โรค "ห่า" คือโรคอะไรกันแน่
คำว่า "ห่า" หรือห่าลง แท้จริงแล้วไม่ใช่คำหยาบ แต่เป็นคำที่อยู่คู่กับสังคมและวัฒนธรรมไทยมาอย่างช้านาน และมีการใช้ในหลายยุคหลายสมัย จนทำให้เกิดความสับสนว่า ห่า หมายถึงโรคอะไร มีหลายกระแสบอกว่าเป็นอหิวาตกโรค หรือไข้ทรพิษ ที่ระบาดในสมัยกรุงศรีอยุธยา ตลอดจนสมัยตนรัตนโกสินทร์
แท้จริงแล้ว คำว่า “โรคห่า” หรือ “ห่ากินเมือง” พจนานุกรมราชบัณฑิตยสถานนิยามว่า “ห่า” คือผีชนิดหนึ่งที่นำโรคร้ายมาสู่บ้านเมือง จึงใช้เรียกโรคระบาดใหญ่ๆ เช่น อหิวาตกโรค กาฬโรค ในสมัยโบราณ คำว่าห่ามักใช้กับโรคระบาดร้ายแรงที่แพร่กระจายเร็วและคร่าชีวิตคนจำนวนมากในเวลาอันสั้น
ในแง่นี้เอง แม้แต่การระบาดของ COVID-19 ที่ผ่านมาไม่นานนี้ ก็อาจเรียกว่าเป็น "ห่าลง" ได้เช่นกัน
"ห่าลง" ในบริบทแต่และยุคสมัยนั้นก็มีความแตกต่างกัน แต่ผู้คนในแต่ละยุค ไม่ทราบว่าห่าแต่ละครั้ง มีความแตกต่างกันอย่างไร ในยุคนั้นยังไม่มีหลักคิดเรื่องเชื้อโรคด้วยซ้ำ ทำให้เกิดความเข้าใจผิดว่า "โรคห่า" คือโรคใดโรคหนึ่งเท่านั้น
ในช่วงก่อนสถาปนากรุงศรีอยุธยา พระบาทสมเด็จพระรามาธิบดีที่ ๑ (พระเจ้าอู่ทอง) ได้ย้ายเมืองหนีโรคห่าที่ระบาดในเมืองอู่ทองเดิม โดยอาการคือมีบวมใหญ่ตามต่อมน้ำเหลือง คล้ายไข่ไก่หรือผลส้ม แล้วมีไข้สูงและเสียชีวิต ซึ่งโรคห่าในครั้งนั้น หมายถึง อหิว่าตกโรค
ในขณะเดียวกัน สมัยสมเด็จพระนเรศวรมหาราช ก็มีการระบาดของโรคห่า จนเป็นสาเหตุให้พระองค์สวรรคตในบางหลักฐาน ซึ่งการวิเคราะห์ในชั้นหลังก็พบว่าโรคห่าในสมัยนั้นหมายถึง กาฬโรคชนิดบวมต่อมน้ำเหลือง (bubonic plague) ซึ่งมาจากเส้นทางการค้าระหว่างจีน–พม่า–อยุธยา
จนกระทั่งในช่วงปลายอยุธยา ในรัชกาลพระเพทราชา เกิดโรคระบาดครั้งใหญ่ของไข้ทรพิษ จนมีผู้เสียชีวิตถึงประมาณ 80,000 คน(ข้อมูลจากบางแหล่ง)
ต่อมาในสมัยรัตนโกสินทร์ตอนต้น ก็มีโรคอหิวาตกโรคระบาดบ่อยครั้ง. ครั้งสำคัญคือในรัชกาลที่ 2 เกิดอหิวาตกโรคระบาดหนักในกรุงเทพฯ ประชาชนล้มตายจำนวนมาก พระบาทสมเด็จพระพุทธเลิศหล้านภาลัยจึงโปรดให้จัดพระราชพิธีอาพาธพินาศ พร้อมประกาศห้ามฆ่าสัตว์ และประกาศให้ประชาชนอยู่แต่ในบ้าน (Social Distancing แบบก่อนกาล)
ในรัชกาลที่ 5 ยังคงเกิดอหิวาตกโรคบ้างแต่เริ่มใช้หลักการแพทย์ตะวันตกจัดการ เช่น โปรดให้แจกจ่ายยาต้านอหิวาต์และจัดตั้งโรงพยาบาลชั่วคราว ช่วยควบคุมการระบาดได้ภายในเวลาหกสัปดาห์
ดังนั้น เราจะเห็นได้ว่า โรคห่า ในมุมมองไทยจึงเป็นคำโบราณที่ใช้อธิบายโรคระบาดใหญ่ ที่แพร่เร็วและคร่าชีวิตคนจำนวนมาก ซึ่งก็มีความแตกต่างกันในบริบทของแต่ละยุคสมัย ไม่ใช่การเจาะจงโรคใดโรคหนึ่งเพียงเท่านั้น
อ้างอิง
- 2
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
