🌾 EP3 — 14 ทุ่งรับน้ำชัยนาท–อยุธยา: โครงสร้างหน่วงน้ำของลุ่มเจ้าพระยาตอนล่าง
การบริหารน้ำลุ่มเจ้าพระยาตอนล่างไม่สามารถพึ่งพาพื้นที่ลำน้ำอย่างเดียวได้ เพราะความสามารถระบายของเจ้าพระยาตอนล่าง มีข้อจำกัดตามธรรมชาติ และตามโครงสร้างเมือง เช่น คอขวดปทุม–นนทบุรี และอิทธิพลน้ำทะเลหนุน
ดังนั้น “ระบบทุ่งรับน้ำ” คือหัวใจสำคัญของการ กระจาย–หน่วง–ลดแรงดันไฮดรอลิก ของน้ำเหนือ ก่อนลงสู่ปลายน้ำ
กรมชลประทานจึงกำหนด 14 ทุ่งรับน้ำ (Flood Retention Units) อย่างเป็นทางการ
ซึ่งเป็นโครงสร้างสืบเนื่องมาเกือบ 50 ปี และยังใช้มาจนถึงปัจจุบัน
🔎 1. ทำไมต้องมีทุ่งถึง 14 แห่ง?
เพราะลุ่มเจ้าพระยาตอนล่างมีลักษณะดังนี้:
พื้นที่ราบขนาดใหญ่ น้ำกระจายตัวช้า
ตำแหน่งปลายน้ำยาวและ slope ต่ำ ระบายไม่ทัน
น้ำเหนือจากเขื่อน + ฝนภาคกลางมักมาทับซ้อน
เมืองอยุธยา–ปทุม–นนทบุรีเป็นพื้นที่เปราะบาง
ดังนั้น เพื่อไม่ให้น้ำทั้งหมด “ถาโถมลงพื้นที่เดียว”
ต้องมีระบบ รับ–พัก–หน่วง ในหลายระดับกระจายจากเหนือไปใต้
🔎 2. 14 ทุ่งรับน้ำ (เรียงจากเหนือ → ใต้)
แบ่งเป็น 3 กลุ่มใหญ่ตามบทบาทการหน่วงน้ำ
(A) กลุ่มตอนบน (เปิดก่อนสุด — รับน้ำยาวที่สุด)
หน้าที่: หน่วงน้ำเหนือ ลดแรงกดดันตอนกลาง–ล่าง
ทุ่งบางระกำ – สุโขทัย–พิษณุโลก
ทุ่งพญาแมน – อุตรดิตถ์
ทุ่งเจ้าพระยา–นครสวรรค์
ทุ่งท่าตะโก–ชุมแสง
ทุ่งอินทร์บุรี–พรหมบุรี – สิงห์บุรี
คุณลักษณะ:
พื้นที่กว้างขวาง
ระบายออกสู่เจ้าพระยาตอนบนได้ดี
เป็น “Buffer ชั้นแรก” ของระบบ
(B) กลุ่มตอนกลาง (เปิดเป็นชุดที่สอง)
หน้าที่: ตัด peak จากเหนือ + ชะลอน้ำเข้าพื้นที่อยุธยา
ทุ่งโพธิ์พระยา–ดอนเจดีย์
ทุ่งอู่ทอง–ดอนเจดีย์ตอนบน
ทุ่งอู่ทอง–ดอนเจดีย์ตอนล่าง
ทุ่งบางซ้าย–เจ้าเจ็ด
ทุ่งผักไห่–เสนา
คุณลักษณะ:
รองรับน้ำเหนือและฝนภาคกลาง
ทำหน้าที่เป็น “เขตกันชน” (Middle Buffer) ก่อนเข้าอยุธยา
มีทุ่งหลายแห่งที่เชื่อมกันด้วยคลองธรรมชาติ–คลองชลประทาน
(C) กลุ่มตอนล่าง (เปิดท้ายสุด — เฉพาะกรณีจำเป็น)
หน้าที่: ป้องกันอยุธยา–ปทุม–นนทบุรี จากน้ำทะลักเร็วเกินไป
ทุ่งบางบาล–บางไทร
ทุ่งบ้านสร้าง–บางปะอิน
ทุ่งนาบัว–บางซื่อ
ทุ่งบางปะหัน–พระนครศรีอยุธยา
คุณลักษณะ:
เป็น “ด่านหน้า” ของเมืองอยุธยา
อยู่บนคอขวดเจ้าพระยาตอนล่าง
เปิดเร็วไม่ได้ เพราะจะกดน้ำเข้าเมืองโดยตรง
ต้องใช้เมื่อปลายน้ำระบายไม่ทัน (tidal backwater + Qmax ต่ำ)
🔎 3. หลักการใช้ 14 ทุ่งรับน้ำ: ลำดับก่อน–หลัง (Operation Priority Rule)
นี่คือหลักที่นายช่างใช้จริงในการตัดสินใจเข้าทุ่ง:
✔ ขั้นที่ 1 — เปิดทุ่งตอนบน
เพราะ
มีจุเยอะ
ระบายน้ำกลับง่าย
ไม่กระทบเมือง
→ หน่วงน้ำเหนือก่อนเพื่อช่วยตอนล่าง
✔ ขั้นที่ 2 — เปิดทุ่งตอนกลาง
เพื่อตัดยอดน้ำเหนือที่ไหลผ่านชัยนาทลงมา
และชะลอการเข้าสู่เกาะเมืองอยุธยา
→ ลดแรงดันน้ำจากทั้งเหนือและฝนภาคกลาง
✔ ขั้นที่ 3 — เปิดทุ่งตอนล่าง (เฉพาะกรณี)
เฉพาะเมื่อ
น้ำทะเลยังหนุน
ปลายน้ำระบายไม่ทัน
ระดับน้ำหน้าเกาะเมืองอยุธยาเริ่มสูงเกินจุดวิกฤต
→ ต้องใช้ทุ่งบางบาล–บางไทร และทุ่งบ้านสร้าง–บางปะอิน มารับน้ำแทนตัวเมือง
นี่คือ “ลำดับทองคำ” (Operational Golden Order)
ของลุ่มเจ้าพระยา
🔎 4. ทุ่งรับน้ำ = ระบบ “หายใจ” ของลุ่มเจ้าพระยา
ระบบทุ่งไม่ได้มีหน้าที่ท่วม
แต่มีหน้าที่:
ตัด peak น้ำ
หน่วงเวลา
ลดแรงดัน upstream
รอจังหวะน้ำทะเลลง
แล้วค่อยคืนสู่ลำน้ำหลัก
ปกป้องพื้นที่เศรษฐกิจ–ชุมชน–โบราณสถาน
โดยทุ่งตอนล่างคือ “หัวใจด้านความปลอดภัย” ของอยุธยา
⭐ สรุป EP3
ลุ่มเจ้าพระยามี 14 ทุ่งรับน้ำ ตามที่ชลประทานกำหนด
ทุ่งตอนบน → เปิดก่อน (หน่วงน้ำเหนือ)
ทุ่งตอนกลาง → เปิดตามจังหวะ (กันอยุธยา)
ทุ่งตอนล่าง → เปิดท้ายสุด (อยู่บนคอขวดจริง)
ระบบทุ่งทั้ง 14 ทำงานร่วมกันเพื่อลดความเสี่ยงในพื้นที่อยุธยา–ปทุม–นนทบุรี
นี่คือระบบ “Buffer Zones” ที่ทำให้พื้นที่ปลายน้ำไม่พังทลาย
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
