ผลที่สุดของการละความเพลินในอารมณ์
1. ผู้ได้ชื่อว่า อินทรีย์ภาวนาชั้นเลิศ
2. ผู้เข้าไปหาเป็นผู้ไม่หลุดพ้น ผู้ไม่เข้าไปหาย่อมหลุดพ้น
3. เพราะไม่เพลิน จึงละอนุสัยทั้ง ๓ ได้
4. ย่อมหลุดพ้นไปจากทุกข์
5. ลักษณะของบุคคลสี่ประเภท
- ★ผู้ได้ชื่อว่า อินทรีย์ภาวนาชั้นเลิศ
อานนท์! อินทรีย์ภาวนาชั้นเลิศ (อนุตฺตรา อินฺทฺริยภาวนา)
ในอริยวินัย เป็นอย่างไรเล่า ?
อานนท์! ในกรณีนี้
อารมณ์อันเป็นที่ชอบใจ
ไม่เป็นที่ชอบใจ
ทั้งเป็นที่ชอบใจและไม่เป็นที่ชอบใจ
อันบังเกิดขึ้นแก่ภิกษุเพราะเห็นรูปด้วยตา
ภิกษุนั้นรู้ชัดอย่างนี้ว่า
“อารมณ์ที่เกิดขึ้นแล้วแก่เรานี้
เป็นสิ่งมีปัจจัยปรุงแต่ง (สงฺขต)
เป็นของหยาบๆ (โอฬาริก)
เป็นสิ่งที่อาศัยเหตุปัจจัยเกิดขึ้น (ปฏิจฺจ สมุปฺปนฺน)
แต่มีสิ่งโน้นซึ่งรำงับและประณีต กล่าวคือ อุเบกขา” ดังนี้.
(เมื่อรู้ชัดอย่างนี้)
อารมณ์อันเป็นที่ชอบใจ
ไม่เป็นที่ชอบใจ
ทั้งเป็นที่ชอบใจและไม่เป็นที่ชอบใจ
อันบังเกิดขึ้นแก่ภิกษุนั้น
ย่อมดับไป อุเบกขายังคงดำรงอยู่
อานนท์! อารมณ์อันเป็นที่ชอบใจ
ไม่เป็นที่ชอบใจ
ทั้งเป็นที่ชอบใจและไม่เป็นที่ชอบใจ
อันบังเกิดขึ้นแก่ภิกษุนั้น
ย่อมดับไป เร็วเหมือนการกระพริบตาของคน
อุเบกขายังคงดำรงอยู่
อานนท์! นี้แล
เราเรียกว่า อินทรีย์ภาวนาชั้นเลิศในอริยวินัย
ในกรณีแห่ง รูปที่รู้แจ้งด้วยจักษุ
(ในกรณีแห่ง เสียงที่รู้แจ้งด้วยโสตะ
กลิ่นที่รู้แจ้งด้วยฆานะ
รสที่รู้แจ้งด้วยชิวหา
โผฎฐัพพะที่รู้แจ้งด้วยผิวกาย
และ ธรรมารมณ์ที่รู้แจ้งด้วยใจ
ทรงตรัสอย่างเดียวกัน
ต่างกันแต่อุปมาแห่งความเร็วในการดับแห่งอารมณ์นั้นๆ คือ
กรณีเสียง เปรียบด้วยความเร็วแห่งการดีดนิ้วมือ
กรณีกลิ่น เปรียบด้วยความเร็วแห่งหยดน้ำ ตกจากใบบัว
กรณีรส เปรียบด้วยความเร็วแห่งน้ำลายที่ถ่มจากปลายลิ้นของคนแข็งแรง
กรณีโผฏฐัพพะ เปรียบด้วยความเร็วแห่งการเหยียดแขนพับแขนของคนแข็งแรง
กรณีธรรมารมณ์ เปรียบด้วยความเร็วแห่งการแห้งของหยดน้ำบนกระทะเหล็กที่ร้อนแดงอยู่ตลอดวัน)
- ★ผู้เข้าไปหาเป็นผู้ไม่หลุดพ้น ผู้ไม่เข้าไปหาย่อมหลุดพ้น
ภิกษุทั้งหลาย!
ผู้เข้าไปหา เป็นผู้ไม่หลุดพ้น
ผู้ไม่เข้าไปหา เป็นผู้หลุดพ้น
ภิกษุทั้งหลาย!
วิญญาณ ซึ่งเข้าถือเอารูป ตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้
เป็นวิญญาณที่มีรูปเป็นอารมณ์
มีรูปเป็นที่ตั้งอาศัย
มีนันทิเป็นที่เข้าไปส้องเสพ
ก็ถึงความเจริญ งอกงาม ไพบูลย์ ได้
ภิกษุทั้งหลาย!
วิญญาณ ซึ่งเข้าถือเอาเวทนา ตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้
เป็นวิญญาณที่มีเวทนาเป็นอารมณ์
มีเวทนาเป็นที่ตั้งอาศัย
มีนันทิเป็นที่เข้าไปส้องเสพ
ก็ถึงความเจริญ งอกงาม ไพบูลย์ ได้
ภิกษุทั้งหลาย!
วิญญาณ ซึ่งเข้าถือเอาสัญญา ตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้
เป็นวิญญาณที่มีสัญญาเป็นอารมณ์
มีสัญญาเป็นที่ตั้งอาศัย
มีนันทิเป็นที่เข้าไปส้องเสพ
ก็ถึงความเจริญ งอกงาม ไพบูลย์ ได้
ภิกษุทั้งหลาย!
วิญญาณ ซึ่งเข้าถือเอาสังขาร ตั้งอยู่ ก็ตั้งอยู่ได้
เป็นวิญญาณที่มีสังขารเป็นอารมณ์
มีสังขารเป็นที่ตั้งอาศัย
มีนันทิเป็นที่เข้าไปส้องเสพ
ก็ถึงความเจริญ งอกงาม ไพบูลย์ ได้
ภิกษุทั้งหลาย! ผู้ใดจะพึงกล่าวอย่างนี้ว่า
“เราจักบัญญัติ ซึ่งการมา การไป การจุติ การอุบัติ
ความเจริญ ความงอกงาม และความไพบูลย์ ของวิญญาณ
โดยเว้นจากรูป เว้นจากเวทนา เว้นจากสัญญา
และเว้นจากสังขาร” ดังนี้นั้น
นี่ ไม่ใช่ฐานะที่จักมีได้เลย
ภิกษุทั้งหลาย!
ถ้าราคะในรูปธาตุ ในเวทนาธาตุ ในสัญญาธาตุ
ในสังขารธาตุ ในวิญญาณธาตุ
เป็นสิ่งที่ภิกษุละได้แล้ว
เพราะละราคะได้ อารมณ์สำหรับวิญญาณก็ขาดลง
ที่ตั้งของวิญญาณก็ไม่มี
วิญญาณอันไม่มีที่ตั้งนั้น ก็ไม่งอกงาม
หลุดพ้นไปเพราะไม่ถูกปรุงแต่ง
เพราะหลุดพ้นไป ก็ตั้งมั่น
เพราะตั้งมั่น ก็ยินดีในตนเอง
เพราะยินดีในตนเอง ก็ไม่หวั่นไหว
เมื่อไม่หวั่นไหว ก็ปรินิพพานเฉพาะตน
ย่อมรู้ชัดว่า
“ชาติสิ้นแล้ว พรหมจรรย์อยู่จบแล้ว
กิจที่ควรทำได้สำเร็จแล้ว
กิจอื่นที่จะต้องทำ
เพื่อความเป็นอย่างนี้มิได้มีอีก” ดังนี้
- ★เพราะไม่เพลิน จึงละอนุสัยทั้ง ๓ ได้
ภิกษุทั้งหลาย!
เพราะอาศัย ตา ด้วย รูปทั้งหลาย ด้วย
จึงเกิด จักขุวิญญาณ
การประจวบพร้อมแห่งธรรม ๓ ประการนั่น คือ ผัสสะ
เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย ...
เพราะอาศัย หู ด้วย เสียงทั้งหลาย ด้วย
จึงเกิดโสตวิญญาณ
การประจวบพร้อมแห่งธรรม ๓ ประการนั่น คือ ผัสสะ
เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย ...
เพราะอาศัย จมูก ด้วย กลิ่นทั้งหลาย ด้วย
จึงเกิดฆานวิญญาณ
การประจวบพร้อมแห่งธรรม ๓ ประการนั่น คือ ผัสสะ
เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย ...
เพราะอาศัย ลิ้น ด้วย รสทั้งหลาย ด้วย
จึงเกิดชิวหาวิญญาณ
การประจวบพร้อมแห่งธรรม ๓ ประการนั่นคือ ผัสสะ
เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย ...
เพราะอาศัย กาย ด้วย โผฏฐัพพะทั้งหลาย ด้วย
จึงเกิดกายวิญญาณ
การประจวบพร้อมแห่งธรรม ๓ ประการนั่น คือ ผัสสะ
เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย ...
เพราะอาศัย ใจ ด้วย ธรรมารมณ์ทั้งหลาย ด้วย
จึงเกิดมโนวิญญาณ
การประจวบพร้อมแห่งธรรม ๓ ประการนั่น คือ ผัสสะ
เพราะมีผัสสะเป็นปัจจัย
จึงเกิดเวทนา อันเป็นสุขบ้าง เป็นทุกข์บ้าง
ไม่ใช่ทุกข์ไม่ใช่สุขบ้าง
บุคคลนั้น
เมื่อ สุขเวทนา ถูกต้องอยู่
ย่อมไม่เพลิดเพลิน ย่อมไม่พร่ำสรรเสริญ ไม่เมาหมกอยู่
อนุสัย คือ ราคะ ย่อมไม่ตามนอน (ตสฺส ราคานุสโย นานุเสติ) แก่บุคคลนั้น.
เมื่อ ทุกขเวทนา ถูกต้องอยู่
เขาย่อมไม่เศร้าโศก ย่อมไม่ระทมใจ ย่อมไม่คร่ำครวญ
ย่อมไม่ตีอกร่ำไห้ ย่อมไม่ถึงความหลงใหลอยู่
อนุสัย คือ ปฏิฆะ ย่อมไม่ตามนอน (ไม่เพิ่มความเคยชินให้) แก่บุคคลนั้น
เมื่อ เวทนาอันไม่ใช่ทุกข์ไม่ใช่สุข ถูกต้องอยู่
เขาย่อมรู้ตามเป็นจริง
ซึ่งสมุทยะ (เหตุเกิด) ของเวทนานั้นด้วย
ซึ่งอัตถังคมะ (ความดับไม่เหลือ) แห่งเวทนานั้นด้วย
ซึ่งอัสสาทะ (รสอร่อย) ของเวทนานั้นด้วย
ซึ่งอาทีนวะ (โทษ) ของเวทนานั้นด้วย
ซึ่งนิสสรณะ (อุบายเครื่องออกพ้นไป) ของเวทนานั้นด้วย
อนุสัย คือ อวิชชา ย่อมไม่ตามนอน (ไม่เพิ่มความเคยชินให้) แก่บุคคลนั้น.
ภิกษุทั้งหลาย! บุคคลนั้นหนอ
(สุขาย เวทนาย ราคานุสยํ ปหาย)
ละราคานุสัยอันเกิดจากสุขเวทนาเสียได้แล้ว
(ทุกฺขาย เวทนาย ปฏิฆานุสยํ ปฏิวิโนเทตฺวา)
บรรเทาปฏิฆานุสัยอันเกิดจากทุกขเวทนาเสียได้แล้ว
(อทุกฺขมสุขาย เวทนาย อวิชฺชานุสยํ สมูหนิตฺวา)
ถอนอวิชชานุสัย อันเกิดจากอทุกขมสุขเวทนาเสียได้แล้ว
(อวิชฺชํ ปหาย วิชฺชํ อุปฺปาเทตฺวา)
เมื่อละอวิชชาเสียได้แล้ว และทำวิชชาให้เกิดขึ้นได้แล้ว
(ทิฏฺเฐว ธมฺเม ทุกฺขสฺสนฺตกโร ภวิสฺสตีติ)
เขาจักทำที่สุดแห่งทุกข์ ในทิฏฐธรรม (รู้เห็นได้เลย) นี้ได้ นั้น
(ฐานเมตํ วิชฺชติฯ)
ข้อนี้เป็นฐานะที่จักมีได้.
- ★ย่อมหลุดพ้นไปจากทุกข์
ภิกษุทั้งหลาย!
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน รูป
ผู้นั้น เท่ากับไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน เวทนา
ผู้นั้น เท่ากับไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สัญญา
ผู้นั้น เท่ากับไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สังขารทั้งหลาย
ผู้นั้น เท่ากับไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน วิญญาณ
ผู้นั้น เท่ากับไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์
เรากล่าวว่า
“ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์
ผู้นั้น ย่อมหลุดพ้นไปได้จากทุกข์” ดังนี้
ภิกษุทั้งหลาย!
(ทรงตรัสกรณีเพลิน แล้วทรงตรัสกรณีไม่เพลินต่อเทียบกัน)
... ส่วนผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน จักษุ
ผู้นั้น เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน โสตะ
ผู้นั้น เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน ฆานะ
ผู้นั้น เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน ชิวหา
ผู้นั้น เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน กายะ
ผู้นั้น เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน มนะ
ผู้นั้น เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์
เรากล่าวว่า
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์
ผู้นั้น ย่อมหลุดพ้นไปได้จากทุกข์ ดังนี้
ภิกษุทั้งหลาย !
(ทรงตรัสกรณีเพลิน แล้วทรงตรัสกรณีไม่เพลินต่อเทียบกัน)
...ส่วนผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน รูป
ผู้น้ัน เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน เสียง
ผู้น้ัน เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน กลิ่น
ผู้น้ัน เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน ส่ิงท่ีเป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน รส
ผู้น้ัน เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งท่ีเป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน โผฏฐัพพะ
ผู้น้ัน เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์ ...
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน ธรรมารมณ์
ผู้น้ัน เท่ากับ ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน ส่ิงที่เป็นทุกข์
เรากล่าวว่า
ผู้ใด ไม่เพลิดเพลินอยู่ ใน สิ่งที่เป็นทุกข์
ผู้นั้น ย่อมหลุดพ้นไปได้จากทุกข์ ดังนี้.
- ★ลักษณะของบุคคลสี่ประเภท
ภิกษุทั้งหลาย!
บุคคลสี่จำ พวกเหล่านี้ มีอยู่ หาได้อยู่ ในโลก.
สี่จำ พวก อย่างไรเล่า ? สี่จำ พวกคือ
กายออก แต่จิตไม่ออก (นิกฺกฏฺฐกาโย อนิกฺกฏฺฐจิตฺโต)
กายไม่ออก แต่จิตออก (อนิกฺกฏฺฐกาโย นิกฺกฏฺฐจิตฺโต)
กายก็ไม่ออกจิตก็ไม่ออก (อนิกฺกฏฺฐกาโย จ อนิกฺกฏฺฐจิตฺโต จ)
กายก็ออก จิตก็ออก (นิกฺกฏฺฐกาโย จ นิกฺกฏฺฐจิตฺโต จ)
ภิกษุทั้งหลาย!
บุคคลที่ชื่อว่า กายออก แต่จิตไม่ออก เป็นอย่างไรเล่า ?
ภิกษุทั้งหลาย!
ในกรณีนี้ บุคคลบางคน
เสพเสนาสนะอันสงัด คือป่าและป่าทึบ
ในที่นั้นๆ เขาวิตกซึ่ง กามวิตก บ้าง
ซึ่ง พ๎ยาปาทวิตก บ้าง
ซึ่ง วิหิงสาวิตก บ้าง
ภิกษุทั้งหลาย! อย่างนี้แล
บุคคลที่ กายออก แต่จิตไม่ออก
...
ภิกษุทั้งหลาย!
บุคคลที่ชื่อว่า กายไม่ออก แต่จิตออก เป็นอย่างไรเล่า ?
ภิกษุทั้งหลาย!
ในกรณีนี้ บุคคลบางคน
ไม่ได้เสพเสนาสนะอันสงัด คือป่าและป่าทึบ
ในที่นั้นๆ เขาวิตกซึ่ง เนกขัมมวิตก บ้าง
ซึ่ง อัพ๎ยาปาทวิตก บ้าง
ซึ่ง อวิหิงสาวิตก บ้าง
ภิกษุทั้งหลาย! อย่างนี้แล
บุคคลที่ กายไม่ออก แต่จิตออก
...
ภิกษุทั้งหลาย!
บุคคลที่ชื่อว่า กายก็ไม่ออก จิตก็ไม่ออก เป็นอย่างไรเล่า ?
ภิกษุทั้งหลาย!
ในกรณีนี้ บุคคลบางคน
ไม่ได้เสพเสนาสนะอันสงัด คือป่าและป่าทึบ
ในที่นั้นๆ เขาวิตกซึ่ง กามวิตก บ้าง
ซึ่ง พ๎ยาปาทวิตก บ้าง
ซึ่ง วิหิงสาวิตก บ้าง
ภิกษุทั้งหลาย! อย่างนี้แล
บุคคลที่ กายก็ไม่ออก จิตก็ไม่ออก
...
ภิกษุทั้งหลาย!
บุคคลที่ชื่อว่า กายก็ออก จิตก็ออก เป็นอย่างไรเล่า ?
ภิกษุทั้งหลาย!
ในกรณีนี้ บุคคลบางคน
เสพเสนาสนะอันสงัด คือป่าและป่าทึบ
ในที่นั้นๆ เขาวิตกซึ่ง เนกขัมมวิตก บ้าง
ซึ่ง อัพ๎ยาปาทวิตก บ้าง
ซึ่ง อวิหิงสาวิตก บ้าง
ภิกษุทั้งหลาย! อย่างนี้แล
บุคคลที่ กายก็ออก จิตก็ออก
ภิกษุทั้งหลาย!
บุคคล ๔ จำพวกเหล่านี้แล มีอยู่ หาได้อยู่ ในโลก
- 2
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
