Blockdit Logo (Mobile)
Storytelling Beside Dish
•
14 ส.ค. 2022 เวลา 05:52 • อาหาร
“ลูกลานลอยแก้ว: ผลไม้ไม่มีฤดูกาล ออกลูกเมื่อวันรู้ตัวใกล้ตาย โบราณว่า ‘ลูกฆ่าแม่’ และชาวบ้านพร้อมใจจัดพิธีศพให้อย่างรู้คุณ”
เมื่อต้นลาน (သၠရိုတ်) ตายลงเมื่อใดคนมอญในเมืองมอญ รัฐมอญ อดีตราชอาณาจักหงสาวดีมักจะจัดพิธีฌาปนกิจศพให้เสมอ ชาวบ้านชาวเมืองจะร่วมกันจัดงานอย่างยิ่งใหญ่เทียบเท่าพระเกจิเถรานุเถระครูบาอาจารย์ท่านหนึ่ง ด้วยถือว่า "ลาน" คือต้นไม้มีคุณสูงยิ่ง เนื่องจากใบของต้นลานใช้ทำคัมภีร์ใบลาน จดจารจารึกอักษรสำหรับศึกษาเล่าเรียน ตลอดจนบันทึกเรื่องราวทางพระพุทธศาสนา ชาดก บทสวด ตำนาน ประวัติศาสตร์ และสรรพตำราวิชาการทั้งปวง เป็นดังครูอาจารย์ผู้ประสิทธิ์ประสาทที่ต้องให้ความเคารพนพไหว้
ลูกลานลอยแก้ว ตลาดแม่กลอง จังหวัดสมุทรสงคราม
เมื่อวานนั่งรถไฟจากฝั่งท่าฉลอม สถานีรถไฟบ้านแหลม สมุทรสาคร ไปสถานีรถไฟแม่กลอง สมุทรสงคราม ไม่ได้คิดจะไปดูตลาดร่มหุบอย่างที่นักท่องเที่ยวทั่วไปนิยมกัน แต่อยากกิน "ลูกลาน" มากกว่าอย่างอื่น จำได้ว่าหากอยากกินลูกลานแล้วหาที่อื่นไม่ได้ ไปตลาดแม่กลองไม่เคยพลาดเลยสักครั้งเดียว
1
ร้านขนมหวานร้านแรกที่เข้าไปถาม แม่ค้าตอบว่าไม่มี ร้านข้าง ๆ ยังช่วยเสริมว่า ช่วงนี้ไม่ใช่ฤดูของมัน ฟังดูทะแม่ง ๆ ก็คนจะเป็นจะตาย ต้นไม้ก็เหมือนกัน มันไม่เลือกฤดูกาลหรอก เพราะต้นลานจะออกลูกแล้วตายทันที ดังนั้นทุกครั้งที่เรากินลูกลานก็แสดงว่ามีต้นลานตายลงอย่างน้อยต้นหนึ่ง และทุกครั้งที่เรากำลังนึกอยากกินลูกลานก็เท่ากับว่าเรากำลังรอให้ต้นลานออกลูกและตายลง
1
"ต้นลาน" เป็นพืชตระกูลปาล์ม มีวงจรชีวิตที่ค่อนข้างแปลกกว่าต้นไม้อื่น ขนาดลำต้นโตเต็มที่จะสูงราว 10 เมตร เมื่อแก่จัดมีอายุตั้งแต่ 60-80 ปี เท่ากับชีวิตคนทั่วไปคนหนึ่ง จากนั้นก็จะถึงเวลาออกดอก โดยมากจะออกดอกในราวเดือนพฤษภาคมถึงมิถุนายน และลานยังเป็นพืชที่มีช่อดอกที่ใหญ่ที่สุดในโลก มีจำนวนดอกถึง 15 ล้านดอก
ช่อดอกลานคล้ายรูปพีระมิด มีสีเหลืองอ่อน ส่งกลิ่นหอม นับตั้งแต่วันที่เริ่มออกดอกติดช่อ บาน และกลายเป็นผลใช้เวลาราว 1 ปีเต็ม ผลลานมีลักษณะกลม สีเขียว เนื้อในสีขาวใส คล้ายลูกชิด ลูกจาก และลูกตาล แต่ผลทรงผลมไม่แบนรีอย่างสามลูกที่ว่ามา
"ลูกลาน" เมื่อแก่ นอกจากคนจะนิยมนำมาเชื่อมหรือลอยแก้วกินเป็นของหวานแล้ว หากปล่อยให้แก่จัดและแห้งสามารถทำเป็นลูกประคำ สร้อยประคำ สร้อยข้อมือ หัวแหวน ตลอดจนเครื่องรางของขลังอื่น ๆ นานาชนิด คนมอญนิยมลูกประคำที่ทำจากลูกลานเป็นพิเศษ อย่างที่ปรากฏว่ามีการทำประคำลูกลานกันมาแต่ยุคโบราณสืบต่อกันมาจนถึงทุกวันนี้
1
ลูกฆ่าแม่
การออกดอกของลาน เป็นการออกดอกติดผลครั้งเดียวแล้วยืนต้นตาย ปล่อยให้ผลแก่ที่ร่วงลงสู่พื้นดินงอกขึ้นเป็นต้นใหม่แทน จำนวนผลนั้นมากมายเหลือคณานับ ความเป็นไปนี้ เรียกกันภาษาชาวบ้านว่า "ลูกฆ่าแม่"
ชาวป่าชาวนาชาวไร่เข้าใจธรรมชาติพืชพรรณเหล่านี้ดี ด้วยสิ่งที่ได้มามักจะต้องแลกกับการสูญเสียเสมอ
ต้นไม้ที่เพิ่งปลูกออกลูกไว หรือต้นแก่ ๆ อายุมาก ออกลูกดกผิดปกติ ไม่ใช่ไปดีใจ ให้รู้ไว้ มันเป็นธรรมชาติของต้นไม้ที่ไม่สมบูรณ์ มันกำลังจะตาย มันรู้ตัวของมัน มันจึงออกลูกเพื่อสืบทอดเชื้อพันธุ์ของมัน...”
ดาบแดง คนมอญบ้านทุ่งเข็น สุพรรณบุรี (22 สิงหาคม 2559)
ต้นลานแก่จัดออกลูกเต็มต้นล้นคอ (ภาพ: medthai.com)
ลูกลาน (ภาพ: medthai.com)
อายุของ "ลาน" เทียบได้กับชีวิตหนึ่งของคน ในอดีตต้นลานสร้างประโยชน์แก่คนเรามากมายทั้งทางโลกทางธรรมดังกล่าวแล้ว และเมื่อถึงเวลาตายก็ยังประโยชน์ และไม่ลืมที่จะฝากลูกให้สานต่อคุณประโยชน์ต่อไปไม่รู้จบ
1
คนมอญประทับในประโยชน์ของลาน ทุกครั้งเมื่อลานยืนต้นตาย เท่ากับชุมชนหมู่บ้านแห่งนั้นได้สูญเสียปูชนียบุคคลไปหนึ่งชีวิต ชาวบ้านและพระสงฆ์จะร่วมกันประกอบพิธีศพ จัดการฌาปนกิจ เฉลิมฉลอง มหรสพสมโภชน์ไม่ต่างจากประเพณีเผาศพพระอริยสงฆ์ เพื่อส่งพระกลับสวรรค์รูปหนึ่งทีเดียว...อย่างไรก็ตาม ผู้เขียนเพียงแต่ได้ยินได้ฟังเพียงเรื่องเล่าจากผู้หลักผู้ใหญ่คนมอญทั้งในเมืองมอญและเมืองไทย ยังไม่มีโอกาสได้เห็นพิธีดังกล่าว หากชุมชนใดประกอบพิธีดังกล่าวนี้ขึ้น ผู้เขียนก็ปรารถนาจะได้เห็นด้วยตาสักครั้ง
คัมภีร์ใบลานภาษามอญ (ภาพ: library.stou.ac.th)
ประคำลูกลาน (ภาพ: เพจประคำมอญ)
"ลูกลาน" เป็นของอร่อย ไม่ค่อยมีใครยอมปล่อยให้ลูกลานแก่จัดร่วงหล่มจมดินและงอกต้นแตกหน่อสืบต่อเผ่าพันธุ์ ในปัจจุบันเราจึงมักจะเห็น "นักล่าลูกลาน" ทำหน้าที่เก็บรวบรวมพวกมันส่งให้แม่ค้าแปรรูปเป็นขนมหวานวางขายอยู่ในตลาด
"นักล่าลูกลาน" มักขับรถตระเวนตามชนบทภาคกลางของไทยแถบเพชรบุรี สมุทรสาคร สมุทรสงคราม นครปฐม ปทุมธานี อยุธยา ราชบุรี และกาญจนบุรีที่มีต้นลานมาก คอยสอดส่ายสายตาดูต้นลานแก่ที่เริ่มติดดอก เข้าไปเจรจาเหมาต้นกับเจ้าของ กี่หมื่นกี่พันก็ตามแต่ตกลงพูดคุยกัน นักล่าลูกลานเหล่านี้รู้ระยะเวลาติดดอกออกลูกของลานดี ถึงเวลาก็จะเข้ามาเก็บลูกลานที่เหมาไว้ และจ่ายเงินให้โดยที่เจ้าของไม่ต้องออกแรง เก็บไปชนิดแทบจะไม่เหลือเล็ดรอดสายตา ไม่เหลือให้ดูต่างหน้าและสืบทอดสายเลือดแม่ของมันแม้แต่เม็ดเดียวเช่นกัน
ลูกลานลอยแก้ว 2 กล่องจากตลาดรวมกันแล้วได้ลูกลานประมาณ 30 เม็ด
วันนี้ได้กินลูกลานเพราะไม่เชื่อแม่ค้าที่ว่าช่วงนี้ไม่ใช่ฤดูลูกลาน เดินหาสักพักก็เจอร้านขายลูกชิด ลูกจาก และลูกลานในตลาดนัดลานจอดรถหน้าวัดหลวงพ่อบ้านแหลม (วัดเพชรสมุทรวรมหาวิหาร) ลูกลานลอยแก้วกล่องหนึ่ง 40 บาทมีลูกลาน 15 ลูก นอกนั้นเป็นน้ำ แม้จะเป็นพืชตระกูลปาล์มเหมือนกัน แต่ลูกลานทรงกลมดิกสีขาวใสน่ารัก เคี้ยวหนึบ เนื้อแน่นกว่าลูกชิด ลูกจาก และลูกตาล...ราคาไม่ถูก แต่เข้าใจได้เพราะลูกลานเป็นของหายาก รสชาติสมราคา
โฆษณา