🌊 EP5 — บทบาทของทุ่งบางบาล–บางไทรในระบบเดิม: เครื่องมือหน่วงน้ำที่คุมความปลอดภัยของอยุธยา
ทุ่งบางบาล–บางไทร เป็นหนึ่งในพื้นที่รับน้ำที่สำคัญที่สุดของลุ่มเจ้าพระยาตอนล่าง
ตั้งอยู่ในพื้นที่
อำเภอบางบาล
อำเภอบางไทร
และบางส่วนของอำเภอผักไห่
จังหวัดพระนครศรีอยุธยา
ทุ่งนี้มีความสำคัญทางอุทกวิทยาอย่างสูง เพราะทำหน้าที่เป็น Retention Basin ขนาดใหญ่
ที่รองรับน้ำเหนือ–น้ำจากฝนภาคกลาง–และน้ำล้นตลิ่งจากตัวเจ้าพระยา
🔎 1. บทบาทหลักของทุ่งบางบาล–บางไทร (ระบบเดิม)
บทบาทของทุ่งนี้สรุปได้ 3 เรื่องใหญ่ ซึ่งเป็นกลไกสำคัญมากก่อนที่จะมี “ระบบระบายใหม่” ใน EP6
(1) ตัดยอดน้ำ (Peak Shaving)
เมื่อ
น้ำเหนือจากเขื่อนภูมิพล–สิริกิติ์ไหลลง
น้ำจากชัยนาท C.2 สูง
ฝนภาคกลางตกซ้ำหนักในอ่างทอง–อยุธยา
ทุ่งบางบาล–บางไทรเป็นพื้นที่ที่ใช้ “ตัดยอดน้ำ” ไม่ให้เข้าสู่บริเวณตัวเมืองอยุธยาเร็วเกินไป
หน้าที่:
ลดแรงดันไฮดรอลิกที่โค้งบางปะอิน–เกาะเมืองอยุธยา–บางไทร
(2) พักน้ำชั่วคราว (Retaining / Detention)
น้ำที่ผันเข้าทุ่งจะถูกกักอยู่ในพื้นที่ 5–15 วัน หรือมากกว่านั้น ขึ้นอยู่กับ…
ระดับน้ำทะเลหนุน
ความสามารถระบายของเจ้าพระยาตอนล่าง
ความชันของพื้นที่
ความพร้อมของประตูน้ำตอนคาย (release gates)
บทบาทนี้คือ “การเลื่อนเวลา” ของน้ำ
เพื่อรอให้ปลายน้ำคลายตัว (หลังน้ำทะเลลง)
(3) ระบายกลับสู่เจ้าพระยาเมื่อจังหวะเหมาะสม (Timed Release)
เมื่อปลายน้ำมีสัญญาณว่า
Backwater ลด
ระดับน้ำทะเลลง
กระแสน้ำไหลออกทะเลดีขึ้น
เจ้าหน้าที่จะเริ่มเปิดประตูน้ำเพื่อคายออก
เช่น
ประตูบางบาล
ประตูบางไทร
ประตูน้ำของคลองส่งน้ำโครงการเจ้าพระยา
การคายออกต้อง “ทำอย่างระมัดระวัง”
เพราะหากปล่อยเร็วเกินไป อาจทำให้ระดับน้ำเจ้าพระยาเพิ่มขึ้นทันที
🔎 2. ทำไมทุ่งบางบาล–บางไทรสำคัญต่อการปกป้องอยุธยา?
พื้นที่ทุ่งนี้ตั้งอยู่ทางด้าน “ตะวันตกของเกาะเมืองอยุธยา”
ซึ่งเป็นพื้นที่ที่รับน้ำจากหลายทิศทาง:
น้ำเหนือจากเสนา–ผักไห่
น้ำจากเจ้าพระยาโค้งบางไทร
น้ำจากป่าสัก (กรณีคอขวดช่วงบางปะอิน)
ฝนภาคกลางตกซ้ำในเส้น ผักไห่–อ่างทอง
หากไม่มีทุ่งนี้
น้ำทั้งหมดจะถูกบีบให้ไหลลงเกาะเมืองอยุธยาเร็วมาก
ทำให้เกิด:
ระดับน้ำหน้าเกาะสูงเร็วกว่าที่ต้องการ
โบราณสถานท่วม
น้ำเข้าคลองเมือง
ถนนสายหลักขาด
การระบายกลับทำได้ช้ากว่าเดิม 2–4 เท่า
ดังนั้น ทุ่งบางบาล–บางไทร = ระบบกันชนเมือง (Urban Hydraulic Buffer)
🔎 3. ระบบเดิมมีข้อจำกัดอะไรบ้าง?
ข้อจำกัดสำคัญของระบบ “ทุ่งอย่างเดียว” คือ
✔ (1) ทุ่งมีความจุจำกัด
แม้จะเป็นทุ่งใหญ่ แต่หากฝนภาคกลางตกพร้อมกับน้ำเหนือสูง →
ทุ่งจะเต็มเร็ว (2–7 วัน)
✔ (2) การระบายกลับขึ้นกับน้ำทะเล
ปลายน้ำเป็นคอขวด
หากน้ำทะเลขึ้น → ระบายไม่ได้
ต้องรอจังหวะ
✔ (3) ความเสี่ยงพื้นที่ชุมชนภายในทุ่ง
บางพื้นที่มีบ้านเรือนที่กระจายอยู่
ต้องมีระบบแจ้งเตือนและฟื้นฟูทุกปี
✔ (4) ช่วยระบบได้เฉพาะ “เชิงเวลา (temporal mitigation)”
คือรับไว้ก่อน ค่อยปล่อยตามเวลา
แต่ไม่เพิ่มความสามารถระบาย (Qmax) ของลำน้ำหลักจริง ๆ
ข้อจำกัดเหล่านี้คือสาเหตุที่นำไปสู่ EP6
คือ ระบบคลองระบายบางบาล–บางไทร (ใหม่)
ที่ออกแบบมาเพื่อลดข้อจำกัดของระบบเดิม
🔎 4. ความสัมพันธ์กับทุ่งกลุ่มอื่น ๆ
บทบาทของทุ่งบางบาล–บางไทรจะเห็นผลสูงสุดเมื่อ:
ทุ่งตอนบน “รับ peak จากเหนือ” ก่อน
ทุ่งตอนกลาง “ตัด peak ภาคกลาง” ก่อน
ทุ่งตอนล่าง (บางบาล–บางไทร) ใช้เป็นด่านสุดท้าย เฉพาะช่วงที่คอขวดปลายน้ำรับไม่ไหว
นี่คือสาเหตุที่ทุ่งบางบาล–บางไทร
ต้องใช้ให้ถูกเวลาเท่านั้น
ไม่เช่นนั้นจะกดน้ำเข้าตัวเมืองอยุธยาเร็วเกินไป
⭐ สรุป EP5
ทุ่งบางบาล–บางไทรคือ “หัวใจของระบบหน่วงน้ำตอนล่าง”
ทำหน้าที่ ตัด peak – พักน้ำ – คายออกตามจังหวะ
ใช้เฉพาะเวลาที่ปลายน้ำระบายไม่ทัน
เป็นเครื่องมือป้องกันอยุธยาที่สำคัญที่สุด
แต่ระบบเดิมช่วยเฉพาะ “การเลื่อนเวลา” ไม่ได้เพิ่มความสามารถระบายจริง
นำไปสู่ความจำเป็นของโครงการใหม่ใน EP6 (คลองระบายบางบาล–บางไทร)
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
