ประวัติสุขภาพครอบครัวกับเภสัชพันธุศาสตร์
ปกติเราใช้ประวัติสุขภาพครอบครัวหรือ Family Health History (FHH) เพื่อดูว่าเรามีความเสี่ยงจะเป็นเบาหวาน ความดัน หรือมะเร็งเหมือนคนในครอบครัวไหมใช่ไหมครับ แต่รู้ไหมว่า... ประวัติครอบครัวนี่แหละคือลายแทงที่จะบอกเราว่าร่างกายของเราจะรับมือกับยาแต่ละชนิดได้ดีแค่ไหน
ในโลกของยา มีศาสตร์ที่เรียกว่า เภสัชพันธุศาสตร์ (Pharmacogenomics หรือ PGx) ที่ศึกษาความสัมพันธ์ระหว่างยีนของเรากับการตอบสนองต่อยา ซึ่งเป็นเรื่องที่ซับซ้อน แต่ไม่ต้องกังวลครับ วันนี้ผมจะพาไปดูงานวิจัยสุดว้าวจากวารสาร Communications Medicine ที่บอกเราว่า แค่การสังเกตประวัติการใช้ยาในครอบครัว ก็สามารถช่วยให้เราใช้ยาได้อย่างปลอดภัยและตรงจุดมากขึ้นได้ เหมือนเรามีพลังพิเศษในการเลือกยาเลยล่ะครับ
ยาที่ลูกใช้... พ่อแม่ก็เคยใช้
นักวิจัยเขาไปแอบดูข้อมูลการสั่งยาจากเวชระเบียนอิเล็กทรอนิกส์ของครอบครัวชาวเอเชียใต้ในอังกฤษกว่า 600 ครอบครัว เพื่อหาคำตอบว่ายาที่ลูกใช้ พ่อแม่เคยใช้มาก่อนไหม?
ผลที่ได้คือ ประมาณ 13% ของยาที่ลูกได้รับ มีการสั่งจ่ายให้กับพ่อหรือแม่มาก่อน
ส่วนใหญ่ก็เป็นยาที่เราใช้กันบ่อยๆ ในชีวิตประจำวัน เช่น ยาปฏิชีวนะ, วัคซีน, สเตียรอยด์ หรือยาแก้แพ้ ซึ่งก็สมเหตุสมผลใช่ไหมครับ แต่สิ่งที่น่าสนใจมากๆ คือ มี 96 ครอบครัวที่ทั้งพ่อแม่และลูกเคยถูกสั่งจ่ายยา Amitriptyline (ยาต้านเศร้ากลุ่มหนึ่งที่ใช้รักษาอาการซึมเศร้าและอาการปวดบางชนิด)
Amitriptyline กับยีน CYP2C19 สัญญาณเตือนจาก "การหยุดยาเร็ว"
นักวิจัยตั้งข้อสังเกตว่า ถ้าพ่อแม่มีปัญหากับยาบางตัว ลูกก็อาจจะมีปัญหาเหมือนกัน เพราะเราได้รับยีนที่คล้ายกันมา
พวกเขาจึงกำหนดคำว่าการหยุดยาเร็วเกินไป (Premature Discontinuation) คือ การที่ผู้ป่วยหยุดใช้ยา Amitriptyline ภายใน 3 เดือนหลังเริ่มใช้ ซึ่งส่วนใหญ่มักเป็นเพราะยาไม่ได้ผล หรือ มีอาการข้างเคียงจนทนไม่ไหว (หรือที่เรียกว่า Adverse Drug Reaction - ADR)
แล้วผลลัพธ์มันน่าทึ่งขนาดไหน?
นักวิจัยพบว่า การที่พ่อแม่หยุดยาเร็ว ไม่ได้แปลว่าลูกจะหยุดยาเร็วตามเสมอไป (ความเสี่ยงเพิ่มขึ้นเล็กน้อยเท่านั้น)
แต่... มีจุดที่น่าสนใจมากๆ ซ่อนอยู่
ในครอบครัวที่ทั้งพ่อและลูกต่างก็หยุดยา Amitriptyline ภายใน 3 เดือน (พูดง่ายๆ คือ มีประวัติการหยุดยาเร็วติดต่อกัน 2 รุ่น) ลูกๆ ในกลุ่มนี้ มีโอกาสมียีนที่ทำให้ร่างกายกำจัดยาได้ช้า (Poor Metabolizer) สูงถึง 38% ซึ่งสูงกว่ากลุ่มที่ไม่มีประวัติการหยุดยาเร็วถึงเกือบ 5 เท่า
ไขความลับยีน CYP2C19 ทำไมถึงกำจัดยาช้า?
ยีน CYP2C19 เป็นเหมือนโรงงานในตับที่สร้างเอนไซม์สำหรับกำจัดยา Amitriptyline ออกจากร่างกาย
ลองนึกภาพนะครับ ถ้าเรามียีนที่ทำให้โรงงานนี้ทำงานได้ไม่ดี (คือเป็น Poor Metabolizer) เวลาเรากินยาเข้าไป ยาจะถูกกำจัดออกไปช้ามาก ทำให้ยาไปสะสมในร่างกายเยอะเกินไป จนเกิดอาการข้างเคียงได้ง่าย เช่น ง่วงซึม ปากแห้ง หรืออาการอื่นๆ ที่ทำให้เราต้องรีบหยุดยา
นี่คือข้อสรุปที่สำคัญที่สุดที่งานวิจัยนี้มอบให้เรา
ถ้าคนในครอบครัว (พ่อหรือแม่) และตัวเราเอง ต่างก็เคยมีปัญหาจนต้องหยุดยาตัวเดียวกันอย่างรวดเร็ว มันบอกเราว่าคุณมีความเสี่ยงสูงที่จะมียีนที่ทำให้ร่างกายกำจัดยาตัวนี้ได้ช้า
พูดง่ายๆ คือ แทนที่จะต้องไปตรวจยีนทุกคนให้เสียเวลาและค่าใช้จ่าย การสังเกตประวัติการใช้ยาในครอบครัว 2 รุ่นนี่แหละครับ คือตัวคัดกรองชั้นดี ที่จะช่วยให้แพทย์หรือเภสัชกรตัดสินใจได้ว่า คนนี้แหละ ควรได้รับการตรวจเภสัชพันธุศาสตร์ (PGx Testing) ก่อนเป็นอันดับแรก เพื่อปรับขนาดยาหรือเปลี่ยนไปใช้ยาตัวอื่นที่ปลอดภัยกว่า
งานวิจัยนี้ไม่ได้ซับซ้อนเลยครับ มันแสดงให้เห็นว่าประวัติสุขภาพครอบครัวด้านการตอบสนองต่อยา เป็นข้อมูลที่มีค่ามหาศาล และสามารถนำมาใช้ร่วมกับความรู้ทางพันธุกรรมเพื่อวางแผนการรักษาได้อย่างเป็นรูปธรรม
ในฐานะเภสัชกร ผมอยากจะฝากข้อคิดที่นำไปใช้ได้จริงไว้ให้ทุกคนครับ
1. อย่ามองข้ามเรื่องเล่าในครอบครัว ก่อนจะเริ่มใช้ยาใหม่ โดยเฉพาะยาที่ออกฤทธิ์ต่อระบบประสาทหรือยาที่ต้องใช้ต่อเนื่อง ลองคุยกับพ่อแม่หรือญาติสายตรงดูครับ เคยใช้ยาตัวนี้ไหม? แล้วมีปัญหาอะไรแปลกๆ หรือเปล่า? ข้อมูลเล็กๆ น้อยๆ นี้อาจช่วยให้คุณไม่ต้องเจอกับอาการข้างเคียงที่ไม่จำเป็น
2. จดบันทึก การหยุดยาเร็ว: ถ้าคุณหรือคนในครอบครัวต้องหยุดยาใดๆ ไปอย่างรวดเร็วเพราะมีอาการข้างเคียงรุนแรง หรือยาไม่ได้ผล ให้จดบันทึกไว้ และแจ้งแพทย์หรือเภสัชกรทุกครั้ง เพราะนี่คือข้อมูลทางพันธุกรรมที่ซ่อนอยู่ในประวัติการรักษาของคุณ
3. เรื่องยาเป็นเรื่องใกล้ตัวและเข้าใจได้ ไม่ต้องกลัวคำศัพท์ยากๆ อย่าง CYP2C19 หรือ Pharmacogenomics ครับ แค่เราใส่ใจในรายละเอียดเล็กๆ น้อยๆ อย่างประวัติครอบครัว ก็จะช่วยให้เราและคนที่เรารักใช้ยาได้อย่างปลอดภัยและได้รับประโยชน์สูงสุดจากการรักษาครับ
แหล่งอ้างอิง (References)
1. Magavern, E. F., Marengo, G., Megase, M., Smedley, D., & Caulfield, M. J. (2025). Family health history and pharmacogenomics show cross generation premature amitriptyline discontinuation is associated with CYP2C19 loss of-function enrichment. Communications Medicine, 5(437). https://doi.org/10.1038/s43856-025-01156-3
- 1
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
