“บิสมาร์ค (Bismarck)” เสนาบดีเหล็กผู้รวมชาติเยอรมัน
ในช่วงยุคกลาง คนยุโรปต่างถูกครอบงำโดยศาสนจักร ทำให้ไม่ได้มองถึงความสำคัญในศักยภาพของมนุษย์...
แต่การมาของคลื่นความเปลี่ยนแปลงที่เรียกว่า "การฟื้นฟูศิลปวิทยาการ (Renaissance)" ได้ทำให้คนยุโรปเริ่มตั้งคำถามกับศาสนาและเริ่มเชื่อมั่นในศักยภาพของมนุษย์...
ความเชื่อมั่นเหล่านั้น ได้ก่อให้เกิดการปฏิรูปศาสนาและการปฏิวัติวิทยาศาสตร์ อันนำไปสู่การปฏิวัติใหญ่ที่เปลี่ยนแปลงวิถีชีวิตอย่างปฏิวัติอุตสาหกรรม...
ระบบของยุโรปที่เปลี่ยนไปเป็นอุตสาหกรรม ทำให้ทรัพยากรธรรมชาติและตลาดระบายสินค้าเป็นสิ่งสำคัญที่ต้องช่วงชิง...
การพยายามช่วงชิงนั้น ได้ก่อกำเนิดการเขียนเส้นเขตแดนขึ้นเพื่อแบ่งแยกอย่างชัดเจนว่าที่แห่งนี้และทรัพยากรตรงนี้ใครเป็นเจ้าของ...
โดยการแบ่งแยกเขตแดนนี้เอง เริ่มทำให้คนยุโรปตระหนักถึงคำว่า "พวกเขา - พวกเรา" แบบชัดเจนมากยิ่งขึ้น...
จนเป็นการก่อกำเนิดภาวะที่เรียกว่า "ชาตินิยม (Nationalism)" ที่ผู้คนนั้นสำนึกผูกพันในชาติพันธุ์ของตนเอง อันอยู่ในเส้นเขตแดนของประเทศตนเอง...
รวมถึงกระทั่งผูกพันในชาติพันธุ์ตนเอง ที่แม้ว่าพวกเขาเหล่านั้นอาจไม่ได้อยู่ในเส้นเขตแดนเดียวกัน...
ท้ายที่สุด ก็ได้มีการพยายามรวมพวกเขาเหล่านั้นให้มาอยู่ในเส้นเขตแดนเดียวกันกับตนเอง ภายใต้ยุคสมัยที่เรียกว่า "การสร้างชาติ"
ทุกท่านครับ และนี่คือเรื่องราวการสร้างชาติของคนกลุ่มหนึ่ง...
กลุ่มคนเหล่านั้น ใช้วัฒนธรรมและภาษาแบบเดียวกันแต่ได้กระจัดกระจายจากการแบ่งแยกอำนาจในยุคสมัยหนึ่ง...
เมื่อภาวะของชาตินิยมเริ่มครอบคลุมยุโรป สำนึกและความกระหายอยากรวมชาติของกลุ่มคนเหล่านั้นก็ได้กำเนิดขึ้น...
ซึ่งโจทย์ของการรวมชาติครั้งนี้ ได้อยู่ในกำมือของชายคนหนึ่ง...
ชายผู้มีความฝันและความทะเยอทะยานสูงสุด...
ชายผู้เชี่ยวชาญในเกมการเมืองและช่ำชองในเกมการทูต...
ปรัสเซีย...
ออสเตรีย...
รัสเซีย...
ฝรั่งเศส...
อังกฤษ...
เลือดและเหล็ก...
สงครามเดนมาร์ก...
สงครามเจ็ดสัปดาห์...
สงครามฝรั่งเศส - ปรัสเซีย...
สนธิสัญญาลับ...
การช่วงชิง...
การหักหลัง...
การสร้างดุลอำนาจในยุโรป...
และนี่ คือเรื่องราวของชายที่มีชื่อว่า "ออตโต ฟอน บิสมาร์ค (Otto Von Bismarck)" กับภารกิจแห่งยุคสมัยในการรวมชาติเยอรมัน
โปรดนั่งลงเถิดครับ แล้วผมจะเล่าให้ฟัง...
ภาพจาก reddit และ Wallpaper Access
ต้นกำเนิดของกลุ่มที่เรียกว่าชนชาติเยอรมัน เป็นกลุ่มที่สืบเชื้อสายมาจากกลุ่มที่เรียกว่า "อินโด - ยูโรเปียน (Indo - European) ซึ่งสันนิษฐานว่ากระจายอยู่ในแถบยุโรปตะวันออกและเอเชียกลาง โดยมีช่วงเวลาที่คนกลุ่มนี้อพยพกระจายไปตามที่ต่างๆ...
ไม่ว่าจะเป็นอินเดีย เปอร์เซีย และตอนเหนือของยุโรป...
ซึ่งพวกที่อยู่ในยุโรปนั้นต่อมาถูกเรียกว่าอินโดเยอรมัน โดยพวกนี้ก็จะแบ่งออกได้เป็น 3 กลุ่มด้วยกัน คือ...
1) อินโดเยอรมันเหนือ คือพวกที่อยู่ในแถบสแกนดิเนเวีย
2) อินโดเยอรมันตะวันตก คือพวกที่อยู่ทางตะวันตก ถ้าคิดเป็นพื้นที่ในแบบปัจจุบันจะเป็นดินแดนของเนเธอร์แลนด์ เบลเยี่ยม และฝรั่งเศส
3) อินโดเยอรมันตะวันออก คือพวกที่อยู่ในดินแดนซึ่งปัจจุบันเป็นประเทศเยอรมนี ออสเตรีย ฮังการี และโปแลนด์
โดยในช่วงแรกๆ นั้น กลุ่มคนเหล่านี้ถูกมองว่าเป็นคนเถื่อนไร้อารยธรรม แต่แล้วคนเถื่อนเหล่านี้ก็ได้สร้างวีรกรรมกระฉ่อนโลก ซึ่งมีเผ่าๆ หนึ่งที่ชื่อว่า "วิสิโกธ (Visigoth)" ทำการบุกปล้นกรุงโรมซึ่งเป็นศูนย์กลางของมหาอำนาจในช่วงนั้นอย่างโรมัน
และเมื่อวิสิโกธเป็นตัวเปิดแล้ว เยอรมันกลุ่มอื่นๆ ก็อยากทำบ้าง ว่าแล้วคนเถื่อนเหล่านี้ก็ผลัดกันปู้ยี่ปู้ยำกรุงโรมอย่างดุเดือด จนท้ายที่สุดกรุงโรมก็แตกใน ค.ศ.476 อันเป็นการล่มสลายของโรมันตะวันตกนั่นเอง...
หลังกรุงโรมแตก เหล่าเยอรมันก็พากันตั้งตัวเองเป็นอิสระและหันหน้ารบกันเองเพื่อแย่งชิงความเป็นใหญ่ ซึ่งก็มีกลุ่มที่แข็งแกร่งที่เรียกว่าพวกแฟรงก์ สามารถตั้งอาณาจักรและราชวงศ์ของตนเองได้ภายใต้ชื่อ "เมโรวิงเจียน"
แต่เมโรวิงเจียนก็อยู่ไปได้ซักระยะหนึ่ง ก็เริ่มคลอนแคลน เหล่าเยอรมันก็ทำการรบราฆ่าฟันกันอีกครั้ง และมีผู้นำที่ชื่อว่า "ชาเลอมาญ" ทำการตีรวบรวมดินแดนต่างๆ พร้อมสร้างจักรวรรดิของตนเองขึ้นมาภายใต้ราชวงศ์ "คาโรลิงเจียน"
แต่หลังจากยุคของชาเลอมาญ จักรวรรดิก็คลอนแคลน และเข้าอีหรอบเดิมที่เหล่าเยอรมันก็หันมารบกันอีกครั้ง! จนสุดท้ายจักรวรรดิก็ได้ถูกแบ่งอำนาจเป็น 3 ส่วน ได้แก่...
1) ส่วนที่เป็นประเทศฝรั่งเศสในปัจจุบัน
2) ส่วนที่เป็นประเทศเยอรมนี ออสเตรีย ฮังการี ในปัจจุบัน
3) ส่วนที่อยู่ตรงกลางระหว่างฝรั่งเศสและเยอรมนี ซึ่งมี 3 แคว้น คือ โลธลิงเกน โลธาลิงเจีย และลอเรน
โดยในส่วนแรกนั้นก็ได้มีการรวมตัวกันเกิดเป็นอาณาจักรฝรั่งเศส และในส่วนที่สองก็ได้มีผู้นำคือ ออตโต้ (Otto the Great) ทำการรวมดินแดนทั้งหมดเข้าด้วยกันภายใต้ชื่อ "จักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ (The Holy Roman Empire)"
ภาพจาก Classic History ( การอพยพของอินโด - ยูโรเปียน)
ภาพจาก iDesignWiki (การล่มสลายของโรมันตะวันตก)
ภาพจาก Britannica (จักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์)
แต่ทว่า จักรวรรดิโรมันอันศักดิ์สิทธิ์ดันมีขนาดสเกลพื้นที่ที่ใหญ่โตมาก อีกทั้งยังมีเทือกเขาและแม่น้ำที่ทำให้การเดินทางไปมาหาสู่ค่อนข้างลำบาก จนส่วนกลางไม่สามารถปกครองได้ครอบคลุมทั้งหมด
ทำให้หลังจากยุคของออตโต้ ก็เข้าสู่วังวนแห่งการแย่งชิงอำนาจเกิดเป็นสงครามกลางเมืองวุ่นวายอีรุงตุงนังไปหมดอีกครั้ง
และจากสงครามได้มีเจ้าเมืองคนหนึ่งชื่อว่า "รูดอล์ฟ" ใช้โอกาสนี้ในการรวมดินแดนทางตอนใต้ของจักรวรรดิ สร้างอาณาจักรตัวเองขึ้นมาชื่อว่า "ออสเตรีย (Austria)" ส่วนดินแดนทางเหนือก็ยังคงฆ่าฟันก็ไม่จบ แต่โดยส่วนใหญ่นั้นเริ่มทยอยเข้าไปอยู่ใต้อำนาจของออสเตรียมากขึ้น
แต่ทว่า ยังมีกลุ่มทางเหนือที่ยังไงๆ ก็ไม่ยอมอยู่ใต้อำนาจของออสเตรียเด็ดขาด แต่จะสร้างอาณาจักรของตัวเองขึ้นมาแทน!
โดยกลุ่มที่ว่านี้มีผู้นำ คือ "ฟรีดริชซ์ วิลเฮล์ม (Friedrich Wilheim)" ทำการหว่านล้อมกลุ่มเยอรมันที่อยู่ทางเหนือว่า "เรามารวมกันแล้วสร้างอำนาจที่เป็นของเรากันเองเถอะ" ซึ่งแน่นอนครับว่าฝ่ายออสเตรียนั้นไม่มีทางยอมให้เป็นแบบนั้นอย่างแน่นอน!
ว่าแล้วทั้งสองฝ่ายก็เปิดฉากบรรเลงสงครามกันอย่างดุเดือด แต่ท้ายที่สุดฝ่ายเยอรมันทางเหนือก็กลับกำชัยชนะ ฟรีดริชซ์จึงรวมกลุ่มเยอรมันทางเหนือ (แต่ยังไม่ทั้งหมด) เข้ามาอยู่ในอำนาจของตัวเองแล้วตั้งอาณาจักรที่ชื่อว่า "ปรัสเซีย (Prussia)" ขึ้นมา
และแล้ว ดินแดนของชนชาติเยอรมัน (ซึ่งเป็นพวกอินโดเยอรมันตะวันออก) ก็ได้แบ่งเป็น 2 ส่วน คือ ปรัสเซียที่อยู่ทางเหนือ และออสเตรียที่อยู่ทางใต้
ซึ่งทั้งสองต่างก็เป็นผู้ชิงชัยในการรวบรวมเหล่าเยอรมันที่เหลือให้มาอยู่กับตัวเอง ภายใต้กระแสในยุโรปที่กำลังเข้ามาใหม่นั่นคือ ลัทธิชาตินิยมและการเขียนเส้นเขตแดน...
ภาพจาก The Map Archive (พื้นที่อำนาจของปรัสเซีย (สีเหลือง) และออสเตรีย - ฮังการี (สีเขียว))
หลังจากที่ปรัสเซียได้เกิดขึ้นนั้น เหตุการณ์ภายในยุโรปเกิดเรื่องราวต่างๆ มากมายเต็มไปหมดเลยล่ะครับ
ทั้งการปฏิวัติฝรั่งเศสที่เป็นการโค่นล้มราชวงศ์บูร์บอง และสร้างความหวาดกลัวให้กับราชวงศ์ภายในยุโรปแบบสุดๆ ว่าจะโดนแบบเดียวกัน เพราะประชาชนในดินแดนต่างๆ เริ่มเห็นฝรั่งเศสเป็นตัวอย่าง และเริ่มมองเห็นความสำคัญในเรื่องชาตินิยมขึ้นมา...
ต่อเนื่องจากการปฏิวัติฝรั่งเศสคือการผงาดขึ้นมาของนโปเลียน โบนาปาร์ต ที่นำฝรั่งเศสเปิดสงครามบุกตะลุยยึดยุโรป และจากวีรกรรมของนโปเลียนก็เริ่มทำให้กระแสชาตินิยมยิ่งพลุ่งพล่านมากขึ้น...
รวมถึงการปฏิวัติอุตสาหกรรมในอังกฤษ ที่ได้เปลี่ยนกลไกการผลิต ระบบเศรษฐกิจ และวิถีชีวิตของคนยุโรปไปในอีกรูปแบบหนึ่ง จนเกิดการพยายามแย่งชิงดินแดนและเขียนเส้นเขตแดนแบบชัดเจนของแต่ละประเทศขึ้นมา
โดยทั้งปรัสเซียกับออสเตรียก็พยายามสร้างเขตแดนที่รวมชาติเยอรมันเข้ามาอยู่รวมกันในพรมแดนของตนเอง
ซึ่งในช่วงนั้นออสเตรียถือได้ว่าเป็นมหาอำนาจหนึ่งของยุโรปเลยล่ะครับ ในเรื่องของความใหญ่ของพื้นที่ ขนาดของเศรษฐกิจ และจำนวนประชากรนั้น เหนือกว่าปรัสเซียแทบทุกประตู
แต่ความใหญ่นั้นก็กลับเป็นจุดอ่อนของออสเตรียเหมือนกัน เพราะภายในออสเตรียไม่ได้มีแค่กลุ่มคนเยอรมัน แต่กลับรวมคนกลุ่มอื่นอีกหลากหลายเข้ามาผสมปนเปอยู่ภายใน
ทำให้เหล่าบรรดานครรัฐเยอรมันต่างๆ นั้น มีใจโอนเอียงนิดๆ ไปทางปรัสเซียซึ่งมีกลุ่มคนเยอรมันเป็นประชากรหลักมากกว่า
โดยปรัสเซียในตอนนั้นก็มีผู้นำคือกษัตริย์ไกเซอร์วิลเฮล์มที่ 1 ได้ใช้โอกาสนี้ในการผลักดันให้มีการเกณฑ์ทหารเพิ่มขึ้น แต่เรื่องนี้ได้มีการถูกส่งให้รัฐสภาเป็นผู้พิจารณา (ในช่วงเวลานั้นอำนาจของปรัสเซียถูกแบ่งระหว่างกษัตริย์กับรัฐสภาซึ่งมาจากประชาชน) โดยรัฐสภาไม่อนุมัติในเรื่องนี้เพราะกลัวว่าจะไปเพิ่มอำนาจให้กับกษัตริย์
ตัวของวิลเฮล์มที่ 1 เห็นแบบนั้นก็โกรธสุดขีด! ใช้อำนาจยุบรัฐสภาแล้วให้มีการเลือกตั้งใหม่ แต่พวกที่ได้รับเลือกเข้ามาก็ดันเป็นพวกหน้าเดิมๆ ทำให้วิลเฮล์มที่ 1 อับจนหนทางแบบสุดๆ จนอยากจะสละราชสมบัติ
แต่แล้วรัฐมนตรีกลาโหมอย่าง "อัลเบิร์ต ฟอน รูน" ได้เข้าทักท้วงอย่างรวดเร็วว่า "ช้าก่อน ปัญหานี้มันมีทางออกอยู่!" โดยฟอน รูนได้แนะนำวิลเฮล์มที่ 1 ให้เรียกตัวชายคนหนึ่งมาช่วยแก้ไขสถานการณ์นี้
โดยชายคนนี้ที่ฟอน รูนแนะนำ เป็นเอกอัคราชทูตของปรัสเซียซึ่งประจำที่ฝรั่งเศส และเป็นชายที่ฉลาดมีประสบการณ์ทางการเมืองและการทูตอย่างโชกโชน...
ว่าแล้ว จากคำโฆษณาของฟอน รูน และความอับจนหนทาง วิลเฮล์มที่ 1 จึงตัดสินใจเรียกชายคนดังกล่าวมาช่วยแก้ไขสถานการณ์พร้อมแต่งตั้งให้เป็นอัครมหาเสนาบดี (Chancellor)
ใช่แล้วครับ ชายคนที่ผมกำลังพูดถึงคือ "ออตโต ฟอน บิสมาร์ค (Otto Von Bismarck)"
ภาพจาก Thought Co (การปฏิวัติฝรั่งเศส ค.ศ.1789)
ภาพจาก Wallpaper Abyss (สงครามนโปเลียน)
ภาพจาก geschichte (การปฏิวัติอุตสาหกรรมในอังกฤษ)
ภาพจาก Wikipedia (ไกเซอร์วิลเฮล์มที่ 1)
ภาพจาก Fandom (ออตโต ฟอน บิสมาร์ค)
คราวนี้เรามาทำความรู้จักกับชายผู้เป็นตัวเอกของเรื่องราวอย่างบิสมาร์คกันดีกว่าครับ...
โดยบิสมาร์คนั้นเรียกได้ว่าเกิดมาบนกองเงินกองทอง เพราะอยู่ในตระกูลเศรษฐีผู้ดีแห่งเมืองเชินเฮาเซ่น และแน่นอนว่าความรวยเหลือล้นก็ทำให้บิสมาร์คได้รับการศึกษาแบบคุณภาพคับแก้ว จนสามารถจบกฎหมายที่มหาวิทยาลัยเบอร์ลิน
นิสัยโดยส่วนตัวช่วงวัยรุ่นนั้น บิสมาร์คค่อนข้างเป็นคนหัวรุนแรง เลือดร้อน หยาบคายและเอาแต่ใจแบบสุดๆ ในสไตล์ลูกคุณหนูที่ถูกเลี้ยงแบบเอาใจตั้งแต่เด็ก แต่สิ่งที่ทดแทนในอีกด้าน คือบิสมาร์คดันเป็นเด็กเนิร์ดชอบเรียนหนังสือ ซึ่งนอกจากจะสนใจกฎหมายแล้ว ยังมีความคลั่งใคล้ในภูมิศาสตร์และประวัติศาสตร์แบบสุดๆ
แต่ในความหัวรุนแรงนั้น ก็ได้ทำให้บิสมาร์คมีความขบถอยู่ในตัว โดยเฉพาะการต่อต้านศาสนาแบบหัวลิ่มทิ่มประตู
โดยในเวลาต่อมา ได้เกิดเรื่องราวที่เป็นจุดเปลี่ยนชีวิตของชายหนุ่มเลือดร้อนคนนี้ เมื่อได้รู้จักกับหญิงสาวคนหนึ่งชื่อว่า "โยฮันนา พุตต์คาเมอร์ (Johanna Puttkamer)" ซึ่งเผอิญว่าเป็นหญิงสาวที่เคร่งศาสนามาก แต่กลับกลายเป็นว่าบิสมาร์คดันตกหลุมรักโยฮันนาเข้าอย่างจังเลยล่ะครับ
ด้วยพลังแห่งความรักที่เพรียกหา ทำให้บิสมาร์คเดินหน้าพิชิตใจโยฮันนาด้วยการเข้าโบสถ์ทุกวันอาทิตย์เพื่อจะได้ไปเจอหญิงสาวและเดินหน้าทำคะแนน...
ซึ่งในที่สุด ก็สามารถพิชิตใจของโยฮันนาได้ และกลับกลายเป็นว่าบิสมาร์คดันเริ่มนับถือและเชื่อในพระเจ้าขึ้นมาอีกด้วย ทำให้จากบุคลิกที่เป็นคนใจร้อนและหยาบคายกลับกลายเป็นคนที่ใจเย็น สุภาพ และถ่อมตัว
และคาแรกเตอร์ที่เกิดขึ้นมาใหม่ของบิสมาร์คนี้ ได้ส่งผลต่อเส้นทางประวัติศาสตร์ในอนาคตอีกด้วย...
หลังจากเรียนจบ บิสมาร์คก็ได้เข้าไปทำงานราชการเป็นเจ้าหน้าที่กรมการปกครอง แต่ทำไปทำมาดันเบื่อกับระบบราชการ เลยลาออกไปช่วยพ่อทำงานที่บ้านเกิด
แต่หลังจากนั้นไม่นาน ก็ตัดสินใจเข้าสู่วงการการเมืองและไต่เต้าจนย้ายไปสู่วงการการทูต โดยมีการไปเป็นทูตของปรัสเซียประจำอยู่รัสเซียเกือบ 8 ปี
และระหว่างอยู่ที่รัสเซียนี้เอง บิสมาร์คได้ใช้เวลาเดินทางไปเรียนรู้ทั้งภูมิประเทศ การเมือง ประวัติศาสตร์ และแม้กระทั่งจุดอ่อนของรัสเซียเพื่อเก็บข้อมูลเหล่านี้ให้เป็นประโยชน์ต่อปรัสเซียในอนาคต
หลังจากเป็นทูตอยู่รัสเซีย บิสมาร์คก็ถูกส่งตัวไปเป็นทูตอยู่ฝรั่งเศสต่อ ซึ่งแน่นอนครับว่าบิสมาร์คก็ได้ใช้เวลานี้ในการเรียนรู้ฝรั่งเศสเช่นเดียวกับการเรียนรู้รัสเซีย...
และในท้ายที่สุด เมื่อสั่งสมประสบการณ์และเคล็ดวิชาจนสุกงอม ก็ประจวบเหมาะที่ไกเซอร์วิลเฮล์มที่ 1 ได้เรียกตัวบิสมาร์คไปเป็นอัครมหาเสนาบดีเพื่อช่วยฟาดฟันกับรัฐสภาซึ่งเป็นจุดเริ่มต้นของการขึ้นสู่อำนาจของบิสมาร์ค
บิสมาร์คในวัยเด็ก
ภาพจาก Die Welt (บิสมาร์คและโจฮันนา)
ตำแหน่งอัครมหาเสนาบดีของบิสมาร์ค เปรียบเสมือนเป็นตัวแทนในการใช้อำนาจของกษัตริย์ และการมารับตำแหน่งในครั้งนี้ของบิสมาร์คไม่ใช่แค่การต่อสู้กับรัฐสภา แต่มีการมองไปไกลกว่านั้นอย่างการรวมชาติเยอรมัน
ดังนั้น สเตปแรกคือการพัฒนากองทัพให้แข็งแกร่งมากยิ่งขึ้น โดยสิ่งที่ขวางทางเป้าหมายอยู่คือรัฐสภา บิสมาร์คพยายามแทรกแซงอำนาจตัวเองให้เหนือกว่าสภา โดยการใช้วาทศิลป์หว่านล้อมให้เห็นถึงจุดมุ่งหมายและข้อดีในการพัฒนากองทัพ
ซึ่งแน่นอนครับว่า ในช่วงแรกนั้นถูกรัฐสภาโจมตีอย่างเละเทะ แต่บิสมาร์คยังใจเย็นและปล่อยให้ฝ่ายตรงข้ามโจมตีต่อไปอย่างอิสระ โดยบิสมาร์คใช้เวลาในการหว่านล้อมถึง 1 ปี! จนฝ่ายตรงข้ามเริ่มทยอยมีใจโอนเอียงมาทางบิสมาร์ค พร้อมๆ กับเป็นการบั่นทอนกำลังของรัฐสภา...
เมื่อเห็นว่าอำนาจของตัวเองเริ่มแก่กล้าแล้ว บิสมาร์คก็เดินเกมต่อไปโดยการยุบสภาทิ้งแบบฉับพลัน! แล้วทำการออกกฎหมายเซนเซอร์เสรีภาพของหนังสือพิมพ์ โดยสิ่งพิมพ์ทุกชนิดต้องผ่านการตรวจสอบของรัฐบาล
เมื่อตัวขัดขวางอย่างรัฐสภาได้จบสิ้น บิสมาร์คจึงเริ่มนโยบายของตนเองที่เรียกว่า "เลือดและเหล็ก (Blood and Iron)" โดยโยกงบประมาณของปรัสเซียมาลงที่การพัฒนากองทัพ
พร้อมๆ กันนั้น ก็เริ่มเดินเกมทางการทูตหว่านล้อมให้นครรัฐเยอรมันใกล้เคียงมารวมกับปรัสเซีย และเริ่มมองหาช่องทางสร้างความสัมพันธ์กับมหาอำนาจในยุโรป เพื่อมาหนุนหลังปรัสเซียให้สามารถยันกับออสเตรียได้ในอนาคต...
อีกทั้งบิสมาร์ครู้ดีครับว่า แผนการรวมเยอรมันของปรัสเซียนั้นจะต้องถูกต่อต้านจากมหาอำนาจอย่างอังกฤษและฝรั่งเศสแน่นอน ดังนั้น หมากที่บิสมาร์คได้เลือกในการสร้างความสัมพันธ์คือมหาอำนาจอีกขั้วหนึ่งอย่างรัสเซีย...
โดยประจวบเหมาะกับในรัสเซียเกิดเรื่องวุ่นวายขึ้น เมื่อดินแดนใต้ปกครองอย่างโปแลนด์ลุกขึ้นก่อกบฏ ทำให้ซาร์อเล็กซานเดอร์ที่ 2 ของรัสเซียส่งทหารเข้ากระหน่ำปราบปรามกบฏอย่างรุนแรง ซึ่งทั้งอังกฤษ ฝรั่งเศส และออสเตรียก็ต่างพร้อมใจลุกขึ้นมาก่นด่าการกระทำของรัสเซียทันที
บิสมาร์คได้ใช้โอกาสนี้ทำการยื่นมือเข้าช่วยรัสเซีย และแสดงให้เห็นถึง "ความเป็นมิตรแท้" โดยการไม่ก่นด่ารัสเซีย แต่กลับส่งทหารเข้าไปช่วยปราบกบฏแทน!
การกระทำของบิสมาร์ค ทำให้นครรัฐเยอรมันต่างๆ พากันตีตัวออกห่างจากปรัสเซีย และเริ่มโอนเอียงไปทางออสเตรียมากขึ้น
แต่บิสมาร์คก็ยังคงใจเย็น เพราะถึงแม้จะเสียเครดิตความเชื่อใจจากนครรัฐเยอรมันไปบ้าง แต่แลกกับการได้มหาอำนาจอย่างรัสเซียมาเป็นพันธมิตร ย่อมเป็นการเดินหมากที่สร้างความคุ้มค่าในอนาคตต่อปรัสเซียมากกว่าและรอโอกาสที่จะเดินเกมครั้งต่อไป...
ซึ่งโอกาสนั้นก็ได้มาถึงใน ค.ศ.1864 กับเหตุการณ์ที่มีชื่อว่า "สงครามเดนมาร์ก (The Danish War)"
ภาพจาก Kafkadesk (การปฏิวัติในโปแลนด์)
โดยปัญหามันเกิดขึ้นจากดินแดนที่เรียกว่า "โฮลสไตน์" "ชเลสวิก" และ "เมืองเลาเอนเบิร์ก" ซึ่งถือว่าเป็นดินแดนกันชนระหว่างเดนมาร์กและนครรัฐต่างๆ ของเยอรมัน ซึ่งในดินแดนทั้งสามนี้มีชาวเยอรมันอาศัยอยู่ โดยเฉพาะในโฮลสไตน์
แต่แล้วเดนมาร์กก็อยากที่จะผนวกดินแดนทั้งสามเข้ากับตัวเอง บิสมาร์คจึงใช้โอกาสนี้เดินหมากตัวต่อไป โดยการชวน "ออสเตรีย" ให้มาร่วมทำสงครามกับเดนมาร์กเพื่อมาช่วยกันปกป้องชาวเยอรมันที่อยู่ในดินแดนทั้งสาม...
โดยบิสมาร์คเล็งเอาไว้ว่า การที่ปรัสเซียเป็นผู้นำในการชวนออสเตรียมาทำสงครามนี้ จะเป็นการเรียกเครดิตความเชื่อใจของนครรัฐเยอรมันกลับมาอีกครั้ง เพราะ "เหล่าประชาชนจะมองว่า ปรัสเซียได้เป็นพระเอกเข้าไปปกป้องชาวเยอรมันที่อยู่ในดินแดนเหล่านั้นนั่นเอง"
เดนมาร์กที่เดินหน้าผนวกดินแดนต่างก็คิดไว้แล้วว่าผ่านฉลุยแน่นอนเพราะ "มีอังกฤษคอยหนุนหลังอยู่"
แต่ทว่า เมื่อมีมหาอำนาจอย่างออสเตรียเข้ามาร่วมวงด้วย อังกฤษจึงเปลี่ยนท่าทีทำการลอยแพเดนมาร์กกลางคัน! (อีกทั้งอังกฤษกังวลฝรั่งเศสและรัสเซียมากกว่าปัญหาของเยอรมัน)
ทำให้เดนมาร์กโดนปรัสเซียและออสเตรียรุมยำจนเละเทะ ความพยายามผนวกดินแดนจึงจบลงอย่างง่ายดาย
โดยภายหลังสงครามบิสมาร์คก็ได้ทำการเจรจากับออสเตรียเพื่อแบ่งผลประโยชน์ซึ่งในท้ายที่สุด "ชเลสวิก" ก็ตกเป็นของปรัสเซีย และ "โฮลสไตน์" ก็ตกเป็นของออสเตรีย และ "เมืองเลาเอนเบิร์ก" เป็นของปรัสเซีย (แต่แลกกับการที่ปรัสเซียต้องจ่ายเงินให้กับออสเตรีย)
จากสงครามเดนมาร์กที่เกิดขึ้นนอกจากปรัสเซียจะได้ดินแดนเพิ่มแล้ว ยังทำให้เครดิตความเชื่อใจของนครรัฐเยอรมันต่างๆ ที่มีต่อปรัสเซียเริ่มเป็นเส้นกราฟที่พุ่งสูงขึ้น...
ภาพจาก Timetoast Timeline (ดินแดนข้อพิพาทในสงครามเดนมาร์ก)
ภาพจาก About History (สงครามเดนมาร์ก)
ปรัสเซียที่เริ่มมีอำนาจมากขึ้น ทำให้ออสเตรียเริ่มนั่งไม่ติดเก้าอี้ ซึ่งบิสมาร์คมีการพยายามเจรจากับออสเตรียในเรื่องการรวมชาติเยอรมันหลายครั้ง แต่ออสเตรียก็กลับแสดงท่าทีแข็งกร้าวและยังยึดมั่นว่าตนเองจะต้องเป็นผู้นำในการรวมเยอรมัน...
บิสมาร์คจึงคิดว่า "ไม่วันใดก็วันหนึ่งต้องเกิดสงครามระหว่างปรัสเซียและออสเตรียขึ้นแน่นอน" ว่าแล้วก็ทำการเดินหมากตัวต่อไปโดยการผูกมิตรกับฝรั่งเศส
ซึ่งบิสมาร์คได้เจรจากับกษัตริย์คือนโปเลียนที่ 3 ว่า "หากปรัสเซียกับออสเตรียรบกันจริงๆ ให้ฝรั่งเศสวางตัวเป็นกลางไว้ แล้วปรัสเซียจะยกดินแดนบางส่วนให้กับฝรั่งเศส" ซึ่งก็มีการตอบตกลงด้วยวาจากันเป็นอย่างดี
หมากตัวต่อไป คือการผูกมิตรกับอิตาลี โดยบิสมาร์คเสนอว่า "หากอิตาลีช่วยปรัสเซียทำสงครามกับออสเตรีย ปรัสเซียจะให้แคว้นเวเนเทีย (ซึ่งตอนนี้เป็นของออสเตรีย) กับอิตาลี" ซึ่งก็มีการทำสัญญากันแบบทางการ
เป็นอันว่า ในตอนนี้ในด้านภูมิรัฐศาสตร์ บิสมาร์คได้ล้อมกรอบออสเตรียทั้ง 4 ด้าน โดยด้านเหนือคือปรัสเซีย ด้านตะวันตกคือฝรั่งเศสที่วางตัวเป็นกลาง ด้านใต้คืออิตาลีที่จะเป็นผู้ช่วยรบ และด้านตะวันออกเป็นรัสเซียที่ยังไงก็ต้องสนับสนุนปรัสเซียแน่นอน...
ว่าแล้ว บิสมาร์คก็เริ่มแผนเปิดสงครามโดยการประกาศว่า "ปรัสเซียจะเป็นผู้นำในการรวมชาติเยอรมัน!" ฝ่ายออสเตรียที่ถูกยั่วยุก็ทำการระดมกองทัพ และบิสมาร์คก็สั่งให้ทหารปรัสเซียเดินทัพผ่านโฮลสไตน์ (ที่ออสเตรียได้จากสงครามเดนมาร์ก)
แน่นอนครับว่าความตึงเครียดย่อมเปิดฉากให้ทหารออสเตรียระดมยิงทหารปรัสเซีย และก่อเกิดเป็นสงครามใหญ่ที่เรียกว่า "สงครามเจ็ดสัปดาห์ (Seven Week's War)" ในที่สุด
ถึงแม้ว่า สเกลกองทัพของปรัสเซียจะเทียบกับมหาอำนาจอย่างออสเตรียไม่ได้ แต่บิสมาร์คได้วางเกมการทูตอันเหนือชั้นที่จะนำพาชัยชนะมาสู่ปรัสเซีย นั่นคือ "การโดดเดี่ยวออสเตรีย"
ทัพของปรัสเซียได้กระหนาบออสเตรียด้านบน ผนวกกับทัพอิตาลีก็ผสมโรงด้านล่าง ฝ่ายรัสเซียก็มีท่าทีสนับสนุนปรัสเซีย ส่วนฝรั่งเศสก็วางตัวเป็นกลาง ทำให้ออสเตรียถึงแม้ว่าจะเป็นมหาอำนาจ แต่ในท้ายที่สุดก็พ่ายแพ้ต่อปรัสเซียและเป็นฝ่ายขอยุติสงครามภายในเวลา 7 สัปดาห์
ผลของสงคราม ทำให้ปรัสเซียได้ดินแดนเพิ่มและครอบครองอำนาจเยอรมันทางเหนือแทบทั้งหมด ฝ่ายออสเตรียยังต้องจ่ายค่าปฏิกรรมสงคราม ยกเวเนเทียให้อิตาลี และความเจ็บแสบที่สุด คือออสเตรียโดนเขี่ยออกจากการเป็นผู้นำในการรวมชาติเยอรมันตั้งแต่บัดนั้น...
การล้อมออสเตรียของบิสมาร์ค
ภาพจาก Dave Dose History (สงครามเจ็ดสัปดาห์)
หลังสงคราม ฝรั่งเศสได้มาทวงสัญญากับบิสมาร์คที่หากวางตัวเป็นกลางแล้วจะให้ดินแดน ซึ่งฝรั่งเศสได้ขอดินแดนฝั่งซ้ายของแม่น้ำไรน์
แต่ปัญหาอยู่ที่ว่าดินแดนส่วนนี้มีคนเยอรมันอยู่ค่อนข้างเยอะ ทำให้บิสมาร์คชั่งน้ำหนักความได้เปรียบเสียเปรียบ แล้วปฏิเสธข้อเรียกร้องของฝรั่งเศสในที่สุด!
ฝ่ายนโปเลียนที่ 3 โกรธบิสมาร์คหัวฟัดหัวเหวี่ยง พร้อมก่นด่าว่าเป็นคนที่เชื่อใจไม่ได้ แต่ก็ไม่สามารถทำอะไรได้มากนัก เพราะการตกลงของฝรั่งเศสกับปรัสเซียเป็นการตกลงด้วยวาจา...
แต่มันได้ทำให้เกิดความตึงเครียดระหว่างฝรั่งเศสกับปรัสเซียขึ้น แล้วบิสมาร์คก็เล็งเห็นว่า "ในอนาคตสงครามต้องเกิดขึ้นแน่นอน!"
โดยบิสมาร์คก็เริ่มเดินหมากทางการทูตอีกครั้งด้วยการพยายามโดดเดี่ยวฝรั่งเศส ซึ่งขั้นแรกคือการพยายามเป็นมิตรกับออสเตรียโดยการให้ออสเตรียคงดินแดนของตัวเองเพื่อเอาใจประชาชนในออสเตรียไว้ และเป็นไพ่ที่เอาไว้ป้องกันไม่ให้ฝรั่งเศสใช้ออสเตรียวกกลับมาตลบหลังปรัสเซียได้ในอนาคต...
ฝ่ายฝรั่งเศสหลังจากนั้นก็ได้พยายามหาพรรคหาพวก โดยการชักชวนอิตาลีและออสเตรียเข้ามาร่วมก๊วนด้วยกัน
แต่ทว่า ออสเตรียที่ยังคงเสียหายหนักและไม่อยากจะมีปัญหากับปรัสเซียได้ปฏิเสธฝรั่งเศสแบบไม่ใยดี รวมถึงอิตาลีก็ไม่ได้มีความสนใจที่จะร่วมก๊วนด้วย
แล้วความตึงเครียดขั้นสูงสุดก็ได้เริ่มขึ้น เมื่อเกิดเหตุการณ์ที่ราชินีอิสซาเบลลาที่ 2 ของสเปนถูกยึดอำนาจและโดนขับไล่ออกจากบัลลังก์ โดยสเปนก็ได้มีการเฟ้นหาทายาทที่จะมาสืบต่อ แล้วหวยก็ดันไปล็อกที่เจ้าชาย "ลีโอโปล" ซึ่งเป็นญาติของวิลเฮล์มที่ 1 แห่งปรัสเซีย!
คราวนี้แหละครับ ก็เข้าทางบิสมาร์คพอดีเป๊ะ! เพราะหากลีโอโปลได้เป็นกษัตริย์สเปน ปรัสเซียก็สามารถปิดล้อมฝรั่งเศสได้อย่างสมบูรณ์
แต่มีหรือที่ฝรั่งเศสจะยอมให้เป็นแบบนั้น นโปเลียนที่ 3 ได้ทำการส่งทูตเข้าพูดคุยกับวิลเฮล์มที่ 1 ของปรัสเซียและมีการขู่ลีโอโปลว่าหากสืบทอดบัลลังก์สเปนเรื่องจะจบไม่สวยแน่นอน ทำให้ลีโอโปลต้องถอนตัวจากบัลลังก์
ซึ่งหลังจากนั้นวิลเฮล์มที่ 1 ก็ได้ส่งโทรเลขเล่าเหตุการณ์ทั้งหมดให้บิสมาร์ครู้ โดยบิสมาร์คมองว่าฝรั่งเศสได้ทำการหยามหน้ากษัตริย์ของปรัสเซียมากเกินไป! จึงทำการตัดต่อข้อความในโทรเลขนั้นไปแพร่ลงหนังสือพิมพ์ทั้งของปรัสเซียและฝรั่งเศส
พอเป็นแบบนั้น ประชาชนปรัสเซียก็โกรธฝรั่งเศสเป็นฟืนเป็นไฟ!
รวมถึงประชาชนฝรั่งเศสก็ไม่พอใจปรัสเซียเช่นเดียวกัน! ทำให้ประชาชนแต่ละประเทศกดดันให้รัฐบาลของตัวเองทำสงครามกับฝ่ายตรงข้ามให้รู้แล้วรู้รอด!
ว่าแล้ว รัฐบาลทั้งสองก็สนองความต้องการนั้น เกิดเป็นสงครามระหว่างฝรั่งเศสและปรัสเซียขึ้นในที่สุด...
ภาพจาก Wikipedia (สงครามฝรั่งเศสและปรัสเซีย)
ฝรั่งเศสได้คาดการณ์ไว้แล้วว่ายังไงสงครามครั้งนี้ก็ได้เปรียบ เพราะความเป็นมหาอำนาจของตัวเองยังอยู่เหนือกว่าปรัสเซียหลายขุม
แต่ก่อนสงครามจะเกิดขึ้นนั้น บิสมาร์คได้เตรียมการมาเป็นเวลานานมากแล้ว (เพราะรู้แน่นอนว่าต้องทำสงครามกับฝรั่งเศส)
ทำให้ก่อนหน้านั้นมีการชักชวนพูดคุยกับเหล่านครรัฐเยอรมันต่างๆ ให้มาเป็นพันธมิตรต่อกัน รวมถึงเกมทางการทูตที่พยายามโดดเดี่ยวฝรั่งเศสให้มากที่สุด
พอสงครามได้ระเบิดขึ้น ฝรั่งเศสที่มั่นใจในตนเองกลับเห็นว่าการรบกับปรัสเซีย นั้นตึงมือกว่าที่คิด จนไปๆ มาๆ ฝ่ายที่เพลี่ยงพล้ำกลับเป็นฝรั่งเศส ตัวของนโปเลียนที่ 3 เห็นแบบนั้นจึงตัดสินใจประกาศยอมแพ้
แต่ทว่า ทหารฝรั่งเศสที่ไฟแห่งความเคียดแค้นยังคุกรุ่นอย่างรุนแรง เลยไม่ยอมฟังคำสั่ง ทำการฟาดฟันกับปรัสเซียต่อ ทำให้นโปเลียนที่ 3 ซึ่งเห็นแล้วว่าหมดอำนาจในการสั่งการก็ตัดสินใจมอบตัวกับปรัสเซีย
เรื่องราวการมอบตัวนี้ ก็ได้รู้ไปถึงหูของประชาชนฝรั่งเศส เกิดเป็นความเสียหน้าและโกรธแค้นนโปเลียนที่ 3 แบบสุดๆ ทำการปฏิวัติโค่นล้มบัลลังก์แล้วเปลี่ยนฝรั่งเศสเป็นสาธารณรัฐครั้งที่ 3
แต่แล้ว ทัพฝรั่งเศสก็โดนปรัสเซียตีโต้กลับมา และเข้าประชิดเมืองหลวงอย่างปารีส และปรัสเซียก็ทำการปิดเกมกับฝรั่งเศสในที่สุด
การโค่นฝรั่งเศส ทำให้เหล่านครรัฐเยอรมันต่างเทหัวใจแทบทั้งหมดให้กับปรัสเซีย
บิสมาร์คเห็นแบบนั้นจึงใช้โอกาสนี้ในการจัดตั้งจักรวรรดิเยอรมัน ณ ห้องกระจกในพระราชวังแวร์ซาย โดยมีไกเซอร์วิลเฮล์มที่ 1 เป็นจักรพรรดิองค์แรก
เหล่านครรัฐเยอรมันต่างๆ จึงพร้อมใจกันอยู่ภายใต้จักรวรรดินี้ และถือเป็นการรวมชาติเยอรมันภายใต้เงื้อมมือของปรัสเซียได้สำเร็จ
ฝ่ายที่พ่ายแพ้อย่างฝรั่งเศสต้องเสียค่าปฏิกรรมสงครามในราคาสูงลิบลิ่ว และเสียดินแดนคือ "อัสซาสและลอเรนซ์" ให้กับเยอรมัน
ความเป็นมหาอำนาจของฝรั่งเศส ได้เริ่มถูกแทนที่โดยจักรวรรดิเยอรมัน...
แต่ทว่า ความเปลี่ยนแปลงครั้งใหญ่นี้ได้สร้างแรงสะเทือนให้กับมหาอำนาจอื่นๆ ในยุโรปอย่างอังกฤษและรัสเซียพอสมควร...
ซึ่งตัวของบิสมาร์ค อาจตระหนักรู้ได้ในช่วงเวลานั้นว่าการรวมชาติเป็นเพียงจุดเริ่มต้นเท่านั้น...
เกมการทูตของบิสมาร์ค ได้ทำให้มหาอำนาจในยุโรปเริ่มมองเห็นประโยชน์ในการทำสนธิสัญญาลับและการสร้างระบบพันธมิตร...
ซึ่งมุมมองที่เปลี่ยนไปจะส่งผลให้สงครามแห่งการทูตครั้งใหญ่บังเกิดขึ้นในอนาคต...
และเมื่อห้วงเวลานั้นมาถึง การตัดสินใจในแต่ละก้าวของเหล่ามหาอำนาจอาจจะเป็นตัวชี้เป็นชี้ตายของยุโรปและโลกทั้งใบ...
ภาพจาก Wikipedia
ติดตามต่อได้ใน Ep.2 มหาศึกการทูตแห่งยุโรป
References
Albrecht-Carrie, Rene. A Diplomatic History of Europe Since the Congress of Vienna. New York : Harpercollins College Div, 1973.
Craig, Gordon. Europe 1815 - 1914. Illinois : The Dryden Press, 1972.
Steinberg, Jonathan. Bismarck : A Life. Oxford : Oxford University Press, 2012.
Stollberg-Rilinger, Barbara. The Holy Roman Empire: A Short History. New York : Princeton University Press, 2018.
Taylor, A.J.P. Bismarck: The Man and Statesman. New York : Vintage First Paperback edition, 1967.
ดูเพิ่มเติมในซีรีส์
แสดงความคิดเห็นของคุณ...
