สรุปวัคซีนป้องกัน COVID-19 ยี่ห้อไหนเป็นชนิดไหน แต่ละชนิดทั้ง mRNA, เชื้อตายและโปรตีนหนามเกี่ยวข้องอย่างไร รวมถึงประเทศไทยกำลังพัฒนาวัคซีนชนิดใดอยู่บ้าง มาดูกัน
เราแบ่งวัคซีนตามความแตกต่างของวัตถุดิบที่นำมาผลิตได้ 3 ประเภท คือวัคซีนที่ผลิตจากทั้งหมดของเชื้อ หรือจากเชื้อทั้งตัว (whole microbe) ผลิตจากบางส่วนของเชื้อ (subunit) และผลิตจากสารพันธุกรรมของเชื้อ (genetic materials/nucleic acid)
ส่วนที่สีสวยชัดเจนคือส่วนที่เป็นวัตถุดิบผลิตวัคซีน จากซ้ายไปขวาคือใช้เชื้อทั้งตัว ใช้บางชิ้นส่วนของเชื้อ และใช้สารพันธุกรรมของเชื้อ
ประเภทแรก วัคซีนที่ผลิตจากเชื้อทั้งตัว แยกย่อยได้อีกเป็น 3 ชนิดคือ Inactivated, Live-attenuated และ Viral vector vaccine
มีทั้งแบบหมดฤทธิ์ 100% แบบเหยียบขี้ไก่ไม่ฝ่อ และแบบสอดไส้
1. Inactivated vaccine วัคซีนเชื้อตาย ทำจากการฆ่าหรือสลายฤทธิ์ไม่ให้มันติดเชื้อได้อีกต่อไป ไม่ว่าจะด้วยสารเคมีเช่นฟอร์มาลิน ด้วยความร้อนหรือการฉายรังสี
ฉะนั้นในการผลิตวัคซีนต้องมีการเพาะเลี้ยงเชื้อเอาไว้เป็นวัตถุดิบ
วัคซีนป้องกันโปลิโอ ป้องกันไข้หวัดใหญ่ และวัคซีนป้องกันโรคพิษสุนัขบ้า (VERORAB) เป็นชนิดนี้
วัคซีนป้องกัน COVID-19 ที่เป็นชนิดนี้ได้แก่
💉 วัคซีนของ Sinovac จากจีน
💉 วัคซีนของ Sinopharm จากจีน
💉 Covaxin ของ Bharat Biotec จากอินเดีย
🇹🇭 ในไทยนั้นวัคซีนชนิดนี้กำลังพัฒนาโดยศูนย์วิจัยและพัฒนาวัคซีน สถาบันชีววิทยาศาสตร์โมเลกุล มหาวิทยาลัยมหิดล ร่วมกับองค์การเภสัชกรรม
2. Live-attenuated vaccine วัคซีนเชื้ออ่อนฤทธิ์ ทำจากเชื้อเป็น ๆ แต่ตัวมันอ่อนแอจนก่อโรคไม่ได้
อาจเป็นเชื้อก่อโรคที่เพาะเลี้ยงในห้องปฏิบัติการมาแล้วหลาย ๆ รุ่น เป็นเชื้อชนิดเดียวกันที่กลายพันธุ์จนแทบก่อโรคไม่ได้หรือถูกดัดแปลงพันธุกรรม
ภูมิคุ้มกันจากวัคซีนชนิดนี้ ใกล้เคียงกับภูมิคุ้มกันหลังการติดเชื้อตามธรรมชาติมากที่สุด
วัคซีนป้องกันวัณโรค (BCG; Bacille Calmette-Guérin) และวัคซีนป้องกันโรคหัด-คางทูม-หัดเยอรมัน (MMR; Measles-mumps-rubella) เป็นชนิดนี้
วัคซีนป้องกัน COVID-19 ที่เป็นชนิดนี้กำลังอยู่ในระหว่างพัฒนา คือ
💉 Covi-vac ของ Codagenix จากสหรัฐอเมริกา
🇹🇭 ในไทยนั้นวัคซีนชนิดนี้กำลังพัฒนาโดยกลุ่มวิจัยนวัตกรรมสุขภาพสัตว์และการจัดการ ศูนย์พันธุวิศวกรรมและเทคโนโลยีชีวภาพแห่งชาติ (BIOTEC) สวทช.
3. Viral vector vaccine ผมขอตั้งชื่อเองว่าวัคซีนพาหะหรือวัคซีนสอดไส้ ทำจากเชื้อไวรัสที่ไม่เป็นอันตราย เช่นจำพวกอะดีโนไวรัส (Adenovirus) ที่ปรับแต่งแล้ว โดยใช้เพื่อเป็นพาหนะขนส่งสารพันธุกรรมของเชื้อเป้าหมายเข้าเซลล์ของเรา
ตรงนี้เรื่องจะซับซ้อนขึ้น ขอแวะอธิบายเล็กน้อย หากเป็นวัคซีน 2 ชนิดแรกและ subunit vaccine เมื่อฉีดเข้าไป เม็ดเลือดขาวก็จะมารุมกินโต๊ะทุกสิ่งอย่าง นำไปเข้ากระบวนการสร้างแอนติบอดีเพื่อให้มีภูมิคุ้มกัน แต่กับวัคซีนพาหะ และวัคซีนที่ผมจะอธิบายต่อไปอย่างวัคซีนจากกรดนิวคลิอิก มันไม่ง่ายดายตรงไปตรงมาอย่างนั้น
เพราะต้องมีขั้นตอนต่อไปหลังจากฉีดคือ mRNA หรือ DNA ของเชื้อเป้าหมายในวัคซีนต้องเข้าสู่เซลล์ก่อน
ซึ่ง Viral vector ทำหน้าที่ได้ไม่ขาดตกบกพร่องแน่ เพราะมันเกิดมาเป็นไวรัส การเกาะจับเซลล์แล้วฉีดสารพันธุกรรมเข้าไปนั้นเป็นเรื่องง่าย ๆ เหมือนที่พวกเรากิน ดื่ม และหายใจ
จากนั้นเมื่อเซลล์ได้สารพันธุกรรมเข้าไปก็จะผลิตโปรตีนของเชื้อ ซึ่งโปรตีนนี้เองเป็นตัวกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกัน ไม่ใช่ mRNA หรือ DNA ที่อยู่ในวัคซีน
หรืออธิบายให้ง่ายขึ้นคือ ใช้ไวรัสแจกพิมพ์เขียวให้เซลล์ผลิตโปรตีนของ COVID-19 นั่นเอง
ซึ่งเท่าที่รู้วัคซีนของ AstraZeneca และ Janssen เลือกใช้ DNA ส่วนที่ผลิตโปรตีนหนามของ COVID-19 ซึ่งเป็นตัวที่เกาะจับเซลล์เพื่อติดเชื้อ
หากร่างกายผลิตแอนติบอดีต่อโปรตีนหนามนี้ มันจะเกาะจับและยับยั้งไม่ให้ไวรัสเกาะเซลล์เราได้ เราก็จะปลอดภัยไม่ติดเชื้อ
ทางภูมิคุ้มกันเรียกว่า neutralization
เนื่องจากนี่เป็นเทคโนโลยีที่ค่อนข้างใหม่ จึงเพิ่งมีเพียงวัคซีนป้องกันโรคอีโบลาเท่านั้นที่เป็นชนิดนี้
วัคซีนป้องกัน COVID-19 ที่เป็นชนิดนี้ได้แก่
💉 วัคซีนของ AstraZeneca จากอังกฤษ
💉 Covishield ของ Serum institute of India จากอินเดีย ซึ่งใช้เทคโนโลยีเดียวกับ AstraZeneca
💉 Ad26.COV2.S ของ Janssen Infectious Diseases & Vaccines ที่เป็นบริษัทยาของ Johnson&Johnson จากสหรัฐอเมริกา
💉 Sputnik V ของ The Gamaleya National Center จากรัสเซีย
So hot ! มีตั้ง 4 เจ้าแหนะ
🇹🇭 ในไทยนั้นวัคซีนชนิดนี้กำลังพัฒนาโดยคณะแพทยศาสตร์ศิริราชพยาบาล มหาวิทยาลัยมหิดล ร่วมกับ สวทช.
Subunit vaccine วัคซีนประเภทที่สองนี้ผลิตจากชิ้นส่วนของเชื้อ แต่ไม่ใช่ว่าเป็นชิ้นไหนก็ได้ ต้องเป็นชิ้นที่เลือกแล้วว่าระบบภูมิคุ้มกันจะจดจำได้แล้วสร้างแอนติบอดีที่ป้องกันการติดเชื้อได้
อย่าง COVID-19 ตัวเลือกแรก ๆ คือโปรตีนหนาม
ซึ่งบางครั้งชิ้นที่เลือกแม้จะสำคัญ นักวิจัยรู้ว่าหากร่างกายมีแอนติบอดีต่อชิ้นส่วนนี้จะป้องกันการติดเชื้อได้แน่ แต่เมื่อทำการทดลองผลอาจไม่เป็นอย่างที่คิด ภูมิไม่เกิด เพราะบางทีตัวมันเองเดี่ยว ๆ กลับไม่โดนใจระบบภูมิคุ้มกันซะงั้น
หากเป็นเช่นนั้นก็กระตุ้นการสร้างภูมิคุ้มกันไม่ได้ ต้องใส่สารช่วยส่งเสริมการกระตุ้นภูมิคุ้มกันหรือ adjuvant (มาจากภาษาละติน adjuvare; to help) ในปริมาณเล็กน้อยเข้าไปด้วย
วัคซีนป้องกันคอตีบ-ไอกรน-บาดทะยัก และวัคซีนป้องกันไวรัสตับอักเสบบี ก็เป็นวัคซีนชนิดนี้
ผมเคยฉีดวัคซีดป้องกันบาดทะยัก (tetanus toxoid) และเกลียดมันมากเพราะไข้ขึ้นอยู่วันกว่า ๆ นับว่าเป็นของแรงตัวหนึ่ง
แอบหวังว่าตัวที่จะได้ฉีดฟรีในเร็ววันนี้คงไม่แรงแบบนั้นบ้าง
วัคซีนป้องกัน COVID-19 ที่เป็นชนิดนี้ได้แก่
💉 Covovax ของ Novavax จากสหรัฐอเมริกาซึ่งใช้โปรตีนหนามของไวรัส
💉 EpiVacCorona ของ Vector State Research Centre of Viralogy and Biotechnology จากรัสเซีย
🇹🇭 ในไทยนั้นวัคซีนประเภทนี้กำลังพัฒนาโดยบริษัทใบยาไฟโตฟาร์ม ที่เป็นสตาร์ทอัพเอกชน ในความดูแลของบริษัทซียูเอ็นเทอร์ไพรส์ จำกัด
Nucleic acid vaccine วัคซีนประเภทที่สามนี้ผลิตจากสารพันธุกรรมของเชื้อ หรือที่ได้อธิบายไปแล้วว่าเปรียบเสมือนพิมพ์เขียวเพื่อสร้างโปรตีน
ตัวสารพันธุกรรมอย่าง DNA หรือ mRNA ที่สังเคราะห์เพื่อเป็นวัคซีนอาจอยู่ในรูปสารละลายหรือต้องมีตัวพาเพื่อช่วยคงสภาพและนำทางสารพันธุกรรมนี้เข้าสู่เซลล์
สารพันธุกรรมที่เลือกคือแม่แบบเพื่อให้เซลล์ร่างกายผลิตโปรตีนที่ต้องการใช้กระตุ้นให้เกิดภูมิต้านทาน
เช่นวัคซีนของ Moderna ใช้ lipid nanoparticle ห่อหุ้ม mRNA ไว้
เมื่อเซลล์ดูดซึมวัคซีน ก็เท่ากับได้รับแม่แบบสั่งให้ผลิตโปรตีน โปรตีนที่ผลิตออกมาจะกระตุ้นระบบภูมิคุ้มกัน
นี่เป็นเทคโนโลยีใหม่ล่าสุดที่ใช้ในการผลิตวัคซีน ซึ่งมีการทดลองสร้างวัคซีนเพื่อป้องกันโรคมะเร็งบางชนิดและโรคพิษสุนัขบ้ามาหลายปีแล้ว และพบว่ามีความปลอดภัยมากพอ
แต่หากไม่มีวิกฤติ COVID-19 หละก็ WHO อาจไม่อนุมัติให้ใช้วัคซีนที่ผลิตด้วยเทคโนโลยีนี้ก็เป็นได้
วัคซีนป้องกัน COVID-19 ที่เป็นชนิดนี้ได้แก่
💉 Tozinameran/BNT162b2 ของ Pfizer และ BioNtech จากสหรัฐอเมริกา
💉 mRNA-1273 ของ Moderna จากสหรัฐอเมริกา
ทั้งคู่เป็นแบบ mRNA
🇹🇭 ในไทยนั้นวัคซีนประเภทนี้ก็คือ ChulaCov19 เป็นชนิด mRNA ที่กำลังพัฒนาโดยศูนย์วิจัยวัคซีน คณะแพทยศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย
🇹🇭 ส่วนวัคซีนชนิด DNA นั้นกำลังพัฒนาโดยบริษัทไบโอเน็ท เอเชียและ สวทช.
เท่ากับว่าจุฬา ฯ ลงทุนไว้ 2 ขา คือ ChulaCov19 กับใบยาไฟโตฟาร์ม และขาแรกนี้ก็ดูมีศักยภาพดีเสียด้วย
สวทช. เองก็ไม่น้อยหน้าเลย ลงทุนตั้ง 3 ขา ทั้งชนิด DNA, เชื้ออ่อนฤทธิ์และชนิดพาหะ
และมหาวิทยาลัยมหิดลลงทุน 2 ขา พัฒนาวัคซีนชนิดเชื้อตายและพาหะ
ทั้งหน่วยงานที่เกี่ยวข้องและมหาวิทยาลัยชั้นนำของไทยล้วนไม่นิ่งดูดายกับเรื่องนี้ บางทีปลายปีนี้ประเทศไทยอาจมีวัคซีนเป็นของตัวเองเหมือนอย่างประเทศชั้นนำอื่น ๆ อย่างน้อยนี่ก็เป็นเรื่องน่าภาคภูมิใจท่ามกลางวิกฤติโรคระบาด
ทั้งหมดนี้ก็ครบแล้วสำหรับวัคซีนทุกชนิด หวังว่าจะเป็นประโยชน์กับผู้อ่านทุกคน
ใครมีข้อสงสัยหรืออยากพูดคุยในประเด็นไหนเพิ่มเติมสามารถคอมเมนท์ไว้ได้
รายละเอียดต่าง ๆ ในเชิงลึกที่แม่นยำและมีความเป็นหลักวิชาการเหนือกว่าคำอธิบายของผมหาได้จากเว็บไซต์และเอกสารที่ผมอ้างอิงครับ
ภาพประกอบสวย ๆ ทั้งหมดมาจาก The different types of COVID-19 vaccines ของ WHO และผมแนะนำ Types of vaccines for COVID-19 ของ British Society for Immunology มี infographic ซึ่งอธิบายได้ดีทีเดียว
อ้างอิง
💡 The different types of COVID-19 vaccines https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/the-race-for-a-covid-19-vaccine-explained
💡 Types of vaccines for COVID-19 https://www.immunology.org/coronavirus/connect-coronavirus-public-engagement-resources/types-vaccines-for-covid-19
💡 How are vaccines developed? https://www.who.int/news-room/feature-stories/detail/how-are-vaccines-developed?
💡 The status of COVID-19 Vaccines within WHO EUL/PQ evaluation process https://extranet.who.int/pqweb/sites/default/files/documents/Status_of_COVID-19_Vaccines_within_WHO_EUL-PQ_evaluation_process-16June2021_Final.pdf
💡 Understanding Viral Vector COVID-19 Vaccines https://www.cdc.gov/coronavirus/2019-ncov/vaccines/different-vaccines/viralvector.html
💡 Vaccine safety basics e-learning course ของ WHO https://vaccine-safety-training.org/types-of-vaccine.html
💡 mRNA vaccines — a new era in vaccinology https://www.nature.com/articles/nrd.2017.243.pdf
💡 หนังสือวิทยาภูมิคุ้มกันพื้นฐานและคลินิก โดยอรวดี หาญวิวัฒนวงศ์ (บรรณาธิการ)
💡 การพัฒนาวัคซีนป้องกันโรคติดเชื้อไวรัสโคโรนาสายพันธุ์ใหม่ 2019 (COVID-19) https://www.nstda.or.th/nac/2021/2021/03/15/vaccine01-vaccine-covid-19
💡 เผยความคืบหน้า“7วัคซีนโควิด-19ในไทย”
💡 วัคซีนโควิด-19 โดย ดร.นำชัย ชีววิวรรธน เป็นเอกสารเผยแพร่ความรู้ที่มีเนื้อหาจำเพาะเกี่ยวกับวัคซีนต่อโรคโควิด-19 ของ สวทช. https://waa.inter.nstda.or.th/stks/pub/2021/20210316-covid19-vaccine-handbook.pdf
💡 [Live] 11.30 น. แถลงสถานการณ์ COVID-19 โดย ศบค. (24 พ.ค. 63) ตั้งแต่นาทีที่ 14 เป็นต้นไป https://www.youtube.com/watch?v=1TShedPVfls
💡 ไฟล์นำเสนอจากการบรรยายพิเศษ 10 Technologies to watch 2020 หรือ 10 เทคโนโลยีพลิกโฉมธุรกิจ-ชีวิตวิถีใหม่ เทรนด์เทคโนโลยีอีก 3-5 ปี ใน THAILAND TECH SHOW 2020 https://waa.inter.nstda.or.th/stks/pub/2020/20201128-10TechnologiestoWatch2020-NSTDA.pdf
- 29
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
