ฤดูใบไม้ผลิที่แสนสั้น ถอดรหัสยามหัศจรรย์ L-Dopa ในหนังเรื่อง Awakenings
เคยจินตนาการไหมครับว่า หากคนที่คุณรักกลายเป็นเหมือน "รูปปั้นที่มีชีวิต" ขยับไม่ได้ พูดไม่ได้ ไม่ตอบสนองใดๆ มานานหลายสิบปี แล้ววันหนึ่งมียาเม็ดเดียวที่สามารถปลุกพวกเขาให้กลับมามีชีวิตชีวาได้อีกครั้ง... มันจะมหัศจรรย์ขนาดไหน?
นี่คือแก่นเรื่องของ Awakenings (1990) ภาพยนตร์สุดคลาสสิกที่สร้างจากเรื่องจริงของนายแพทย์โอลิเวอร์ แซ็กส์ (ในหนังคือ นพ.มัลคอล์ม เซเยอร์ ที่แสดงโดย โรบิน วิลเลียมส์) และกลุ่มผู้ป่วยโรคประหลาดที่อยู่ในสภาพกึ่งเจ้าชายนิทรามานานหลายทศวรรษ
เมื่อผมดูหนังเรื่องนี้จบ ผมไม่ได้เห็นแค่เรื่องราวดราม่าซึ้งๆ แต่เห็นภาพการเดินทางของยาที่น่าทึ่งและซับซ้อน ตั้งแต่การค้นพบ การทดลอง ไปจนถึงผลลัพธ์ที่ทั้งเหมือนปาฏิหาริย์และน่าใจสลายในเวลาเดียวกัน
บทความนี้ ผมเลยอยากจะชวนทุกคนมาถอดรหัสกันว่ายามหัศจรรย์ในเรื่องคืออะไร? มันทำงานอย่างไร? และทำไมปาฏิหาริย์ในหนังถึงเป็นเพียง "ฤดูใบไม้ผลิที่แสนสั้น" เท่านั้น เรื่องนี้สอนอะไรเราเกี่ยวกับยาและการรักษาบ้าง... ไปติดตามกันเลยครับ
เครดิตภาพจากภาพยนตร์ Awakenings (1990)
ก่อนจะไปถึงเรื่องยา เราต้องรู้จักคนไข้ในเรื่องกันก่อนครับ กลุ่มผู้ป่วยที่ นพ.เซเยอร์ ดูแลไม่ใช่ผู้ป่วยทางจิต แต่เป็นผู้รอดชีวิตจากโรคระบาดที่มีอยู่จริงชื่อว่า Encephalitis lethargica หรือที่เรียกกันว่า "โรคสมองอักเสบจากความเฉื่อยชา
" ซึ่งเคยระบาดใหญ่ทั่วโลกช่วงปี 1917-1928
ผู้ป่วยในระยะเฉียบพลันจะมีอาการคล้ายไข้หวัดใหญ่รุนแรง แต่ที่น่ากลัวคือผลกระทบระยะยาว ผู้รอดชีวิตจำนวนมากจะค่อยๆ เข้าสู่สภาวะประหลาด พวกเขายังตื่น แต่ร่างกายกลับแข็งทื่อเหมือนรูปปั้น สูญเสียความสามารถในการเคลื่อนไหว การพูด และการตอบสนองใดๆ คล้ายกับผู้ป่วยพาร์กินสันในระยะสุดท้าย... พวกเขาติดอยู่ในร่างกายของตัวเองมานานหลายสิบปี
วิทยาศาสตร์การแพทย์ในปัจจุบันเชื่อว่า ไวรัสชนิดนี้เข้าไปทำลายสมองส่วนที่เรียกว่า Substantia nigra ซึ่งเป็นโรงงานหลักในการผลิตสารสื่อประสาทที่ชื่อว่า "โดพามีน" (Dopamine) ครับ
ลองนึกภาพว่าสมองของเราเป็นเมืองใหญ่ การจะส่งคำสั่งจากจุดหนึ่งไปอีกจุดหนึ่งต้องมีบุรุษไปรษณีย์คอยวิ่งส่งสาร ซึ่งโดพามีนก็คือหนึ่งในบุรษไปรษณีย์คนสำคัญที่คอยส่งสารควบคุม การเคลื่อนไหว อารมณ์ และ แรงจูงใจ
เมื่อโรงงานผลิตโดพามีนถูกทำลาย ก็เหมือนเมืองที่ขาดบุรุษไปรษณีย์ คำสั่งต่างๆ ส่งไปไม่ถึง ทำให้ร่างกายเคลื่อนไหวไม่ได้อย่างที่เห็นในหนัง นี่คือภาวะเดียวกับที่เกิดใน "โรคพาร์กินสัน" ซึ่งเป็นจุดที่ทำให้ นพ.เซเยอร์ เกิดความคิดบางอย่างขึ้นมา
เครดิตภาพจากภาพยนตร์ Awakenings (1990)
นพ.เซเยอร์ สังเกตว่าอาการของผู้ป่วยของเขาคล้ายผู้ป่วยพาร์กินสันอย่างมาก และในช่วงเวลานั้น (ทศวรรษ 1960) วงการแพทย์กำลังตื่นเต้นกับยาตัวใหม่ที่ใช้รักษาพาร์กินสันชื่อว่า "เลโวโดปา" (Levodopa) หรือที่เรียกสั้นๆ ว่า "แอล-โดปา" (L-Dopa)
คำถามคือ... ทำไมไม่ให้ "โดพามีน" เข้าไปตรงๆ เลยล่ะ?
นี่คือความมหัศจรรย์ทางเภสัชศาสตร์ครับ สมองของเรามีปราการด่านสำคัญที่เรียกว่า Blood-Brain Barrier (BBB) คอยปกป้องสมองจากสิ่งแปลกปลอม ซึ่งเจ้าโดพามีนเนี่ย ตัวใหญ่เกินไป ไม่สามารถผ่านปราการนี้เข้าไปได้
แต่ L-Dopa ซึ่งเป็น "สารตั้งต้น" (Precursor) ของโดพามีน สามารถแอบผ่านปราการนี้เข้าไปได้ครับ เมื่อเข้าไปในสมองแล้ว ร่างกายจะเปลี่ยน L-Dopa ให้กลายเป็นโดพามีนอีกที เหมือนเราส่งชิ้นส่วนเข้าไปให้โรงงานที่พังแล้วประกอบร่างขึ้นมาใหม่ นี่คือหลักการทำงานของยาที่ นพ.เซเยอร์ ตัดสินใจจะลองใช้กับผู้ป่วยของเขา ซึ่งถือเป็นการใช้ยานอกข้อบ่งใช้ (Off-label use) ที่เสี่ยงมากๆ ในยุคนั้น
ฉากที่น่าจดจำที่สุดในหนังคือตอนที่ ลีโอนาร์ด โลว์ (โรเบิร์ต เดอ นีโร) ผู้ป่วยคนแรกที่ได้รับยา L-Dopa ในขนาดที่สูงพอ เริ่มขยับนิ้วได้ เริ่มเขียนชื่อตัวเอง และลุกขึ้นเดินได้เป็นครั้งแรกในรอบ 30 ปี มันคือปาฏิหาริย์ที่ทำให้คนดูน้ำตาซึม
ในช่วงแรก ยาทำงานได้ผลดีเยี่ยม ผู้ป่วยทุกคนที่ได้รับยา ตื่นขึ้นมา พวกเขากลับมาพูดคุย เคลื่อนไหว และใช้ชีวิตได้อีกครั้ง ช่วงเวลานี้เปรียบเสมือน "ฤดูใบไม้ผลิ" ที่เบ่งบานอย่างน่าอัศจรรย์ ในทางการแพทย์ เราเรียกช่วงที่ยาออกฤทธิ์ได้ดีเยี่ยมนี้ว่า "Honeymoon Period"
เครดิตภาพจากภาพยนตร์ Awakenings (1990)
แต่แล้ว... ฤดูใบไม้ผลิก็อยู่ไม่นาน
ลีโอนาร์ดเริ่มมีอาการข้างเคียงที่ควบคุมไม่ได้ ร่างกายเริ่มบิดเกร็ง กระตุกอย่างรุนแรง (เรียกว่า Dyskinesia) อารมณ์แปรปรวน และสุดท้าย ยาที่เคยเป็นเหมือนยาวิเศษก็เริ่ม "ดื้อ" ผลของยาค่อยๆ ลดลง จนผู้ป่วยทุกคนกลับคืนสู่สภาวะเดิมอีกครั้ง
ทำไมถึงเป็นแบบนั้น?
นักวิทยาศาสตร์ยังคงถกเถียงกัน แต่มีทฤษฎีหลักๆ คือ
🧠 การปรับตัวของสมอง (Neuroadaptation) เมื่อสมองได้รับโดพามีนจากภายนอกเป็นเวลานาน ตัวรับ (Receptors) ในสมองอาจจะลดความไวลง หรือลดจำนวนลง ทำให้ต้องใช้ยาในขนาดที่สูงขึ้นเรื่อยๆ เพื่อให้ได้ผลเท่าเดิม (เกิดภาวะทนต่อยา หรือ Tolerance)
🤯 ความเป็นพิษของยา (Toxicity) การได้รับ L-Dopa ในปริมาณสูงและต่อเนื่อง อาจส่งผลเสียต่อเซลล์สมองที่ยังเหลืออยู่ ทำให้โรคลุกลามเร็วขึ้น
✍️ ปรากฏการณ์ On-Off เป็นปรากฏการณ์ที่พบได้บ่อยในผู้ป่วยพาร์กินสันที่ใช้ยามานาน คือจะมีช่วงที่ยาออกฤทธิ์ดี (On) สลับกับช่วงที่ยาหมดฤทธิ์กะทันหัน (Off) ทำให้ผู้ป่วยกลับไปมีอาการแข็งทื่ออีกครั้ง ซึ่งเป็นสิ่งที่ควบคุมได้ยากมาก
หนังเรื่องนี้สะท้อนความจริงอันโหดร้ายของการใช้ยาในระยะยาวได้อย่างเจ็บปวด ว่ายาที่ดีที่สุดในโลกก็ยังมีข้อจำกัดของมัน
เครดิตภาพจากภาพยนตร์ Awakenings (1990)
เรื่องราวของ Awakenings ไม่ได้จบลงที่ความล้มเหลว แต่ทิ้งบทเรียนล้ำค่าไว้ให้วงการแพทย์และเภสัชกรรมครับ
การแพทย์คือการเดินทาง การค้นพบยาไม่ใช่จุดสิ้นสุด แต่เป็นจุดเริ่มต้นของการเรียนรู้ผลกระทบทั้งในระยะสั้นและระยะยาว
ไม่มี "One-size-fits-all" นพ.เซเยอร์ ต้องค่อยๆ ปรับขนาดยาให้ผู้ป่วยแต่ละคน (Dose Titration) สะท้อนให้เห็นว่าการรักษาต้องเป็นแบบจำเพาะบุคคล
คุณภาพชีวิตสำคัญที่สุด หนังตั้งคำถามสำคัญกับเราว่า การได้ตื่นขึ้นมาใช้ชีวิตอย่างมีความหมาย แม้จะเป็นช่วงเวลาสั้นๆ มันคุ้มค่าหรือไม่? ลีโอนาร์ดตอบคำถามนี้ด้วยตัวเองในหนังว่า "การได้เรียนรู้... การได้มีชีวิต... มันคือของขวัญ"
สุดท้ายนี้ Awakenings ย้ำเตือนผมในฐานะเภสัชกรเสมอว่า หลังเคาน์เตอร์จ่ายยา เราไม่ได้กำลังส่งมอบแค่สารเคมี แต่เรากำลังส่งมอบความหวังและคุณภาพชีวิตให้กับผู้ป่วย ซึ่งมาพร้อมกับความรับผิดชอบอันยิ่งใหญ่ในการให้ข้อมูลที่ถูกต้องและครบถ้วน
แล้วสำหรับคุณล่ะครับ... ถ้าเป็นคุณ คุณจะเลือกที่จะ "ตื่น" ขึ้นมาในช่วงเวลาสั้นๆ แม้จะรู้ว่าสุดท้ายต้องกลับไป "หลับ" อีกครั้งหรือไม่? ลองดูหนังเรื่องนี้ แล้วมาแลกเปลี่ยนความคิดเห็นกันได้นะครับ
แหล่งอ้างอิง:
ภาพยนตร์เรื่อง Awakenings (1990) กำกับโดย เพนนี มาร์แชลล์
Fahn, S. (2008). The history of levodopa as treatment for Parkinson's disease. Movement Disorders, 23(S3), S497-S508.
โฆษณา
- ดาวน์โหลดแอปพลิเคชัน
- © 2025 Blockdit
