นิทรรศการแผ่นเสียงในสยาม ณ หอสมุดแห่งชาติ
จั่วหัวมาแบบนี้ น้อง ๆ หลัก 10-20 หลายคนอาจสงสัยว่า “แผ่นเสียง” คืออะไร ในยุคสตรีมมิ่งกำลังครองใจวัยรุ่นและคนยุคปัจจุบัน เพียงกดคลิกหน้าจอก็ได้เพลิดเพลินกับเสียงเพลงแล้ว ทว่าท่ามกลางความสะดวกสบายนี้กลับมีกลุ่มคนที่ยังโหยหาอารมณ์ละเมียดละไมขณะค่อย ๆ หยิบ ค่อย ๆ เลือกแผ่นบรรจงวางลงบนเครื่องเล่นหน้าตาไม่เคยล้าสมัยเหล่านี้อยู่
ก่อนจะไปถึงตรงนั้น เรามาตั้งคำถามกันก่อนว่าแผ่นเสียงคือสิ่งใด เกิดขึ้นเมื่อใดในประเทศไทย ใครคือนักร้องไทยคนแรกที่ได้บันทึกเสียงร้องของตัวเองลงบนแผ่นเสียง วิวัฒนาการของแผ่นเสียงประเภทต่างๆ ในประเทศไทยมีความเป็นมาอย่างไร คำตอบทั้งหมดนี้เราสามารถค้นหาได้ง่ายมากในพื้นที่เล็ก ๆ แต่อัดแน่นด้วยรายละเอียด ในนิทรรศการ “แผ่นเสียงในสยาม” ณ ห้องสมุดดนตรีทูลกระหม่อมสิรินธร สำนักหอสมุดแห่งชาติ
นิทรรศการจัดที่ชั้น 1 หอสมุดดนตรีทูลกระหม่อมสิรินธร บริเวณเดียวกับหอสมุดแห่งชาติ
เนื้อหาในนิทรรศการแบ่งออกเป็น ๔ ส่วน ส่วนที่ ๑ แรกมีแผ่นเสียงในสยาม เล่าประวัติความเป็นมาของการกำเนิดแผ่นเสียง และการบันทึกเสียงยุคแรกในสยาม แผ่นเสียงครั่ง ตราแผ่นเสียงที่ผลิตขึ้นโดยคนไทยในยุคแรก “หม่อมส้มจีน” นักร้องสตรีไทยคนแรกที่บันทึกเสียงลงแผ่นเสียง และแผ่นเสียงปาเต๊ะเพลงไทย
กระบอกเสียงเข้ามาสู่ประเทศไทยในสมัยรัชกาลที่ ๕ จากหลักฐานที่นาย ต.เง็กชวน บันทึกไว้ว่าได้เห็นและฟังเพลงจากกระบอกเสียงเมื่อ พ.ศ. ๒๔๓๗ โดยมีผู้นำเข้ามาเปิดในงานโกนจุก ณ ตำบลบ้านใหม่ อำเภอเมือง จังหวัดฉะเชิงเทรา นอกจากหลักฐานการบันทึกเสียงในไทยแล้ว ยังปรากฏหลักฐานการบันทึกเสียงวงดนตรีไทยของคณะนายบุศย์ มหินทร์ ลงกระบอกเสียง ณ ประเทศเยอรมนี เมื่อ พ.ศ. ๒๔๔๓
เดินเข้ามาจะเห็นการจัดแสดงเรียบง่าย สะอาดสะอ้าน เข้าใจง่าย ชมเพลิน
ต่อมาจึงเริ่มมีการบันทึกเสียงลงแผ่นเสียงครั้งแรก ณ วังบ้านหม้อ ซึ่งเป็นที่ตั้งของกรมมหรสพหลวงในสมัยรัชกาลที่ ๕ ในระยะแรกเป็นการบันทึกเสียงลงบนกระบอกเสียงแล้วนำไปอัดลงแผ่นเสียงครั่งที่ต่างประเทศ และนำกลับเข้ามาจำหน่ายที่สยาม แผ่นเสียงครั่งที่นำเข้ามาจำหน่ายตราแรกในสยามคือ ตราอรหันต์ ตราที่สองคือ ตราปาเต๊ะ
ปลายรัชกาลที่ ๖ มีการผลิตแผ่นเสียงโดยคนไทย มี ๔ ตรา ได้แก่ ตรากระต่าย ตรากรอบพักตร์สีทอง ตราเศรณี และตราศรีกรุง หลังการเปลี่ยนแปลงการปกครอง พ.ศ. ๒๔๗๕ แผ่นเสียงเพลงไทยสากลเกิดขึ้นแทนที่แผ่นเสียงไทยเดิม มีบริษัทและห้างแผ่นเสียงของคนไทยเกิดขึ้นจำนวนมากและได้รับความนิยมอย่างแพร่หลาย
ถ้าน้อง ๆ นึกหน้าตา “กระบอกเสียง” ไม่ออก ตรงนี้มีจัดแสดงตัวจริงเสียงจริงของกระบอกเสียงและแผ่นเสียงหลายขนาดให้ชม การบันทึกเสียงใช้วิธีไขลานให้ท่อทรงกระบอกหมุนไปแล้วผู้ขับร้องจะร้องเพลงกรอกลงไปทางลำโพง เสียงที่เข้าทางลำโพงจะไปสั่นที่เข็ม ซึ่งจะขุดลงไปบนขี้ผึ้งบนรูปทรงกระบอกให้เกิดเป็นร่องเสียงขึ้น
หน้าตากระบอกเสียง
เริ่มต้นตั้งแต่ส่วนหัวของกระบอกไปจบลงที่ปลายอีกข้างเป็นอันเสร็จการบันทึก เมื่อจะนำมาเปิดฟังก็นำกระบอกเสียงนั้นมาหมุนด้วยเครื่องไขลานเช่นเดียวกัน แล้วใช้เข็มขูดลงไปบนร่องที่ได้บันทึกไว้ เสียงเพลงก็จะออกมาทางลำโพงเดียวกับที่เคยใช้บันทึกเสียง
ที่น่าสนใจคือ หม่อมส้มจีน นักร้องหญิงไทยคนแรกที่บันทึกเสียง เกิดในปลายรัชกาลที่ ๔ เป็นภรรยาของพระยาราชานุประพันธ์ (สุดใจ บุนนาค) และเป็นศิษย์ของพระยาประสาน ดุริยศัพท์ (แปลก ประสานศัพท์) เป็นนักร้องหญิงที่มีเสียงเล็กแหลม ร้องเพลงได้ชัดถ้อยชัดคำ และมีลีลาการเอื้อนที่ละเอียดลออหมดจด มีชื่อเสียงในการร้องเพลงสามชั้น
เดินต่อมาดูส่วนที่ ๒ ใกล้ ๆ กัน จากแผ่นเสียงครั่งสู่แผ่นเสียงไวนิล กล่าวถึง พัฒนาการการบันทึกเสียงจากแผ่นเสียงครั่ง สู่แผ่นเสียงไวนิล และแผ่นเสียงไวนิลประเภทต่าง ๆ บริเวณนี้จะมีแผ่นเสียงครั่ง และแผ่นไวนิล วางให้ชมมากมาย ออกแบบปกได้สวยงามมีเสน่ห์ บ่งบอกบุคลิกที่ต้องการจะสื่อสารได้ชัดเจน
หน้าตาแผ่นเสียง
ส่วนที่ ๓ แผ่นเสียงสำคัญในสยาม อธิบายถึงแผ่นเสียงเพลงสำคัญของชาติ แผ่นเสียงเพลงพระราชนิพนธ์ในรัชกาลที่ ๙ แผ่นเสียงเพลงไทยของกรมศิลปากร แผ่นเสียงเพื่อการศึกษา และรางวัลแผ่นเสียงทองคำพระราชทาน
น้อง ๆ รู้หรือไม่ว่าเพลงสำคัญของชาติมีเพลงอะไรบ้าง ผู้เขียนเพิ่งรู้ครบถ้วนจากในนิทรรศการครั้งนี้เอง ปัจจุบันเพลงสำคัญของชาติที่รัฐบาลไทยจัดให้มีความสำคัญในระดับชาติ มีจำนวน ๘ เพลง ได้แก่ เพลงชาติ เพลงสรรเสริญพระบารมี เพลงมหาชัย เพลงมหาฤกษ์ เพลงสดุดีมหาราชา เพลงภูมิแผ่นดินนวมินทร์มหาราชา เพลงสดุดีจอมราชา และเพลงสดุดีพระแม่ไท
การบันทึกเสียงเพลงพระราชนิพนธ์ครั้งแรก มีขึ้นเมื่อ พ.ศ. ๒๔๙๒ โดยบริษัทแผ่นเสียงนำไทยบันทึกเสียงลงแผ่นเสียงครั่งตราสุนัข หน้าสีขาวพิเศษ ตัวหนังสือสีทอง แผ่นเสียงเพลงพระราชนิพนธ์ชุดแรกนี้มี ๒ แผ่น ประกอบด้วย เพลงสายฝน ใกล้รุ่ง ชะตาชีวิต และยามเย็น ขับร้องโดยศิลปินที่มีชื่อเสียงและบรรเลงโดยวงดนตรีสากลกรมโฆษณาการ ต่อมาบริษัทแผ่นเสียงอื่น ๆ ได้ขอพระบรมราชานุญาตบันทึกเสียงเพลงพระราชนิพนธ์ลงแผ่นเสียงอีกหลายแห่ง
หน้าตาเครื่องเล่นแผ่นเสียงที่ดูไม่ล้าสมัยเลย วางเป็นเฟอร์นิเจอร์เก๋ๆ ในบ้านก็ยังได้
ก่อนโลกเราจะมีการเรียนออนไลน์ พอดแคสต์ และช่องยูทูป เราเคยมี แผ่นเสียงเพื่อการศึกษา ซึ่งกระทรวงศึกษาธิการได้จัดทำขึ้นเผยแพร่เพื่อใช้ประกอบบทเรียนและเสริมหลักสูตรในรายวิชาต่าง ๆ เช่น แผ่นเสียงการอ่านทำนองเสนาะสำหรับใช้ประกอบแบบเรียนวรรณคดีและภาษาไทย แผ่นเสียงสำหรับบทเรียนภาษาอังกฤษ แผ่นเสียงเพลงเด็ก แผ่นเสียงเพลงสำหรับฝึกหัดการเต้นตามจังหวะ เพื่อใช้เสริมหลักสูตรวิชาดนตรีและนาฏศิลป์ เป็นต้น
สำหรับเพลงเด็กที่ใช้ประกอบการเรียนการสอนซึ่งรู้จักกันอย่างแพร่หลาย คือ เพลงช้าง แต่งโดย คุณหญิงชิ้น ศิลปะบรรเลง ใช้ทำนองเพลงไทย คือ เพลงพม่าเขว เป็นเพลงร้องสำหรับเด็กที่เผยแพร่ผ่านรายการวิทยุโรงเรียน ซึ่งเป็นบทเรียนในหลักสูตรของกระทรวงศึกษาธิการ เพลงช้างนี้ได้รับการยกย่องและคัดเลือกให้เป็นเพลงประเทศภาคพื้นเอเชีย โดยศูนย์วัฒนธรรมแห่งเอเชียเพื่อสหประชาชาติ ยูเนสโก (ACCU : Asian Cultural Centre for UNESCO)
แผ่นเสียงเพลงเด็ก และผู้ประพันธ์เพลงข้างที่เรารู้จักกันดี
เช่นเดียวกัน ก่อนจะมีรายการประกวดและมอบรางวัลต่าง ๆ ประเทศเราเคยมี รางวัลแผ่นเสียงทองคำพระราชทาน รางวัลอันเป็นเกียรติยศสูงสุดของศิลปินเพลง ศิลปินผู้ผ่านการคัดเลือกจะได้เข้าเฝ้าเพื่อรับพระราชทานรางวัลแผ่นเสียงทองคำจากพระบาทสมเด็จพระเจ้าอยู่หัว รัชกาลที่ ๙ รางวัลนี้มีที่มาจากการจัดรายการอันดับเพลงไทยสากลยอดนิยมประจำสัปดาห์ของสถานีวิทยุกองพลที่ ๑ รักษาพระองค์ เพื่อสนับสนุนและส่งเสริมให้วงการเพลงไทยเกิดความตื่นตัวในการสร้างสรรค์ผลงานให้ดียิ่งขึ้น
ส่วนที่ ๔ การกลับมาของแผ่นเสียง กล่าวถึงการกลับมาได้รับความนิยมของแผ่นเสียงอีกครั้งในยุคปัจจุบัน พบว่าในปี พ.ศ. ๒๕๖๓ แผ่นเสียงมียอดผลิตมากกว่าแผ่นซีดีเป็นครั้งแรกในรอบ ๓๕ ปี มีเครื่องเล่นหน้าตาสวยงามร่วมสมัยผลิตออกมาให้นักสะสมและผู้ชื่นชอบได้เลือกสรรเป็นของตกแต่งบ้านอีกด้วย
ว่ากันว่าสาเหตุของการที่แผ่นเสียงกลับมาได้รับความนิยมอีกครั้งน่าจะเป็นเพราะคุณค่าทางศิลปวัตถุและสุนทรียภาพทางดนตรี การฟังเพลงจากเครื่องเล่นแผ่นเสียงทำให้หวนคิดถึงบรรยากาศในอดีต จากเสน่ห์ของเสียงที่ถูกสรรค์สร้าง ตั้งแต่กระบวนการบันทึกเสียงลงบนแผ่นเสียงด้วยระบบอนาล็อกที่ให้เสียงเป็นธรรมชาติ นุ่มนวล คมชัด และมีรายละเอียดของเสียงที่ต่างจากไฟล์เสียงดิจิทัล
การออกแบบลวดลายบนแผ่นเสียงสวยงาม เหมาะสะสม
รวมถึงศิลปะการออกแบบปกแผ่นเสียงอันสวยงาม แฝงความหมาย และสะท้อนเรื่องราวของศิลปินที่น่าสนใจ ยิ่งทำให้แผ่นเสียงกลายเป็นงานอดิเรกที่นำไปสู่คลังแห่งประวัติศาสตร์ทรงคุณค่า
เครื่องเล่นแผ่นเสียงขนาดเล็ก
นิทรรศการขนาดเล็กแต่เนื้อหากระชับ ถี่ถ้วน เข้าใจง่าย ใช้เวลาไม่มากนี้ จัดแสดงให้ชมฟรี ณ ชั้น ๑ อาคารห้องสมุดดนตรีทูลกระหม่อมสิรินธร สำนักหอสมุดแห่งชาติ เปิดให้ชมวันจันทร์ - วันเสาร์ เวลา ๐๙.๐๐ - ๑๖.๐๐ น.
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
