🌊 EP2 — ทำไม “แม่น้ำน้อย” ไม่ใช่คอขวดของลุ่มเจ้าพระยา
ข้อเท็จจริงทางชลประทาน–อุทกวิทยา เพื่อยุติความสับสน
แม่น้ำน้อยถูกพูดถึงบ่อยมากในฤดูน้ำหลาก เพราะไหลผ่านพื้นที่ที่ท่วมซ้ำซาก เช่น
อ.เสนา, ผักไห่, บางไทร และบรรจบกับเจ้าพระยาที่ อ.เมืองปทุมธานี
จึงมีประชาชนจำนวนมากเข้าใจว่า “แม่น้ำน้อย = คอขวด”
แต่ในทางชลประทาน คำนี้ ไม่ถูกต้อง และต้องอธิบายให้ “ถูกนิยาม” ไม่เช่นนั้นทั้งระบบจะถูกเข้าใจคลาดเคลื่อน
🔎 1) คอขวด = จุดที่จำกัด Qmax ของระบบปลายน้ำ
(ไม่ใช่จุดที่ลำน้ำแคบ หรือชื่อแม่น้ำคล้ายคำว่า “น้อย”)
การเป็นคอขวดต้องมีคุณสมบัติครบ 3 ข้อ:
เป็นตำแหน่งที่ ระบบน้ำทั้งลุ่ม ต้องไหลผ่าน
ความสามารถระบาย (Qmax) ต่ำกว่าปริมาณน้ำที่ต้องระบาย
ถ้าตำแหน่งนี้ช้า → ทั้งลุ่มน้ำช้าตามทันที
แม่น้ำน้อย ไม่เข้าเงื่อนไขข้อใดข้อหนึ่งเลย
🔎 2) แม่น้ำน้อยเป็น “แม่น้ำสาขา” ไม่ใช่เส้นทางระบายออกทะเล
เส้นทางหลักของระบบเจ้าพระยาคือ:
น้ำเหนือ
→ ชัยนาท
→ เจ้าพระยาตอนบน
→ อยุธยา
→ ปทุมธานี
→ นนทบุรี
→ กรุงเทพฯ
→ สมุทรปราการ
→ ทะเล
แม่น้ำน้อยมีเส้นทางดังนี้:
น้ำจากเสนา–ผักไห่
→ ไหลลงเจ้าพระยาที่ปทุมธานี
→ แล้วต้องไหลผ่าน “คอขวดจริง” เหมือนน้ำทั้งหมด
ดังนั้น แม่น้ำน้อย ไม่ใช่จุดกำหนดความสามารถระบายของระบบ
ไม่ใช่ choke point
แต่เป็น สายที่ต้อง “รอ” คอขวดตัวจริงระบาย เหมือนลำน้ำอื่น ๆ
🔎 3) แม่น้ำน้อยมีความกว้าง–ลึกไม่เท่ากันตลอดสาย แต่ “ไม่ใช่เส้นสุดท้ายของระบบ”
แม้แม่น้ำน้อยจะมีลักษณะลำน้ำคดเคี้ยว
บางช่วงแคบ
บางช่วงตื้น
และมีน้ำท่วมซ้ำซาก
แต่ปัจจัยเหล่านี้ ไม่ทำให้มันกลายเป็นคอขวดระบบ
เพราะคอขวดต้องเป็น “ทางออกสุดท้าย” ของน้ำทั้งลุ่มน้ำ
ซึ่งในประเทศไทยคือ เจ้าพระยาตอนล่าง ไม่ใช่แม่น้ำน้อย
🔎 4) สาเหตุที่ประชาชนสับสนว่า “แม่น้ำน้อย = คอขวด”
มีเหตุผล 3 ข้อ:
✔ (1) พื้นที่น้ำท่วมซ้ำ
อ.เสนา–ผักไห่ท่วมบ่อย ทำให้ประชาชนรู้สึกว่า “ลำน้ำตรงนี้เก็บน้ำไว้ ไม่ไหล”
จึงคิดว่าเป็นคอขวด
แต่จริง ๆ คือ “อยู่เหนือจุดคอขวด” ต่างหาก
→ น้ำเลยลงไม่ได้
✔ (2) ชื่อว่า “น้อย”
คำว่า “น้อย” ทำให้คนทั่วไปเชื่อว่าเป็น “ลำน้ำเล็ก = คอขวด”
ซึ่งไม่เกี่ยวกันเลยในทาง hydrodynamics
✔ (3) ปริมาณน้ำจากทุ่งไหลเข้าช้า
เมื่อทุ่งผักไห่–เสนา–บางบาล เต็ม
น้ำจะค้างอยู่ในระบบนาน
ทำให้หลายคนคิดว่า “ลำคลองคับแคบ”
แต่จริง ๆ คือระบบปลายน้ำตัน (tidal + urban encroachment)
🔎 5) ตำแหน่งคอขวดจริงของระบบเจ้าพระยา
เพื่อปิดประเด็นนี้แบบชัดที่สุด:
คอขวดจริง = ช่วงปทุมธานี – นนทบุรี – กรุงเทพฯ – สมุทรปราการ → ออกทะเล
เพราะ:
Slope ต่ำที่สุดในลุ่มเจ้าพระยา
หน้าตัดแคบจากตลิ่งถม–สิ่งปลูกสร้าง–ท่าเรือ
น้ำทะเลหนุนย้อนสูงขึ้นถึงปทุมธานีบางช่วง
คลองระบายทุกเส้นลงมารวมที่ปลายน้ำเดียวกัน
Qmax ช่วงนี้ต่ำกว่าความต้องการระบายจริง
นี่คือ ตัวกำหนดอัตราระบายของทั้งระบบ
🔎 6) เมื่อปลายน้ำเป็นคอขวด → แม่น้ำน้อยจึง “เหมือนคอขวดเฉพาะตา” แต่ไม่ใช่คอขวดระบบ
จากมุมประชาชน:
น้ำขึ้นสูง–ลงช้าในแม่น้ำน้อย → ดูเหมือนคอขวด
จากมุมช่างชลประทาน:
น้ำที่ลงไม่ได้เพราะ “ปลายน้ำตัน”
ไม่ใช่เพราะ “แม่น้ำน้อยตัน”
แม่น้ำน้อย = ผู้โดยสารติดไฟแดงท้ายแถว
คอขวดจริง = ไฟแดงหน้าสุด (เจ้าพระยาตอนล่าง)
นี่คือความต่างระหว่าง “ตามสายตา” และ “ตามระบบ”
⭐ สรุป EP2
แม่น้ำน้อยไม่ใช่คอขวด ไม่ว่าแง่ใด
คอขวดจริงคือช่วงปลายน้ำก่อนออกทะเล
แม่น้ำน้อยเพียง “รับผลกระทบ” จากคอขวดปลายน้ำ
ความสับสนเกิดจากน้ำท่วมซ้ำ–ชื่อแม่น้ำ–และภาพน้ำค้างในลำน้ำ
การแก้ปัญหาที่แม่น้ำน้อยต้องแก้ที่ “ปลายน้ำ” ไม่ใช่ “ขุดลอกแม่น้ำน้อย”
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
