🌊 EP4 — หลักการตัดสินใจ “ผันน้ำเข้าทุ่ง” ของลุ่มเจ้าพระยา: ลำดับก่อน–หลัง และเหตุผลเชิงวิศวกรรม
ระบบทุ่งรับน้ำของลุ่มเจ้าพระยา (14 ทุ่ง) ถูกออกแบบมาเพื่อ “รับ–พัก–หน่วง–คาย”
ตามสภาพน้ำเหนือ–ฝนภาคกลาง–และภาวะน้ำทะเลหนุน
ซึ่งเปลี่ยนแปลงแบบวันต่อวัน
แต่วิธีการใช้ทุ่งทั้ง 14 แห่ง ไม่ใช่การเปิดพร้อมกัน
และไม่ใช่การเปิดตามความรู้สึก
แต่มี “กฎลำดับ” (Operational Priority Order)
ที่นายช่างชลประทานใช้จริงกว่า 40 ปี
🔎 1. หลักการใหญ่: เปิดทุ่งจาก “บน → กลาง → ล่าง” เท่านั้น
การผันน้ำเข้าทุ่งต้องทำตามลำดับดังนี้:
เปิด ทุ่งตอนบน ก่อน
เปิด ทุ่งตอนกลาง เมื่อจำเป็น
เปิด ทุ่งตอนล่าง เป็นชุดสุดท้าย
เหตุผลคือ ทุ่งตอนล่างอยู่บน “คอขวดเจ้าพระยาตอนล่าง”
ถ้าเปิดเร็วเกินไป → น้ำเข้าพื้นที่อยุธยาเร็วผิดเวลา
และตัด inflow ไม่ทันเพราะปลายน้ำระบายช้า
นี่คือ “เหตุผลเชิงไฮดรอลิก” ไม่ใช่ความนิยมส่วนตัวของหน่วยงานใด
🔎 2. กลไกการตัดสินใจ: ทุ่งตอนบน (Upper Basins) — เปิดก่อน
ทุ่งตอนบน ได้แก่
บางระกำ
พญาแมน
เจ้าพระยา–นครสวรรค์
ท่าตะโก–ชุมแสง
อินทร์บุรี–พรหมบุรี
คุณสมบัติสำคัญ:
พื้นที่กว้างมากที่สุด
เก็บน้ำนานเป็นเดือน
การระบายกลับทำได้ง่ายกว่า
ผลกระทบต่อเมืองน้อยที่สุด
หน้าที่:
“รับแรงกระแทกชุดแรกจากน้ำเหนือ (Inflow Peak 1)”
เมื่อทุ่งตอนบนทำงานดี →
ปริมาณน้ำที่ไหลลงอยุธยา–ปทุมฯ จะถูกหน่วงตั้งแต่ต้นทาง
🔎 3. กลไกการตัดสินใจ: ทุ่งตอนกลาง (Middle Basins) — เปิดตามจังหวะ
ทุ่งตอนกลาง ได้แก่
โพธิ์พระยา–ดอนเจดีย์
อู่ทอง–ดอนเจดีย์ (บน–ล่าง)
บางซ้าย–เจ้าเจ็ด
ผักไห่–เสนา
คุณสมบัติ:
เป็นตัวรองรับน้ำเหนือที่ผ่านชัยนาทลงมา
รับน้ำฝนภาคกลางที่ตกซ้ำได้
อยู่ใกล้โครงสร้างเมืองอยุธยามากขึ้น
ต้องคุมปริมาณเข้าทุ่งอย่างระมัดระวัง
หน้าที่:
“ตัด Peak 2 + กันน้ำเข้าพื้นที่เกาะเมืองอยุธยาเร็วเกินไป”
ทุ่งกลุ่มนี้เปิด “ตามจังหวะ”
ขึ้นกับอัตราไหลจากเหนือ (C.2), ฝนภาคกลาง และระดับน้ำปลายน้ำ
🔎 4. กลไกการตัดสินใจ: ทุ่งตอนล่าง (Lower Basins) — เปิดท้ายสุด
ทุ่งตอนล่าง ได้แก่
บางบาล–บางไทร
บ้านสร้าง–บางปะอิน
นาบัว–บางซื่อ
บางปะหัน–พระนครศรีอยุธยา
คุณสมบัติ:
อยู่บน “คอขวด” ของระบบ
ติดเมืองอยุธยา
น้ำที่เข้าทุ่งอาจย้อนเข้าสู่พื้นที่โบราณสถาน
ระบายน้ำกลับต้องรอจังหวะน้ำทะเลลง
กระทบประชาชนจำนวนมาก
หน้าที่:
“ด่านสุดท้ายก่อนน้ำเข้าตัวเมืองอยุธยา”
เปิดเฉพาะเมื่อ:
น้ำเหนือ + ฝนภาคกลาง มาชนกัน
ปลายน้ำระบายไม่ได้เพราะน้ำทะเลหนุน
ระดับน้ำหน้าเกาะเมืองอยุธยาสูงใกล้ระดับวิกฤต
ทุ่งตอนล่างจึงเป็น “ตัวคุมความปลอดภัยของเมือง”
ไม่ใช่ทุ่งที่ควรเปิดเพื่อ “ช่วยระบบ” หากยังไม่ถึงเวลา
🔎 5. เหตุผลเชิงไฮดรอลิก: ทำไมต้องเปิดทุ่งบนก่อน–ล่างทีหลัง?
เพราะระบบเจ้าพระยาเป็นแบบ “แพนเค้ก” (Low Gradient Basin)
น้ำไหลช้าโดยธรรมชาติ
ถ้าปล่อยน้ำลงล่างเร็วเกินไป:
ระบบล่างจะเต็มเร็ว
น้ำย้อนเข้าคลอง
เกิด Backwater สูง
อยุธยา–ปทุม–นนท์ท่วมก่อนเวลา
และไม่สามารถตัด peak ได้จริง
การเปิดทุ่งแบบผิดลำดับ = ระบบพังทั้งลุ่มน้ำ
นี่คือเหตุผลที่กรมชลประทานต้องยึดลำดับนี้อย่างเคร่งครัด
🔎 6. ผังเวลา (Hydro-Time Sequence) ของการเข้าทุ่ง
ลำดับจริงบนพื้นที่ เช่นปี 2565 / 2554 มักเป็นดังนี้:
✔ Stage 1 — ทุ่งตอนบนรับน้ำเหนือก่อน
ลด peak ก่อนถึงชัยนาท–อยุธยา
✔ Stage 2 — ทุ่งตอนกลางรับน้ำทับซ้อน
ตัด peak จากชัยนาท + ฝนภาคกลาง
✔ Stage 3 — ทุ่งตอนล่างรับเฉพาะกรณี
เพื่อไม่ให้น้ำเข้าตัวเมืองอยุธยา
และรอปลายน้ำคลายตัว (หลังน้ำทะเลลง)
นี่คือ “ระบบหายใจของลุ่มเจ้าพระยา”
ที่ทำงานโดยใช้เวลาช่วยแก้ข้อจำกัดของคอขวดปลายน้ำ
⭐ สรุป EP4
การผันน้ำเข้าทุ่งมีลำดับชัดเจน: บน → กลาง → ล่าง
ทุ่งตอนบนเปิดก่อนเพื่อรับน้ำเหนือ
ทุ่งตอนกลางเปิดเมื่อจำเป็นเพื่อกันอยุธยา
ทุ่งตอนล่างเปิดสุดท้ายเพราะอยู่บนคอขวดปลายน้ำ
ลำดับนี้ช่วยตัด peak น้ำ และลดแรงดันไฮดรอลิกที่อยุธยา–ปทุม–นนทบุรี
ผิดลำดับ = ระบบล้น–เมืองท่วมเร็ว
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
