จ เอ๋ย จ จาร
ปัจจุบันหลายคนมองว่าการทำหนังสือใบลาน เป็นเรื่องของอดีตที่รางเลือน แต่ในขณะเดียวกันก็มีคนบางกลุ่มที่ยังคงรักและสืบสานวัฒนธรรมการสร้างหนังสือใบลานให้คงอยู่ แม้ขั้นตอนอาจเปลี่ยนแปลงไปบ้างตามยุคสมัย แต่ผลลัพธ์ที่ได้นำมาซึ่งหนังสือใบลานอันงดงามเฉกเช่นภูมิปัญญาแต่ครั้งโบราณกาล
ต้นลานเป็นพันธุ์ไม้ยืนต้นในตระกูลปาล์ม ชนิดที่พบในภาคเหนือและนิยมนำมาจารหนังสือ คือ “ลานวัด” บางแห่งเรียกว่า “ลานใหญ่” เป็นไม้สูงต้นเดี่ยว ใบมีขนาดใหญ่เป็นรูปพัด มีร่องเป็นแฉก แผ่กว้างเป็นชั้น ๆ ก้านใบมีลักษณะเป็นฟันเลื่อย
ใบลานที่จะนำมาจารนำมาจากต้นลานที่โตเต็มที่อายุเฉลี่ยประมาณ ๒๐-๔๐ ปี นิยมตัดในช่วงฤดูหนาวราวเดือนพฤศจิกายน - มกราคมโดยเลือกตัดใบลานชั้นที่ ๒-๓ จากยอด จะได้ใบลานที่ไม่อ่อนไม่แก่จนเกินไป ผิวลานจึงเนียนเรียบเพราะเส้นใยในเนื้อลานยังไม่เหนียวมากจึงทำให้สามารถจารได้ง่าย อีกทั้งเมื่อใบลานแห้งก็จะไม่กรอบเปราะหรือแตกหักง่าย
เลือกลาน & ตัดลาน (DTP)
นำใบลานที่ตัดแล้วมาเจียนใบออกจากก้าน ควรทำขณะที่ใบยังสดอยู่ ตัดส่วนปลายใบออก จะได้แผ่นลานสี่เหลี่ยมผืนผ้ายาวเลือกใบที่มีขนาดใกล้เคียงกันนำมาขดม้วนต่อกันกันให้กลมเป็นก้อน
ก้อนหนึ่งมีประมาณ 6-10 ใบแล้วแต่ขนาด ใช้ตอกหรือ ก้านลานรัดให้แน่น นำไปแช่น้ำไว้เพื่อคงความสดไม่ให้เนื้อใบแตกเป็นริ้ว
ฉีกลาน & ม้วนลาน (DTP)
นำม้วนใบลานไปต้มกับน้ำหรือน้ำซาวข้าวด้วยไฟแรงปานกลางค่อนวันหรือเต็มวัน อาจใส่ใบมะขาม ส้มป่อย ขมิ้น เพื่อให้สีออกมาสวยงาม เมื่อต้มเสร็จนำม้วนใบลานไปคลี่ขัดล้างเอาเมือกออกทีละใบจนสะอาด
เจาะรูที่ปลายใบข้างหนึ่งเพื่อร้อยใบลานเป็นพวง นำไปแขวนตากให้แห้งสนิท จะได้ใบลานสีขาวเผือดบิดเป็นเกลียว จากนั้นนำใบลานไปม้วนเป็นก้อนอีกครั้ง โดยพลิกม้วนกลับด้านกับตอนที่นำไปต้มเพื่อให้ใบลานคืนตัว
ต้มลาน & ตากลาน (DTP)
เมื่อจะใช้งานนำม้วนใบลานมาคลี่ออก นำไม้ประกับมาทาบ ใช้มีดตัดใบส่วนที่เกินออกให้เสมอขอบ จากนั้นเจาะรูบนใบลานด้านซ้ายและด้านขวาด้วยวัสดุปลายแหลมเพื่อทำรูร้อย
นำแผ่นลานที่เจาะรูแล้วมาเสียบใส่ขนอบประกบด้านหน้าและด้านหลังบีบให้แน่น แล้วใช้มีดเจียนและไสเก็บขอบให้เรียบ บางครั้งใช้วิธีลนไฟหรือนำแผ่นเหล็กร้อนมานาบเพื่อไม่ให้ขอบลุ่ยเป็นขุย
เจาะรูเก็บขอบใบลาน (DTP)
ก่อนจารต้องตีเส้นบรรทัดเป็นแนวก่อน โดยใช้กรอบไม้สี่เหลี่ยมผืนผ้าที่มีเส้นด้ายขึงตามจำนวนบรรทัดที่ต้องการ ใช้ ลูกประคบลูบน้ำหมึกไปบนเส้นด้าย วางกรอบไม้บนแผ่นลาน สำหรับใบลานที่มี 5 บรรทัด จะวางให้ด้ายเส้นที่ 3 อยู่เหนือ รูร้อยลาน ดีดเส้นด้ายขึ้นลงซ้ำ ๆ จนปรากฏรอยเส้นบรรทัด ทำเช่นนี้ทั้งด้านหน้าและด้านหลังของแผ่นลาน
หลังจากดีดเส้นบรรทัดแนวนอนแล้ว จะดีดเส้นคู่แนวตั้งระหว่างรูร้อยลาน เพื่อเว้นระยะระหว่างเนื้อความและรูร้อยลาน ทิ้งไว้ 2-3 วัน จนกว่าหมึกจะแห้งจึงจะนำไปจารได้
ตีเส้นใบลานก่อนนำไปจาร (DTP)
การเขียนหนังสือบนใบลานตามแบบโบราณจะใช้อุปกรณ์เรียกว่า “เหล็กจาร” ปลายทำด้วยเหล็กซึ่งต้องลับให้คมอยู่เสมอ เส้นอักษรจึงออกมาสวยงามคมชัด ไม่เป็นเสี้ยน เวลาเขียนผู้จารจะหงายมือซ้ายบนเข่าที่ชันขึ้นมาข้างหนึ่งประคองให้แผ่นลานที่สอดไว้กับหมอนรองจารอยู่ระหว่างนิ้วโป้งและนิ้วชี้
ส่วนมือขวาจับเหล็กจารที่มีปลายเป็นเหล็กแหลม ลักษณะคล้ายการจับ ดินสอหรือปากกา ใช้นิ้วหัวแม่มือซ้ายรองรับเหล็กจารและเป็นตัวกำหนดทิศทางการเขียนให้เหล็กจารขูดลงไปในเนื้อลาน เป็นรอยตัวหนังสือ จารจากซ้ายไปขวาให้ตัวอักษรอยู่ใต้เส้นบรรทัด
จารอักษรลงบนแผ่นลาน (DTP)
เมื่อจารเสร็จเรียบร้อย จะลบหน้าลาน โดยใช้ลูกประคบชุบน้ำหมึกลูบผ่านรอยจาร ให้สีดำของน้ำหมึกไหลซึมลงไปตามเส้นอักษร จากนั้นนำทรายร้อนมาโรยลงบนแผ่นลาน ขัดไปทางเดียวกันหลาย ๆ ครั้ง
ความหยาบของทรายจะขัดเสี้ยนของใบลานออกทำให้ ผิวหน้าลานเรียบเนียน ส่วนความร้อนจะลบสีดำส่วนที่อยู่นอกรอยจารออกเหลือเฉพาะตรงส่วนร่องจารที่น้ำหมึกไหลซึมและฝังติดอยู่กับเส้นอักษรนั้น ปรากฏเป็นเส้นสีดำ อ่านได้ชัดเจน
ลบดำหน้าแผ่นลานและทาลัก (DTP)
นำคัมภีร์ไปตกแต่งขอบให้สวยงาม แบ่งคัมภีร์เป็นผูก เรียงเนื้อหาตามลำดับ แล้วจึงนำไปเข้ามัดโดยใช้ไม้ประกับประกบหน้าหลัง ห่อด้วยผ้าห่อคัมภีร์ที่มัดด้วยเชือก เป็นปล้อง ๆ เสียบป้ายฉลาก กำกับรายละเอียดไว้หน้ามัดเป็นลำดับสุดท้าย
ตัวอย่างของมัดคัมภีร์ใบลานที่เสร็จสมบูรณ์ (DTP)
ติดตามความรู้เนื้อหาสาระดีๆ ได้ที่
Website : https://www.mps-center.in.th
Youtube : https://youtube.com/c/MPSCChannel
Twitter : https://twitter.com/MPSCchannel
Blockdit : https://www.blockdit.com/dhammachai_tipitaka
- 4
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
