เภสัชกร ชวนคุย ฮอร์โมนเอสโตรเจนเกี่ยวอะไรกับการเรียนรู้ของเรา
ถ้าพูดถึงเอสโตรเจน หลายคนคงนึกถึงเรื่องประจำเดือน การตั้งครรภ์ หรือวัยทองใช่ไหมครับ? ใครที่คิดแบบนั้น...ก็ไม่ผิดหรอกครับ แต่จริงๆ แล้วฮอร์โมนตัวนี้มัน "ว้าว" กว่าที่เราคิดเยอะเลย เพราะมันไม่ได้ทำงานแค่ในระบบสืบพันธุ์เท่านั้น แต่มันยังเป็นตัวบงการสำคัญที่ส่งผลต่อสมองและการเรียนรู้ของเราด้วย
วันนี้ผมจะพาไปดูงานวิจัยระดับโลกที่ตีพิมพ์ในวารสาร Nature Neuroscience ที่เขาไปค้นพบว่า การขึ้นๆ ลงๆ ของเอสโตรเจนตามรอบเดือนเนี่ย มันส่งผลต่อการตัดสินใจและการเรียนรู้ของเราอย่างไม่น่าเชื่อเลยล่ะครับ
เอสโตรเจนกับ "โดปามีน" สองคู่หูที่ทำให้เราอยากได้รางวัล
ก่อนจะไปถึงเรื่องการเรียนรู้ เราต้องรู้จักกับพระเอกอีกตัวก่อน นั่นคือ "โดปามีน" (Dopamine) ครับ โดปามีนเนี่ยเป็นสารสื่อประสาทที่หลายคนรู้จักในฐานะ "สารแห่งความสุข" หรือรางวัลแต่ในทางวิทยาศาสตร์แล้ว มันมีหน้าที่สำคัญในการส่งสัญญาณที่เรียกว่า "Reward Prediction Error" (RPE) หรือความผิดพลาดในการคาดการณ์รางวัล
RPE มันทำงานยังไง? ลองนึกภาพตามผมนะครับ...คุณคาดหวังว่าจะได้รางวัล 10 บาท แต่พอได้จริงๆ 15 บาท ส่วนต่าง +5 บาทนี่แหละคือ RPE ที่เป็นบวก สมองที่แสนฉลาดของเราก็จะใช้สัญญาณนี้ในการอัปเดตว่า "เฮ้ย! การกระทำเมื่อกี้มันดีนะ คราวหน้าทำอีก" แต่ถ้าคุณได้แค่ 5 บาท ส่วนต่าง -5 บาท ก็คือ RPE ที่เป็นลบ สมองก็จะบอกว่า "คราวหน้าเปลี่ยนวิธีเถอะ"
งานวิจัยนี้เขาพบว่า เอสโตรเจน โดยเฉพาะ 17β-estradiol ซึ่งเป็นตัวที่ทรงพลังที่สุดเนี่ย มันเข้าไปปรับจูนระบบโดปามีนในสมองส่วนที่เรียกว่า "นิวเคลียส แอคคัมเบนส์ คอร์" (NAcc) ซึ่งเป็นศูนย์กลางของการให้รางวัลและการเรียนรู้ของเราเลยครับ
ช่วงไหนของรอบเดือนที่สมอง "พร้อมเรียนรู้" ที่สุด?
นักวิจัยเขาทำการทดลองกับหนูทดลองเพศเมีย (ซึ่งมีรอบเดือนคล้ายมนุษย์) แล้วพบความจริงที่น่าทึ่งมากๆ ครับ
เขาพบว่าในช่วงที่ฮอร์โมนเอสโตรเจนพุ่งสูงขึ้นตามธรรมชาติ นั่นคือช่วง "โปรเอสตรัส" (Proestrus) ซึ่งเป็นช่วงก่อนการตกไข่ (ถ้าเทียบกับคนก็คือช่วงที่ฮอร์โมนกำลังพีค) เนี่ย หนูทดลองจะแสดงพฤติกรรมการเรียนรู้ที่ว่องไวขึ้นอย่างชัดเจน
พูดง่ายๆ คือ ความไวในการเรียนรู้ของพวกมันจะเพิ่มขึ้นอย่างมาก พวกมันจะปรับพฤติกรรมให้เข้ากับสถานการณ์รางวัลที่เปลี่ยนไปได้อย่างรวดเร็วมาก เมื่อเทียบกับช่วงที่ฮอร์โมนต่ำอย่างช่วงไดเอสตรัส (Diestrus) ซึ่งความไวในการเรียนรู้ของพวกมันจะใกล้เคียงกับหนูเพศผู้เลยล่ะครับ
และที่สำคัญคือ สัญญาณ RPE ที่สมองส่วน NAcc ปล่อยออกมาในช่วงที่เอสโตรเจนสูงนั้นมันแรงขึ้นด้วย ลองจินตนาการว่าเหมือนการเปิดลำโพงให้เสียงดังขึ้น เมื่อสัญญาณการเรียนรู้มันแรงขึ้น การปรับพฤติกรรมก็จะเกิดขึ้นได้รวดเร็วและมีประสิทธิภาพมากขึ้นนั่นเองครับ
กลไกเบื้องหลัง: เอสโตรเจน "ลด" ตัวเก็บกวาดโดปามีน
แล้วเอสโตรเจนมันทำแบบนี้ได้ยังไง? นี่คือส่วนที่น่าสนใจในเชิงเภสัชวิทยาครับ
เอสโตรเจนไม่ได้แค่สั่งให้โดปามีนหลั่งออกมามากขึ้นเท่านั้น แต่ยังเข้าไปจัดการกับ ตัวเก็บโดปามีน (Dopamine Transporter หรือ DAT) ที่อยู่บริเวณเซลล์ประสาทใน NAcc ด้วย
• DAT มีหน้าที่สำคัญในการเก็บกวาดโดปามีนที่ถูกปล่อยออกมากลับเข้าสู่เซลล์ เพื่อยุติสัญญาณและเตรียมพร้อมสำหรับการส่งสัญญาณครั้งต่อไป
• งานวิจัยพบว่า เมื่อระดับเอสโตรเจนสูงขึ้น จะมีการลดปริมาณของโปรตีน DAT ใน NAcc
ผลลัพธ์คืออะไร? ก็เหมือนกับว่าพนักงานเก็บกวาดโดปามีนมันน้อยลง โดปามีนที่ถูกปล่อยออกมาก็จะคงอยู่ในช่องว่างระหว่างเซลล์ประสาทได้นานขึ้น ทำให้สัญญาณ RPE ที่ส่งออกมานั้นแรงขึ้นและยาวนานขึ้น ซึ่งเป็นเหตุผลที่ว่าทำไมการเรียนรู้ในช่วงที่เอสโตรเจนสูงถึงมีประสิทธิภาพมากขึ้นนั่นเองครับ
งานวิจัยนี้เป็นหลักฐานที่ชัดเจนว่า ฮอร์โมนเพศหญิงเป็นมากกว่าแค่เรื่องของระบบสืบพันธุ์ มันคือตัวควบคุม ที่ทรงพลังต่อระบบประสาทและการเรียนรู้ของเราเลยล่ะครับ
สำหรับทุกคนที่อ่านมาถึงตรงนี้ ผมอยากให้จำขึ้นใจเลยนะว่า
1. ร่างกายเราแสนฉลาด การที่ฮอร์โมนมันปรับจูนการเรียนรู้ของเราได้ มันอาจจะเกี่ยวข้องกับวิวัฒนาการที่ทำให้เราพร้อมรับมือกับสถานการณ์ต่างๆ ในชีวิต
2. เรื่องยาไม่ใช่เรื่องไกลตัว ยาหลายชนิดที่เราใช้กันอยู่ (เช่น ยาคุมกำเนิด หรือยาฮอร์โมน) มีส่วนประกอบของเอสโตรเจน ซึ่งอาจส่งผลกระทบต่อระบบโดปามีนและการเรียนรู้ได้ ดังนั้น ใช้ยาเมื่อจำเป็นต้องใช้เท่านั้น และปรึกษาแพทย์หรือเภสัชกรทุกครั้งนะครับ
3. เข้าใจตัวเอง หากคุณเป็นผู้หญิงและรู้สึกว่าในบางช่วงของเดือนคุณ "หัวแล่น" เป็นพิเศษในการเรียนรู้หรือตัดสินใจเรื่องสำคัญๆ นั่นอาจเป็นเพราะเอสโตรเจนกำลังทำให้สมองคุณทำงานได้เต็มที่ก็ได้ครับ
เรื่องของสมองและฮอร์โมนเป็นเรื่องที่ซับซ้อนและน่าอัศจรรย์เสมอ การทำความเข้าใจกลไกเหล่านี้จะช่วยให้เราใช้ชีวิตได้อย่างมีคุณภาพและเข้าใจร่างกายของเราได้ดียิ่งขึ้นครับ
แหล่งอ้างอิง
1. Golden, C. E. M., Martin, A. C., Kaur, D., Mah, A., Levy, D. H., Yamaguchi, T., Lasek, A. W., Lin, D., Aoki, C., & Constantinople, C. M. (2025). Estrogen modulates reward prediction errors and reinforcement learning. Nature Neuroscience, 10.1038/s41593-025-02104-z.
- 1
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
