระบบสงฆ์ และจิตวิญญาณของศาสนา
บัคติยาร์ คิลจี (Bakhtiyar Khilji)
เมื่อภาคเหนือของอินเดียกลายเป็นส่วนหนึ่งของสุลต่านแห่งเดลี และภายหลังเป็นจักรวรรดิโมกุล ศาสนาอิสลามก็เข้ามามีบทบาทสูงในสังคมอินเดีย โดยผู้ปกครองบางรายก็อุปถัมภ์ศาสนาอิสลามโดยตรง และไม่สนับสนุนพุทธ มีการกดขี่ศาสนาอื่นในบางยุค
พุทธศาสนาซึ่งไม่มีอำนาจทางการเมืองและขาดความเข้มแข็ง จึงค่อยๆ เลือนหายไปจากสังคม
ด้วยความวุ่นวายต่างๆ พระสงฆ์ นักวิชาการ และพุทธศาสนิกชนจำนวนมาก จึงอพยพออกจากอินเดีย และมีการเผยแพร่ศาสนาพุทธยังดินแดนอื่นๆ
-ศรีลังการับพุทธเถรวาทอย่างเป็นทางการ และกลายเป็นฐานหลักของเถรวาทสืบต่อมา
-ทิเบตรับพุทธวัชรยาน โดยผสมกับความเชื่อท้องถิ่นจนกลายเป็นลัทธิพุทธแบบเฉพาะถิ่น
-จีน เกาหลี ญี่ปุ่น รับมหายานอย่างแพร่หลาย
-เอเชียตะวันออกเฉียงใต้ โดยเฉพาะไทย พม่า กัมพูชา กลายเป็นศูนย์กลางของพุทธเถรวาทยุคใหม่
ในปีค.ศ.1956 (พ.ศ.2499) “ดร.บี.อาร์. อัมเบดการ์ (B. R. Ambedkar)“ ผู้นำการร่างรัฐธรรมนูญอินเดียและนักเคลื่อนไหวด้านสิทธิของชนชั้นล่าง ได้ประกาศเปลี่ยนศาสนาจากฮินดูมาเป็นพุทธ พร้อมชักชวนผู้ติดตามอีกนับล้านคน
ดร.อัมเบดการ์ได้เล็งเห็นว่า ศาสนาพุทธคือศาสนาแห่งความเสมอภาคไม่ยึดติดวรรณะ และไม่เลือกปฏิบัติ
ดร.บี.อาร์. อัมเบดการ์ (B. R. Ambedkar)
แม้พุทธศาสนาในอินเดียจะยังไม่กลับมายิ่งใหญ่ดังเดิม แต่ก็ได้พื้นที่กลับคืนมาในฐานะศาสนาแห่งความหวังของผู้ถูกกดขี่
ดังนั้นอาจจะกล่าวได้ว่า สาเหตุของการล่มสลายของพุทธศาสนาในอินเดีย คือการกลืนกับศาสนาอื่น ขาดการสนับสนุนจากรัฐ และการถูกทำลายจากภายนอก
วันนี้ พุทธศาสนาในอินเดียอาจเหลืออยู่เพียงน้อยนิด แต่ในมุมหนึ่ง ก็ได้กลายเป็นศาสนาระดับโลก ด้วยรากเหง้าที่เริ่มต้นจากแผ่นดินที่ครั้งหนึ่งเคยให้กำเนิดพระพุทธเจ้า
- 7
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
