💙 EP4/6 — แผน Zoning แบบ FBC สำหรับสองฝั่งคลองบางบาล–บางไทร
ระบบคลองใหม่ต้องเดินคู่กับ “ผังใช้ที่ดินแบบลุ่มน้ำ” ไม่ใช่แค่ขุดคลอง
คลองบายพาสบางบาล–บางไทร เป็น “โครงสร้างหลัก”
แต่สิ่งที่จะทำให้คลองทำงานได้จริง คือ
การจัดการพื้นที่สองฝั่งคลอง (Corridor Management)
เพื่อให้:
น้ำไหลได้เร็ว
ชุมชนปลอดภัย
เศรษฐกิจเกิด
ระบบลุ่มน้ำไม่ย้อนท่วม
ระบบนิเวศสร้างภูมิคุ้มกัน
เครื่องมือที่ตอบโจทย์ที่สุด คือ
Function-Based Clusters (FBC)
[ผมร่วมกับ น้อง ๆ เสนอไว้ เพื่อหวังว่าจะใช้ในงานลุ่มน้ำ 22 ลุ่มน้ำ
เราจัดทำเป็นหนังสือฝาแฝด (แจกฟรีทางออนไลน์)
“หลักการและแนวทางการจัดทำแผนแม่บทลุ่มน้ำ” และ
“คู่มือปฏิบัติ: การจัดทำแผนแม่บทลุ่มน้ำ ด้วย FBC และ SEA” โดย
กอบเกียรติ ผ่องพุฒิ • ทศพล จตุระบุล • ไชยาพงษ์ เทพประสิทธิ์ • ณัฐณิชา ผ่องพุฒิ
จาก มหาวิทยาลัยเกษตรศาสตร์ (วิทยาเขตเฉลิมพระเกียรติ จังหวัดสกลนคร และวิทยาเขตกำแพงแสน) และ มหาวิทยาลัยเทคโนโลยีราชมงคลธัญบุรี
การวิจัย FBC–SEA และหนังสือฝาแฝด ได้ต่อยอดสู่การพัฒนาหนังสือวิชาการ
“กรอบแนวคิด SEA–FBC สำหรับแผนแม่บทลุ่มน้ำแบบบูรณาการ: การออกแบบและพัฒนาเชิงนวัตกรรมเพื่ออนาคต”
(The SEA–FBC Framework for Integrated River Basin Master Planning: Innovative Approaches for Future Development)]
ผมจัด zoning สำหรับสองฝั่งคลองเป็น 5 โซนหลัก
ให้สอดคล้อง F1–F6 แต่เรียบง่ายและลงมือทำได้จริงครับ
🟦 Zone 1 — F1: พื้นที่น้ำ (Water Corridor Zone)
พื้นที่นี้คือหัวใจของคลอง กว้าง 200–300 เมตรตลอดแนว
บทบาทสำคัญ:
รองรับน้ำหลาก 300–500 ลบ.ม./วินาที
ลด peak ของลุ่มน้ำ
เป็น floodway ที่ปรับรูปแบบได้ตามสภาพอากาศ
ไม่มีสิ่งปลูกสร้าง
มีเขื่อน–คันคลองมั่นคงระดับ 1-in-100 years
องค์ประกอบ:
คลองหลัก (Main Channel)
Flood berms
Maintenance lane
พื้นที่เปิดโล่งตลอดแนว, ไม่อุดตัน
ใช้มาตรการเวนคืนแบบ “ผสมผสาน” คือ ซื้อ–เช่า–สิทธิทำกิน
เหตุผล:
ถ้าไม่มี Zone F1 คลองจะทำงานไม่เต็มประสิทธิภาพ
🟩 Zone 2 — F2: พื้นที่เกษตร Resilient สองฝั่งคลอง (Agro-Resilience Belt, 500–800 ม.)
เป็น buffer zone ที่ “ยอมรับน้ำได้”
ใช้สำหรับปลูกพืชที่ทนชื้น–ทนน้ำ เช่น
หญ้าเนเปียร์
ปลายนา
ข้าวนาปี
พืชอาหารสัตว์
ไม้ยืนต้นน้ำตื้น
พื้นที่ฟาร์มควาย–โคแบบพื้นบ้าน
บทบาท:
ลดแรงน้ำ
ช่วยซับ side-flow
ทำหน้าที่เหมือน floodplain ธรรมชาติ
เป็นพื้นที่รับน้ำฉุกเฉินก่อนเข้าสู่คลอง
ข้อห้าม:
สิ่งปลูกสร้างถาวร
โรงงาน
หมู่บ้านจัดสรร
นี่คือ “แนวกันชนเชิงระบบ” เพื่อให้คลองทำงานได้จริงครับ
🟨 Zone 3 — F3: พื้นที่เมือง–ชุมชน (Urban–Rural Transition Zone)
เหมาะกับพื้นที่ที่มีชุมชนเดิมอยู่แล้ว เช่น
บางบาล
บ้านโพธิ์
บางไทร
เส้นทางเชื่อมไปอำเภอพระนครศรีอยุธยา
บทบาท:
จัดระเบียบบ้าน–ถนน–ตลาด–โรงเรียน
ปรับแปลนเมืองให้สอดคล้องกับโครงสร้างน้ำ
ไม่ขยายสิ่งปลูกสร้างเข้าใกล้คลอง
ทำระบบระบายน้ำเข้า F1–F2 โดยตรง
มาตรการ:
ควบคุมระดับพื้นอาคาร (elevation control)
ห้ามปิดเส้นน้ำธรรมชาติ
สร้างพื้นที่เปิดรองรับฝน 70–100 มม.
เชื่อมเมืองเข้ากับคลองด้วยท่อระบายแบบ flap-gate
เป้าหมาย:
เมืองอยู่ได้ คลองทำงานด้วย ไม่ขัดกัน
🟥 Zone 4 — F4: พื้นที่เศรษฐกิจ–โลจิสติกส์ (Economic Corridor Zone)
คลองใหม่จะเป็นกระดูกสันหลังของการคมนาคม
ต้องจัด zoning รองรับ ดังนี้:
กิจกรรมที่เหมาะสม:
โรงสี–ลานตาก
สวนผลไม้
ศูนย์กระจายสินค้า
ตลาดเกษตร
ท่าเรือสินค้าขนาดเล็ก
โกดังที่ป้องกันน้ำได้
กิจกรรมที่ ไม่ เหมาะสม:
โรงงานเคมี
โรงงานปล่อยน้ำเสีย
โครงการที่มีสิ่งปลูกสร้างแน่นเกินไป
เหตุผล:
ถ้าวางเศรษฐกิจผิดตำแหน่ง จะกลายเป็นตัวขวางน้ำทันที
🟫 Zone 5 — F6: พื้นที่ชุมชนลุ่มต่ำ–ชุมชนริมคลอง (Water-sensitive Settlement Zone)
พื้นที่นี้กระทบจากน้ำโดยตรง จึงต้องวางใหม่ด้วยหลัก “อยู่กับน้ำแบบปลอดภัย”
องค์ประกอบ:
บ้านยกพื้น
ทางเดินชุมชนยกสูง
พื้นที่เปิดรองรับน้ำ
ท่าเรือท้องถิ่น
ระบบระบายน้ำ 2 ทิศทาง (เข้า–ออก)
กิจกรรมที่ส่งเสริม:
การท่องเที่ยวเชิงคลอง
สวนสาธารณะชุมชน
พื้นที่วัฒนธรรม–งานประเพณี
วิถีประมงพื้นบ้าน
กิจกรรมที่ไม่เหมาะ:
บ้านจัดสรรขนาดใหญ่
ตลาดถาวรที่รุกคูคลอง
เติมคันดินจนปิดทางน้ำธรรมชาติ
⭐ สรุปภาพรวม Zoning แบบ FBC สองฝั่งคลองบางบาล–บางไทร
ผมสรุปให้ในแบบที่ใช้ประชุมได้เลยครับ:
✔ F1 = โครงสร้างน้ำหลัก
คลอง–คันคลอง–พื้นที่โล่งสำหรับน้ำหลาก
✔ F2 = ชุดกันชนเกษตร
กันแรงน้ำ ซับ side-flow เป็น floodplain ธรรมชาติ
✔ F3 = เมืองที่เข้ากับน้ำ
บริหารพื้นที่ชุมชน–ตลาด–โรงเรียนอย่างไม่รบกวนคลอง
✔ F4 = เศรษฐกิจเชิงคลอง
ลานสินค้า–เกษตร–โลจิสติกส์แบบ water-safe
✔ F6 = ชุมชนลุ่มต่ำ
วิถีริมน้ำแบบปลอดภัย ยกพื้น–พื้นที่เปิด–ระบบท่าเรือ
💙 สาระสำคัญที่สุด
คลองใหม่ทำงานไม่ได้ หากสองฝั่งคลองยังใช้ที่ดินแบบเดิม
ต้องมี “ระบบ zoning ตาม FBC” มาควบคู่
เพราะคลองคือ “โครงสร้างหลัก”
แต่
สองฝั่งคลองคือ “โครงสร้างประกอบที่กำหนดผลลัพธ์”
และนี่คือโอกาสทองที่จะออกแบบสองฝั่งคลองเป็น “เขตสีน้ำ”
ที่ปลอดภัย–มีเศรษฐกิจ–มีธรรมชาติ–รองรับน้ำ
แบบสมดุลที่สุดในลุ่มน้ำไทยครับ
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
